Przeczytaj poniższy tekst. Zanim przeczytasz odpowiedzi i podpowiedzi, spróbuj sam wykonać proponowane zadania.

O szczęściu

1. Naczelnym wymaganiem stawianym przez naukę językowi jest, aby każdy jego wyraz miał jedno tylko znaczenie. Inaczej mówiąc: aby było jedno tylko pojęcie tam, gdzie jest jeden wyraz. Wymaganiu temu nie czyni jednak zadość większość wyrazów mowy potocznej, do której wyraz "szczęście" należy. Nawet gdy jest używany w teoriach psychologicznych i etycznych, wnosi do nich z mowy potocznej wieloznaczność zebraną przez wieki. Rozważania o szczęściu musi przeto poprzedzić stwierdzenie wieloznaczności tego wyrazu, oddzielenie różnych pojęć szczęścia. (…)

2. Gdy Rej pisze: "Kogo szczęście wyniesie, niech się upaść boi", albo gdy inny pisarz polski dawnych wieków, Grzegorz Knapski, mówi: "Szczęście czego mi nie dało, tego mi nie będzie brało", to rozumieją szczęście w obiektywnym znaczeniu, jako zespół dodatnich wydarzeń, jako pomyślny układ warunków życia. W tym pierwszym - obiektywnym - znaczeniu "szczęście" nie jest właściwie niczym innym jak powodzeniem lub pomyślnością. […] Jest to szczęście w znaczeniu, rzecz można, życiowym. (…) Gdy natomiast Żeromski pisze w "Ludziach bezdomnych": "Szczęście jak ciepła krew wpłynęło do jej serca falą powolną", to rozumie szczęście inaczej: rozumie je subiektywnie, mianowicie jako rodzaj przeżycia, jako przeżycie szczególnie radosne i głębokie. W tym drugim - subiektywnym - znaczeniu "szczęście" nie znaczy znów nic innego, jak stan intensywnej radości, stan błogości czy upojenia. Tu, wprost przeciwnie niż w pierwszym wypadku, chodzi właśnie o to, co człowiek przeżył, a względnie obojętne jest, jakie zewnętrzne warunki przeżycie to spowodowały. Chodzi tu o szczęście w znaczeniu psychologicznym. (…)

3. Tymczasem mówiąc o szczęściu mamy poczucie, że to jedno z największych, jeśli nie największe dobro, jakie człowiek może osiągnąć. (…) Ocena ta nie może dotyczyć szczęścia rozumianego jako pomyślność lub intensywna radość. Byłaby niezrozumiała, gdyby wyraz "szczęście" nie posiadał innego znaczenia niż tamte dwa. Ale rzeczywiście posiada jeszcze inne. Posiada je nawet w mowie codziennej, a zwłaszcza w filozofii. Pojęcia filozoficzne różnią się od potocznych między innymi tym, że mowa potoczna nazywa szczęściem nawet jedną chwilę, byle to była chwila bardzo pomyślna lub bardzo radosna; natomiast pojęcia filozoficzne kładą nacisk na to, że szczęście jest czymś trwałym, a przynajmniej względnie trwałym. Te pojęcia używane w filozofii (ale przenikające z niej do mowy potocznej) są znów dwa, jedno o charakterze obiektywnym, drugie o subiektywnym. (…)

4. Gdy Arystoteles określał, że być szczęśliwym to "dobrze żyć i dobrze się mieć", albo gdy Boecjusz objaśniał, że szczęście to stan doskonały, a doskonały przez to, że łączy wszelkie dobra, to posługiwali się tym obiektywnym filozoficznym pojęciem szczęścia. Ale podobnym pojęciem posługiwał się i Herodot, gdy pisał o Tellosie, że szczęście jego było w tym, iż "poległ za ojczyznę"(…) Rozumieli oni wszyscy przez szczęście fakt, że ktoś posiada największą miarę dóbr dostępną człowiekowi. Tak rozumieli szczęście - po grecku nazywane eudajmonią (eudaimonia) - wszyscy bez mała filozofowie starożytni: szczęście było dla nich posiadaniem największych dóbr dostępnych człowiekowi. (…) Odczucie dóbr tych było dla eudajmonii sprawą mało istotną. Stoicy twierdzili wręcz, że szczęście-eudajmonia nie ma nic wspólnego z przeżywaniem stanów przyjemnych. (…)

5. Gdy współczesny etyk angielski mówi o szczęściu wziętego w całości", to rozumie szczęście w innym jeszcze, czwartym znaczeniu. A tak samo rozumiał je np. osiemdziesięcioletni Goethe, gdy pisał o sobie do Zeltera, że "jest szczęśliwy i pragnąłby życie swe przeżyć powtórnie". (…) Można być zadowolonym z życia bez pomyślnego losu i intensywnych radości, a, odwrotnie, pomyślny los i intensywne radości nie gwarantują zadowolenia z życia.(…) I można nawet - korzystając z wieloznaczności wyrazu - powiedzieć za Arturem Górskim: "Szczęśliwym naprawdę bywa ten, kto swego szczęścia nie zawdzięcza szczęściu".

