108

Metoda sylwetkowa Wolańskiego

Oryginalną polską metodą oceny postawy ciała jest metoda sylwetkowa Wo­lańskiego (1956, 1957a, 1957b). Wyodrębnił on trzy rodzaje postaw biorąc pod uwagę przedniotylne krzywizny kręgosłupa:

1. postawa o przewadze krzywizny kifotycznej (piersiowej) nad lordotyczną

(lędźwiową), którą nazwał postawą" kifotyczną" i oznaczył literą" K";

2. postawa o przewadze krzywizny lordotycznej nad kifotyczną - postawa

lordotyczna "L";

3. postawa niemal o jednakowo zaznaczonych krzywiznach piersiowej i lędź­

wiowej - postawa równoważna" R" .

W ramach tych trzech kategorii postaw Wolański wyróżnił po 3 podtypy (pm) w zależności od ukształtowania krzywizn kręgosłupa. W ten sposób powstała typologia zawierająca 9 wzorców (ryc. 51), tj. kifotyczny I, II i III, lordotyczny I, II i III oraz równoważny I, II i III.

Typologia Wolańskiego powstała w wyniku przeprowadzonych przez autora pomiarów kręgosłupa 1300 chłopców warszawskich w wieku od 11 do 17 lat, następnie została zweryfikowana na szerszym mateńale ok. 3500 dzieci obojga płci w wieku 3 do 20 lat Zasługuje oha na specjalne wyróżnienie z kilku powodów:

1. oparta jest na polskim mateńale obserwacyjnym, a więc bardziej niż jaka­kolwiek typologia obca nadaje się do użycia w badaniach naszej mło­dzieży;

2. opiera się na mateńale statycznym, a nie na apńorycznie przyjętych założeniach, w związku z tym przedstawia znacznie szerszy wachlarz typów postawy realnie występujących u człowieka.

Ocenę postawy ciała za pomocą metody Wolańskiego można przeprowadzić

dwojako:

1. przez wzrokowe porównanie badanego do typów wzorcowych,

2. przez analizę kątów przedniotylnych krzywizn kręgosłupa, mierzonych skon­

struowanym przez autora tzw. sJerodorsiometre

110

Wzrokowa analiza poszczególnych elementów postawy

Obok sposobów oceny postawy ciała na podstawie ,opinii o całym zarysie sylwetki istnieje szereg metod polegających na analizie poszczególnych odcinków ciała oddzielnie. Takie rozwiązanie badania postawy ciała ma wielu zwolenników, nic więc dziwnego, że metody oparte na tej zasadzie reprezentowane są dosyć licznie, choć nie wszystkie zostały opublikowane.

Wzrokowa analiza poszczególnych elementów postawy pozwala jednocześnie - co jest szczególnie ważne -lokalizować spostrzeżone wady, dzięki czemu w zna­cznym stopniu umożliwia wytyczenie właściwej drogi postępowaniu korekcyjnemu. Ma jeszcze tę zaletę, że na ogół zadowalająco pokonuje trudności wynikające z dużego, indywidualnego zróżnicowania postawy ciała, trudności szczególnie uciąż­liwe przy konieczności kwalifikowania badanego do jakiegoś typu postawy. Ocena wzrokowa - poparta nieraz badaniem dotykiem (palpacyjnym) - wskazuje niejed­nokrotnie większe wartości niż badanie poszczególnych elementów postawy ,za pomocą specjalnych instrumentów i przyrządów pomiarowych.

Posługiwanie się jednak tą metodą wymaga:

- wprawy badającego,

- ujednolicenie kryteńów decydujących o tym, co uznać za normę, a co za

odchylenie od normy lub daleko zaawansowaną wadę.

Pomimo istnienia w tym zakresie pewnych kryteńów oceny konieczność ujed­nolicenia norm opisowych w badaniu postawy ciała jest ciągle aktualna (Bąk1965, Dega 1970, Kasperczyk 1988, Wolański 1975).

