DEFINICJA WIERSZA I WERSU

- Wiersz to wypowiedź poetycka podwójnie delimitowana (segmentowana) na zgodne z obowiązującymi w danym języku regułami składni grupy syntaktyczne oraz na wersy według swoistych reguł wierszowego porządkowania wypowiedzi.

- Tekst delimitowany podwójnie (na poziomie składni i intonacji) na równoważne pod jakimś względem odcinki ( np. równosylabowe, równostopowe, równoakcentowe lub tożsame- w wierszu nienumerycznym).

- Istota wierszowości to powtarzalność jednostek ekwiwalentnych.

- Inne utwory podwójnie delimitowane: proza rymowana w utworach, posiadająca rymy, człony nie są równoważne pod względem intonacyjnym lub składniowym.

-Wers to jednostka tekstu pisanego wierszem, charakteryzują go dwie własności

a) jest to intonacyjnie wyróżniony, zamknięty odcinek tekstu

b) z integralności intonacyjnej wynika integralność znaczeniowa wersu. Może być pozorna (występuje rozbieżność), sugeruje wtedy inne powiązania składniowe i semantyczne niż te wynikające z podziału syntaktyczno-logicznego.

- Wers jest analogiem zdania.

- Zależności składniowe sugerowane przez wers wysuwają się w wierszu na pierwszy plan. Dominują nad składnią, ale jej nie anulują.

OPOZYCJA WIERSZ-PROZA

- Proza to tekst segmentowany pojedynczo według reguł logiczno-składniowych.

- Różnica między wierszem a prozą dotyczy ilości i rodzaju (jakości) członowań istniejących w tekście, z których każde ustala swoją własną hierarchię elementów językowych i tworzy inną siatkę wzajemnych powiązań.

- Różni je sposób segmentacji tekstu. Podstawową jednostką struktury prozy jest zdanie, wiersza zaś wers. W prozie zdanie intonacyjne równe jest zdaniu składniowemu, w wierszu zdanie intonacyjne może się równać lub nie równać zdaniu składniowemu (zależy od typu wiersza).

- Zależności składniowe wersów dominują nad składnią zdania (w wierszu).

- W prozie zdanie to intonacyjnie wyróżniony, integralny semantycznie odcinek tekstu.

- Wiersz jest strukturą tekstową o potencjalnie większej pojemności semantycznej niż proza.

- Semantyczna funkcja segmentacji wierszowej: delimitacja wierszowa osłabia, dezintegruje ale też uwypukla wiązania składniowe i semantyczne. Znaczy to, że wiersz nie jest rozpisaną na wersy prozą.

- Segmentacja jest operacją znaczeniotwórczą.

- Zdanie i wers różnią rozmieszczenia mocnych i słabych granic składniowych.

WIERSZ WOLNY SKŁADNIOWY

- Wiersz nienumeryczny.

- Konstanty: delimitacja wierszowa tekstu jest współbieżna z członowaniem logiczno-składniowym., kadencyjny charakter wersu, występowanie słabych granic składniowych.

- Tendencja- paralelna budowa składniowa.

- Pauza wersyfikacyjna przypada w miejscu działu składniowego (granicy mocnej lub słabej).

- Realizuje wzorzec syntaktyczny, założony jako prymarny jest odbiór wizualny, jako wtórny- akustyczny.

- Brak interpunkcji służy podkreśleniu dominacji składni wersu nad składnią zdania.

- Zakłada wieloznaczność wypowiedzi.

WIERSZ WOLNY SYNTAGMATYCZNY

- Wiersz nienumeryczny wolny składniowy, w którym podział wierszowy pokrywa się z granicami składniowymi słabymi.

- Inaczej możemy go nazwać „Różewiczowskim”, „skupieniowym”, „poawangardowym”.

- Syntagma to odcinek wypowiedzi integralny pod względem składniowym, intonacyjnym i znaczeniowym.