1. Kogo można nazwać człowiekiem szczęśliwym? Czterokrotnie dokończ poniższe zdanie, wskazując cztery różne typy szczęścia przedstawione przez Władysława Tatarkiewicza.

Szczęśliwym jest ten,…

Odpowiedź

a) …komu sprzyja los.

b) …kto przeżywa intensywnie radość.

c) …kto posiadł najwyższe dobra.

d) …kto jest zadowolony ze swego życia.

Podpowiedź

To chyba pierwsza rzecz, którą powinno się sprawdzić w podobnym zadaniu: czy czytelnik zrozumiał, o co chodzi. Zrozumiał, czyli na przykład umiał wskazać różne aspekty problemu przedstawiane przez autora. Zazwyczaj są one rozrzucone w całym tekście i niekoniecznie prowadzą do nich wskazówki typu: "kolejnym aspektem problemu…". W analizowanym tekście Tatarkiewicza nietrudno zauważyć cztery różne definicje szczęścia. Ale jest dodatkowe utrudnienie: odpowiedź trzeba odpowiednio sformułować, by pasowała do podanego wyżej początku zdania. Nie należy lekceważyć takich wymogów! Punkty dostaje się za odpowiedź zgodną z poleceniem i sensowną.

2. W swoim tekście autor wielokrotnie powtarza słowo "szczęście". Czy jest to błąd językowy? Uzasadnij odpowiedź w jednym zdaniu, dwu zdaniach.

Odpowiedź

Powtórzenie nie jest w tym wypadku błędem stylistycznym. Słowo "szczęście" nie ma odpowiednika o takim samym znaczeniu (jest przecież wieloznaczne!), a autorowi zależy na ścisłości i jednoznaczności cechującej wywody naukowe.

Podpowiedź

Rzeczywiście, nie każde powtórzenie jest błędem stylistycznym. Za jego pomocą można też np. dodatkowo wyeksponować jakąś myśl. Niestety, większość powtórzeń w pracach szkolnych nie ma żadnego wyraźnego celu, a wynika jedynie z niekompetencji językowej ich autorów. Pomyśl o tym przy wypracowaniu!

3. Pojawiający się w akapicie pierwszym wyraz "przeto" ma charakter książkowy, jest już przestarzały. Zastąp go innym spójnikiem, wolnym od takiego nacechowania.

Odpowiedź

Więc, zatem, dlatego.

Podpowiedź

Nie wszystkie środki językowe mają neutralny charakter. W słownikach pojawia się niemało wyrazów, które są poprzedzane kwalifikatorami typu: podn., pot., wulg., iron., żart., środ., reg., gw., daw. itp. (rozszyfruj je samodzielnie - słownik Ci pomoże). Używając takich słów, możemy nadać wypowiedzi odpowiednie cechy stylistyczne.

4. Podaj po jednym konkretnym przykładzie z życia ilustrującym szczęście w znaczeniu życiowym i w znaczeniu psychologicznym (akapit 2.).

Odpowiedź

• Szczęście w znaczeniu życiowym: wygrana na loterii, uniknięcie wypadku, pomyślność w prowadzeniu interesów itp.

• Szczęście w znaczeniu psychologicznym: narodziny dziecka, spotkanie z ukochaną osobą itp.

Podpowiedź

Zrozumieć to nie tylko umieć znaleźć w tekście odpowiedni fragment. Równie ważne jest zobaczenie związku między refleksjami autora a otaczającym nas światem, przełożenie teoretycznych rozważań na język życiowej praktyki.

5. W analizowanym tekście pojawia się bardzo wiele cytatów. Podaj dwa argumenty uzasadniające celowość ich zastosowania.

Odpowiedź

• Udowadniają prawdziwość tez autora,

• Są dowodem erudycji autora,

Podpowiedź

A także urozmaicają stylistykę tekstu oraz wzmacniają zainteresowanie czytelnika.

Może być też jakaś inna logiczna odpowiedź. Cytaty mogą w takich tekstach pełnić bardzo różne funkcje. Zresztą polecenie mogłoby być w tym miejscu dużo trudniejsze: ustal, po co Tatarkiewicz cytuje Reja, Arystotelesa, Górskiego. Zauważ, że cytatami z Reja czy Żeromskiego ilustruje swoje poglądy, słowa Arystotelesa zawierają definicję szczęścia (cytat pomaga wprowadzić nową myśl), a myśl Górskiego służy raczej uatrakcyjnieniu tekstu, dowodzi erudycji autora.