Zarysowały się tu dwa sposoby rozwiązania:

1. sposób" opisowy" ,

2. sposób "punktowania" .

Poniżej zaprezentowano po jednym przykładzie obrazującym istotę metody. Przykładem metody opisowej jest schemat jaki dla celów rozpoznawczych i leczniczych w latach dwudziestych naszego stulecia wprowadził w Niemczech Klapp (Przewęda 1962).

Schemat Klappa

Po przeprowadzonym wywiadzie Klapp notował dla ogólnej oceny następu­

jące szczegóły:

1. kontury ramion i bocznej linii karku,

2. ustawienie barków,

..

111

3. ustawienie łopatek,

4. ustawienie grzebieni kości biodrowych,

5. ułożenie kończyn górnych i trójkątów talii,

6. linia wyrostków kolczystych,

7. zakres ruchów kręgosłupa,

8. skrzywienie kręgosłupa,

9. ocena korekcji skrzywień,

10. wysklepienie i symetria klatki piersiowej,

11. sklepienie stóp,

12. kształt kończyn dolnych,

13. stan układu mięśniowego.

Metoda Klappa ma tę wadę, że wyniki uzyskane przez jednego badacza są

nieporównywalne z wynikami osiągniętymi przez innych.

Celem przedstawienia istoty metody punktowania przytaczam schemat me­

rody opracowany przez autora uwzględniając różne wersje opisane w literaturze Onzanowskai Chojnacki 1976, Stobiecka 1932, Szczygieł 1933, Wolański 1975).

Metoda punktowania (wg Kasperczyka)

W tej metodzie autor dokonał bezpośredniej obserwacji wybranych e1emen­

1iÓW budowy i postawy ciała. Badaniu podlegały następujące elementy:

- w płaszczyźnie strzałkowej: 1. głowa, 2. barki, 3. łopatki, 4. klatka piersio­

wa, 5. brzuch, 6. plecy;

- w płaszczyźnie czołowej (w ustawieniu pmxlem): 1. barki, 2. klatka piersiowa,

3. kolana;

- w płaszczyźnie czołowej (w ustawieniu tyłem): 1. barki, 2. łopatki, 3. kręgo­

słup.

Za każdy element przypisywano określoną liczbę punktów. Skala punktów

_stawiała się następująco:

O pkt - prawidłowy układ ocenianego elementu,

1 pkt - niewielkie odchylenie od stanu prawidłowego,

21ub 3 pkt - znaczne odchylenie od stariu prawidłowego,

3 lub 5 pkt - zniekształcenia dużego stopnia, zmiany o charakterze strukturalnym (stan patologiczny)

Nie wszystkie elementy oceniano pełną skalą punktów. Decydowało o tym

znaczenie danego elementu dla całości postawy ciała. Wychodząc z tego punku widzenia autor proponuje aby skoliozy, które powodują duże zmiany w postawie oceniać wyższą liczba punktów

"-_

114

O jakości postawy decyduje suma uzyskanych punktów. Im większa liczba punktów, tym gorsza postawa. Najczęściej stosuje się podział na dwie kategońe postaw (Karski 1980, Krawański 1990, Stobiecka 1932, Wolański 1957a):

1. postawę prawidłową,

2. postawę wadliwą.

Z oceny autora, popartej wynikami badań naukowych (Kasperczyk 1988) wynika, że wyodrębnienie jedynie dwu kategorii postaw, tj. postawy prawidłowej i wadliwej,!" metodzie "punktowania" postawy ciała winno być zaniechane. Wła­ściwy jest podział na trzy kategońe postaw - postawa bardzo dobra (A), postawa przeciętna (B), postawa zła (C).

Metoda punktowania pozwala na analityczny opis elementów składowych postawy; wymienia się występujące wady, ich lokalizację, charakter i wielkość. Tak postępuje się często nie tylko w ortopedii, ale także w wychowaniu fizycz­nym. Ta metoda pozwala również zadowalająco pokonać trudności wynikające z indywidualnego zróżnicowania postawy ciała, a są one szczególnie uciążliwe przy konieczności kwalifikowania badanego do jakiegoś typu postawy, jak ma to miejsce np. w metodach sylwetkowych.

Metoda "punktowania", poparta dodatkowymi technikami badania ortope­dycznego, wykazuje niejednokrotnie większą wartość niż badanie poszczególnych elementów postawy za pomocą specjalnych instrumentów lub przyrządów pomia­rowych. Posługiwanie się tą metodą wymaga jednakże spełnienia określonych warunków. Najważniejsze z nich to:

- znajomość badania ortopedycznego oraz rozwoju biologicznego człowieka, - ujednolicenie kryteńów decydujących o tym co uznać za normę, a co za od­chylenie od normy lub daleko zaawansowaną wadę.

Metoda całościowej oceny sylwetek zarejestrowanych za pomocą fotografii, cieniografii, konturografii

Fotograficzna metoda rejestracji i obserwacji ciała ludzkiego została wpro­wadzona niemal od pierwszych lat ist;nienia sztuki fotograficznej. Fotografią po­sługiwano się w ten sposób, że porównywano zdjęcia badanego do opracowanego wcześniej wzorca postaw przez nakładanie na siebie fotogramów. Wkrótce jednak samo zdjęcie fotograficzne przestało zadowalać badaczy, zaczęto więc ustawiać115

badanego na tle kratownicy (ryc. 52) o określonych wymiarach pól, co poz­walało na ustalenie na postawie zdjęcia pomiarów długościowych, symetrii itp.

Interesującą próbą uściślenia me­tody fotograficznej badania postawy ciała był postawomierz (zwany też pos­turografem) Motta (Trześniowski 1951). Polegał on na tym, że kamera umoco­wana na stałym statywie (ryc. 53) skiero­wana była na siatkę o kratach 5 x 15 cm, przy czym przed obiektywem urniesz­czono dodatkowe linie wyznaczające sto­sunki symetrii u badanego osobnika.

Metoda fotograficznej rejestracji ciała zakładała z reguły (tak było u Motta) wy­konanie zdjęć w trzech pozycjach: z PlZO­du, z boku i z tyłu. Ponieważ to trzy­krotnie podnosiło koszty i przedłużało w czasie przeprowadzenie obserwacji, a także - co jest istotniejsze - zmuszało badanego do zmiany ustawienia, zaczęto vprowadzać ulepszenia polegające między _ymi na fotografowaniu odbicia syl­'W'etki w lustrze. Najlepszym rozwiąza­=::em pod tym względem wydaje się być:iJtometryczna metoda Layonta z Uni­_etu w Yale. Polega ona na tym, _ odpowiednio przygotowany system Jaster rzuca na jedno" zbiorcze" lustro obraz badanego widziany jednocześnie z boku, przodu, z tyłu i góry (ryc. 54).

Metoda fotograficzna znalazła sze­rokie zastosowanie w tzw. obiektywnych metodach oceny postawy ciała, opartych na pomiarach długościowych lub kąto­wych

117

_ głównie dlatego, że dokonywanie pomiarów na odbitce fotograficznej jest _ wi=le łatwiejsze i wygodniejsze niż pomiary przeprowadzone na żywym" człowieku­. Wadą omawianego sposobu analizy postawy ciała jest to, że na płaskim _ zacierają się lub giną niektóre stosunki przestrzenne, oraz że pomiary _jch odcinków mogą być imienione przez skróty perspektywy. Ponadto rejestrują one przybraną na krótki moment postawę ciała, co często wiąże się z korektą postawy przed momentem sfotografowania, który dla badanego jest wi­doczny i określony.