6. W jakim celu autor zapisuje niektóre słowa czy sformułowania rozstrzelonym drukiem?

Odpowiedź

Aby wyeksponować, zaznaczyć najważniejsze rodzaje szczęścia.

Podpowiedź

Wcale nie tak rzadko zdarza się, że autor chce w swoim wywodzie coś szczególnie wyróżnić, na przykład istotne wnioski czy definicje, kolejne aspekty problemu itp. Może to zrobić na kilka różnych sposobów:

• używając rozstrzelonego lub pogrubionego druku,

• stosując podkreślenia czy ramki,

• przenosząc ważny wniosek do oddzielnego akapitu.

"W jaki sposób" to jedno, a "po co" to coś zupełnie innego. Pamiętaj, że cel tego zabiegu ściśle wiąże się z konkretnym kontekstem.

7. W zacytowanym w akapicie drugim fragmencie "Ludzi bezdomnych" Żeromskiego można znaleźć:

a) porównanie, epitet, inwersję,

b) metaforę, metonimię, epitet,

c) apostrofę, porównanie, metaforę.

Odpowiedź

a

Podpowiedź

Niestety, trzeba znać środki stylistyczne! W cytacie z Żeromskiego można wskazać porównanie ("szczęście jak ciepła krew"), przenośnię ("szczęście […] wpłynęło do jej serca falą"), także epitety ("ciepła krew", "falą powolną") i inwersję ("falą powolną"). Nie ma natomiast ani apostrofy (czyli bezpośredniego zwrotu do idei, bóstwa itp.), ani metonimii (czyli zamiennie, na przykład grać Bacha zamiast grać utwory Bacha).

8. W przywołanej w akapicie piątym refleksji Artur Górski bawi się wieloznacznością słowa "szczęście". Przekształć tę myśl tak, aby oddać jej sens i jednocześnie uniknąć powtórzeń.

Odpowiedź

Szczęśliwym naprawdę bywa ten, kto swego zadowolenia z życia nie zawdzięcza losowi (przypadkowi, trafowi)".

Podpowiedź

Jeszcze jedno pytanie sprawdzające zrozumienie całości tekstu. Czasami nie wystarczy, niestety, przeczytanie jeszcze raz wskazanego akapitu…

9. Omawiane przez siebie sposoby pojmowania szczęścia autor dzieli na te o charakterze obiektywnym i te o charakterze subiektywnym. Wyjaśnij w 2-3 zdaniach, na czym polega różnica pomiędzy nimi.

Odpowiedź

Subiektywne rozumienie szczęścia zakłada jego podmiotowy charakter: miarą szczęścia są przeżycia człowieka (doświadczanie intensywnej radości czy zadowolenia z życia). Szczęście w rozumieniu obiektywnym ma swoje źródła poza uczuciami jednostki, niezależnie od nich: w pomyślności losu czy osiągnięciu największych dóbr dostępnych człowiekowi.

Podpowiedź

• subiektywny - stronniczy, zabarwiony indywidualnymi zapatrywaniami.

• obiektywny - wolny od uprzedzeń, bezstronny, istniejący niezależnie od poznającego przedmiotu.

Zapamiętaj znaczenie tych słów, bo pojawiają się w niejednym tekście (niekoniecznie tylko w wywodzie o charakterze filozoficznym!).

10. Dlaczego nie można utożsamić szczęścia "psychologicznego" ze szczęściem rozumianym jako zadowolenie z życia?

Odpowiedź

Intensywne emocje są doznaniem krótkotrwałym i nie mogą być równoznaczne z zadowoleniem z całości życia.

Podpowiedź

Zajrzyj do akapitu trzeciego - tam mowa o różnicy pomiędzy potocznymi a filozoficznymi ujęciami szczęścia. Bardzo istotna wskazówka!

11. Jak rozumieli pojęcie szczęścia greccy filozofowie starożytni?

Odpowiedź

Greccy filozofowie uważali za szczęście najwyższe dobro dostępne człowiekowi. Zdarzały się więc opinie, że szczęściem jest oddać życie za ojczyznę lub umrzeć we śnie (to bezbolesna, lekka śmierć). Szczęście w rozumieniu starożytnych Greków, np. stoików, niekoniecznie musiało mieć coś wspólnego z odczuwaniem przyjemności.

Komentarz

Takie rozumienie szczęścia może wydawać się zaskakujące, gdyż szczęście kojarzy nam się z przyjemnością.

12. Szczęście jest pojęciem wieloznacznym. Wypisz z tekstu zdanie potwierdzające tę tezę.

Odpowiedź

"Rozważania o szczęściu musi przeto poprzedzić stwierdzenie wieloznaczności tego wyrazu, oddzielenie różnych pojęć szczęścia".

Komentarz

Tego typu pytania nie trafiają się często, choć nie sprawiają kłopotu.