Z czasem fotografię zaczęto zastępować zarysem sylwetki, który uzyskiwano _częściej fotografując sylwetkę przesłoniętą. W ten sposób powstały również w metody oceny postawy łączące zasady konturografii i istniejące już typologie sylwetek. Do nich należy zaliczyć metody Christensena i Korba (Mathers 1968, _ 1950). Technika Christensena polegała na tym, że szkicował on na płótnie powiększony zarys standardowych sylwetek i rzucał na to cień badanej osoby,dostosowując zmniejszeniem lub powiększeniem odległości wielkość sylwetki ba­danego do wielkości szkicu. Takie powiększenie pozwalało na dokładne uchwy­cenie różnic między badanym a wzorcem (ryc. 55).

KOlb w swoim sposobie analizy postawy ciała przyjął podobną zasadę. Za­_ on kontur doskonałej postawy (wg Browna), przy czym linie przedniej i tylnej ściany sylwetki odsuwał tak, by mogli w nich mieścić się ludzie o różnej tuszy. Odległość linii wzorcowej od linii ciała badanego wynosiła około 10 cm.

118

Równoległość linii nakreślonych i rzeczywistych linii ciała badanego świadczyła o dobrej postawie, styczność obu linii była dowodem złej postawy.

Na uwagę zasługują jeszcze inne propozycje rozwiązań"m.in. Hubarda (prze­węda 1962). Ponieważ sylwetkowe zarysy ciała obok szeregu zalet wykazują tęujemną stronę, że zamazują niektóre cechy istotne do oceny postawy ciała, celem uniknięcia tego mankamentu Hubard użył dodatkowych, silnych świateł (3 lampy: 300 W z boku badanego, 1000 W z tyłu ekranu i 500 W dodatkowo na dolne partie ciała), dzięki czemu uzyskał obraz będący jakby formą pośrednią pomiędzy foto­grafią a konturem. Według Mathersa (1968) technika ta umożliwiała ocenę na uzyskanej kliszy:

a) różnicy w wysokości barków i łopatek,

b) linii kręgosłupa,

c) ogólnego rozwoju muskulatury,

d) zarysu kończyn dolnych, pronacji stóp itp.

Na tak zarysowanym konturze ciała mogą być dokonywane pomiary równie dokładnie jak na wyraźnym zdjęciu fotograficznym.

W podobnym kierunku ulepszenia techniki sylwetkowego badania postawy ciała w Polsce szły prace Lewickiej (Przewęda 1962). Lewicka i Perzanowski

119

zastosowali światło pły­nące z projektora filmo­wego (światło równole­głe). Celem stworzenia dogodnych warunków do fotografowania nagich po­staci umieszczali bada­nego po drugiej stronie ekranu, który spełniał rów­nocześnie rolę parawa­nu (ryc. 56). Aby uzy­skać skalę pomiarową na ekran rzucali zarys siatki o oczkach 5 x 5 cm. przy czym siatka umieszczona przed projektorem poz­walała na łatwe regulo­wanie jej obrazu na ekran tak, by na wyso­kości stojącej .postaci wielkość oczek wynosiła dokładnie 5 cm.

Prócz zdjęcia sylwetki (ryc. 57) Lewicka i Dybowscy (1931) stosowali przy badaniu postawy ciała opis oparty na analizie poszczególnych elementów postawy ciała.

Metody oceny poszczególnych elementów postawy ciała przy użyciu aparatury pomiarowej i rysunkowej

Dla zobiektywizowania wzrokowej oceny postawy ciała zaczęto stosować roz­maite aparaty, które pozwalały odrysowywać lub mierzyć w jednostkach długoś­ciowych i kątowych poszczególne elementy postawy. W czasie poszukiwania w tej dziedzinie najlepszych rozwiązań pomysłowość ludzka doprowadziła do powstania wielu metod, przy czym najwięcej prób dotyczyło pomiarów krzywizn kręgosłupa zł?odnie ze sformułowaną przez Wejsfloga (1958) - a mogącą być uznaną za

120

dyskusyjną - zasadą, że" miernikiem postawy jest przede wszystkim kształt pod­stawowej osi ciała i jego trzonu-kręgosłup".

Histońa stosowania przyrządów do oceny krzywizn kręgosłupa i innych skła­dowych postawy jest równie długa jak histońa wykorzystania do tych celów foto­grafii. Wg Rogalskiego (1935) juŻ w 1864 roku w Niemczech Parow skonstruował przyrząd zwany przez niego" Coordinatenmesser" , którym określał położenie wy­rostków kolczystych zarówno na zwłokach, jak i na osobnikach żywych.

Najprostszym rozwiązaniem pomiarów kręgosłupa była zasada cirtometńi, po­legająca na odciskaniu zarysu kręgosłupa w miękkim drucie ołowianym, przez co uzyskiwało się model przednioty1nych krzywizn kręgosłupa w skali 1: 1.

Również do prostych w tym zakresie rozwiązań należy zaliczyć przyrządy, których zadaniem było zmierzenie w centymetrach głębokości lordozy szyjnej i lędźwiowej oraz wysokości kifozy piersiowej i krzyżowej. Należy tu m. in. sposób pomiarów krzywizn opracowany przez M.I arosa (cyt. za Przewędą 1962).

Głębokość lordozy szyjnej lub lędźwiowej mierzono za pomocą pionu i linijki. Rolę pionu pełnił sztywny, pionowy słupek, w którym znajdowały się wysuwane linijki zaopatrzone w skalę pomiarową. Wymienione przyrządy dawały pomiar kilku wybranych punktów kręgosłupa, co pozwalało odtworzyć sche­matyczny jego zarys w postaci linii łamanej i wnioskować o kątach poszczegól­nych krzywizn.

Dokładniejszy obraz w formie linii ciągłej (falistej) dawały tzw. p r z y r z ą d Y koł e c z k o w e, w których badany mógł po prostu wycisnąć kształt swojego lcręgosłupa opierając się o rząd pionowo ustawionych ruchomych kołeczków. W prak­tyce powstało wiele rozwiązań tego typu (ryc. 58 i 59 przedstawiają jedynie wy­brane ich przykłady). .

Bardziej skomplikowane zarówno w konstrukcji, jak i w posługiwaniu się nimi są przyrządy pomiarowe, umożliwiające dokonanie pomiaru dowolnego punktu w przestrzeni. Najczęściej konstruowano je w celu oceny krzywizn kręgosłupa, jednak mogą być wykorzystywane do ustalenia położenia innych punktów antro­pometrycznych, istotnych do oceny postawy ciała człowieka. Do takich przyrzą­dów należy zaliczyć opracowany w 1953 roku "liniometr" Howlanda (ryc. 60), sporządzony głównie do oceny wielkości kąta nachylenia miednicy w stosunku do tułowia. Przyrząd Howlanda (Mathers 1968) składa się z przesuwających się na nieruchomej, pionowej szynie czterech wskaźników, których głównym przezna­czeniem jest: górny (A) - pomiar wcięcia jarzmowego mostka (suprasternale); drogi z kolei (B) - pomiar środka mostka; trzeci (C) - pomiar dolnego punktu

121

wyrostka mieczykowatego most­ka(xiphoidale), przy czym miar­ka łącząca trzy górne wskaź­niki pozwala ustalić położenie wskaźnika B, który winien znajdować się w połowie odle­głości między A i C; czwarty wskaźnik (D) - najniższy - służy do pomiaru spojenia łonowego (symphysion).

122

Obok przyrządów służących do pomiarów kręgosłupa (lub innych punktów wyznaczających postawę ciała) powstało również wiele urządzeń do odrysowywania kręgosłupa w skali 1: 1 lub w pomniejszeniu. Przyrządy te mają z zasady podobną konstrukcję. Polega ona na tym, że ru­chome ramię przyrządu - prowadzone po kręgo­słupie (lub innej części ciała) badanego - drugim swoim końcem tworzy rysunek na papierze. Do tego typu przyrządów zaliczamy: pantograf Lo­retta, projekcyjno-rysownicze aparaty Schulthe­sa, Langego (Przewęda 1962), Maciejewskiego, Demeny'ego (ryc. 61), Gilewicza (ryc. 62)i wiele innych.

ł121

W roku 1956 Wolań­ski opracował przyrząd do przestrzennych badań krę­gosłupa (W olań ski 1956, 1957a, 1957b), zwany przez autora kyfolordozometrem, a w drugiej w_ po zasto_ waniu zmian - sferodlJrsiome­trem (I)'c. 63). Sfercxiorsio­metr Wolańskiego jest zbu­dowany z dwóch umocowa­nych pionowo na przenośnej podstawie antropometów, po których poruszają się w górę i w dół: mostki zaopatrzone w wysuwąjące się miarki- ­iglice. Mostki górny i dolny służą do wyznaczania rzęd­nych punktów początku i koń­ca kręgosłupa, mostek środ­kowy zaś do wykonywania pomiarów dowolnych punktów na kręgosłupie

M,etoda sferosomatometryczna oceny postawy ciała wg Wolańskiego

Ideałem pomiarów - szczególnie w antropometrii, byłoby uzyskiwanie wyni­ków określających położenie poszczególnych punktów w przestrzeni trójwymiaro­wej (nie na płaszczyźnie). Do ideału tego zbliża zastosowanie sferosomatometru.

124

Istnieje kilka typów tego przyrządu. Jedna z wersji przyrządu, zwana sferodor­siometrem, zawiera dwa antropometry, jeden umieszczony z przodu, drugi - z tyłu ciała. Pozwala to na wykonanie wszelkich możliwych pomiarów ciała w płasz­czyźnie strzałkowej (tzw. profil strzałkowy). Zrozumienie sposobu dokonania po­miarów oraz uzyskiwanego efektu ułatwia ryc. 64.

Technika wykonywania pomiarów

Badany staje między antropometrami, na środku przyrządu, tak aby płasz­

czyzna łącząca antropometry, ściślej płaszyzna w jakiej znajdują się iglice antro­pometru - w tym wypadku jest ich 6 (można używać i większej liczby), pokrywała się z płaszczyzną środkową badanego.

W tym położeniu rozpoczynamy ustawienie iglic od tylnej strony ciała. Iglicę górną, zaopatrzoną w odpowiednią końcówkę - menisk - ustawiamy w punkcie cervicale (c). Iglicę dolną w analogiczny sposób dostawiamy do punktu sacrale (s). W ten sposób badany jest zabezpieczony przed wychyleniami do tyłu w czasie badania i jednocześnie znana jest wysokość usytuowania iglic (odczyt na antro­pometrze) oraz wysunięcie w przód poszczególnych punktów (odczyt na iglicach). Tak samo postępujemy z przodu ciała dostawiając iglicę górną do punktu supra­sternale (sst), a dolną do punktu symphysion (sy). Daje to lokalizację wysoko­ściową i głębokość położenia wspomnianych punktów. Podobnie postępujemy przy rozmieszczeniu pozostałych iglic.

Pomiarów dokonujemy w następującej kolejności:

- odczyt wysokości i głębokości punktu lIc (cervicale), 2/kph (kyphosis),

3/lrd (lordoidale), 4/1u (lumbale), s/s (sercale). Niekiedy zdarza się, że punkty Ird i lu pokrywają się ze sobą, należy wówczas podawać wynik dwukrotnie, aby osoba zapisująca (konieczna jest druga osoba do zapisywania wyników) nie pomy­liła wynków dalszych pomiarów. Na przedniej ścianie tułowia mierzymy punkty: xiphoidale (xi), superasternale (ss t) oraz symphysion (sy). Jeżeli dysponujemy sferosomatometrem (zestaw z trzema antropometrami), możemy dokonać jeszcze pomiarów wychylenia kręgosłupa w bok (skolioz), ułoŻenia barków (porównaj ryc. 64) itp. Na podstawie dokonanych pomiarów punktów c, kph, Ird, lu, s, sst, xi i sy można uzyskać przeliczenie szeregu parametrów wysokościowych oraz punktów nachylenia poszczególnych odcinków kręgosłupa i przedniej ściany tułowia. Jeśli płaszczyznę antropometru tylnego nazwiemy PT, a przedniego PP, wówczas otrzy­mamy konkretne wymiary ze wzoru, stosując w technice sferosomatometrycznej symbole po nawiasach z odpowiednią literą: n - gdy jest pomiar projekcyjny

126

w pionie lub literą z - gdy jest to pomiar projekcyjny poziomy. W celu uzyskania obliczeń konieczna jest też znajomość odległości płaszczyzny zerowej jednego i drugiego antropometru od siebie (PT od PP), tj. odległości poziomej między liniami lub płaszczyznami przechodzącymi przez punkty zerowe suwaków.

Metoda sferosomatometryczna oceny postawy ciała

Polega na porównaniu osoby badanej ze wzorcem sylwetkowym lub tablicą podającą przeciętne wielkości liczbowe poszczególnych kątów i wskaźników dłu­gości kręgosłupa (tabela 3). Metoda ta w gruncie rzeczy dotyczy klasyfikacji krzywizn przedniotylnych kręgosłupa. Celem zakwalifikowania badanego do jed­nego z typów należy wziąć pod uwagę: nachylenie odcinka piersiowego górnego kręgosłupa (kąt y), nachylenie odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa (kąt _), nachylenie odcinka piersiowo-lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa (kąt a) oraz dwa wskaźniki (w związku ze zmienną długością kręgosłupa z wiekiem posługujemy się wielkościami odcinków wyrażonych w odsetkach długości kręgosłupa):

127

Po obliczeniu danych kreślimy profile jak na ryc. 64. Niekiedy celowe jest wyliczenie także kąta kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej, co można uzyskać w następujący sposób:

k4t kifozy piersiowej:

x = 180 - (1' + _)

kąt lordozy lędźwiowej:

A = 180 - (13 + ex)

Stosowany też bywa wskaźnik kompensacji (statyki) będący różnicą kąta ki­

_ piersiowej (x) i lordozy lędźwiowej (A):

wskaźnik kompensacji:

J1.= A-X

","

Wskaźnik może przyjmować wielkości ujemne i dodatnie, co należy odnoto­'V3Ć.

Po obliczeniu iloczynów wyniki kątowe odczytujemy w tablicach trygono­:D:ttycznych. Do dalszych obliczeń lepiej jednak stosować funkcje trygonomet­_e, gdyż są one wyrażone w liczbach dziesiętnych.

Tabela 3. Klucz do określania typów postawy ciała (wg Wolańskiego, wariant II z 1959 roku)

Typ krzywizn	Kąty	Kąt	Kąta	Wsk. I	Wsk. II
Kifotyczny I	0,293	0,197	0,164	33,99	22,83
-"
Kifotyczny II	0,371	0,197	0,207	26,94	17,49
Kifotycmy ID	0,386	0,262	0,170	33,40	21,10
Równoważny I	0,200	0,161	0,191	35,16	23,66
Równoważny II	0,262	0,219	0,222	31,90	23,50
-
I!..ównoważny ID	0,328	0,293	0,252	31,90	23,80
Lordotycmy I	0,221	0,161	0,265	38,20	12,70
LOI-dotyczny II	0,200	0,200	0,312	37,50	12,50
Lordotyczny ID	0,234	0,225	0,361	29,20	18,10

Uwaga: Wielkości kątów w tangensach, wielkości wskaźników w procentach