- Może nią być zdanie, grupa składniowa, wyraz.

- Są wieloznaczne, wariantywne- luźne jest ich łączenie i związki, nie są alternatywne, lecz współrzędne, jednoczesne w tekście pisanym, niemożliwe do realizacji dźwiękowej.

- Delimitacja wierszowa nałożona na ciąg wypowiedzeń tworzy więzi składniowo-semantyczne, wyodrębnione w wers tworzą syntagmy.

-Członowanie wersowe uwypukla więzi syntagmatyczne (zależności składniowo-semantyczne).

- Ciąg wypowiedzeniowy ma nieostre granice występujących w niej jednostek znaczących.

- Delimitacja wierszowa przebiega zazwyczaj zgodnie z podziałem składniowym wypowiedzenia (granicą słabą, rzadziej mocną)

- Prozodia:

- Większość klauzul ma charakter antykadencyjny.

- Kilka kolejnych syntagm-wersów składa się na całość składniowo-znaczeniową wyższego rzędu.

- Struktura prozodyjna to stosunek delimitacji wierszowej do podziału logiczno-składniowego.

- Nieregularna przemienność klauzul kadencyjnych i antykadencyjnych.

- Struktura tematyczno-rematyczna:

- Możliwość zmiany funkcji z tematycznej na rematyczną i na odwrót, czyli jednoczesne pełnienie dwóch funkcji (tematycznej i rematycznej).

- Ma wpływ na kształt prozodyjny utworu.

- Trzy typy członowania tematyczno-rematycznego:

1) rozbudowana część tematyczna (kilka grup składniowych) + zwięzły remat.

antykadencje
kadencja

2) zwięzły temat (np. tytuł) + rozbudowany remat

antykadencja
kadencje

3) temat + pauza wersyfikacyjna + remat

antykadencje
kadencje

-Izomorfizm:

- Ujednolicanie struktury składniowej w kolejnych wersach.

- Wykazuje tendencję do rytmizacji.

- Wersy-syntagmy można wertykalnie (pionowo) powtarzać (schematy budowy, te same funkcje tematyczno-rematyczne).

- Zwielokrotnienie grup izofunkcyjnych w strukturę.

- Częste anafory i zabiegi stylistyczne:

- Porządek nacechowany- szereg wyliczeniowy przed wyrazem określanym (powiązania składniowo-semantyczne).

- Porządek nienacechowany- wyraz określany na czele szeregu.

- Konstrukcje wyliczeniowe wyższego rzędu- „wyliczenia wyliczeń” (model teleskopowy).

- Figury intonacyjno-składniowe to wyliczenia wpisane w strukturę wiersza, np. częste i regularne parentezy- powtarzalność jednej relacji znaczeniowej (np. skutek-przyczyna)

-Odmiany:

- Wersyfikacyjne:

1) długowersowa- długie wersy, słaba zewnętrzna klauzula, wewnętrzna mocna („Góra naprzeciw pałacu” Różewicza)

2) krótkowersowa- długa kolumna krótkich wersów („Przenikanie” Różewicza)

3) stychiczne

4) segmentowane regularnie

5) segmentowane nieregularnie- całości ponadwersowe jak akapity, brak wewnętrznego uporządkowania, powtarzalności, zamknięta całość składniowa i znaczeniowa to analogon syntagmy, „archisyntagma”- złożona z mniejszych syntagm-wersów (wiersz „teleskopowy”).

- Stylistyczne

1) wiersz Przybosia- kontrasty długości wersów, syntagmy to często wyrazy niesamodzielne składniowo, eksponuje orzeczenie, rymy są odległe, szyk nacechowany ekspresywnie („Na szczycie”)

2) wiersz z jednoznacznymi powiązaniami syntaktycznymi („Pan od przyrody” Herberta)

3) wiersz z niejednoznacznymi powiązaniami syntaktycznymi- brak interpunkcji, jej różne natężenie, trudno ustalić typ relacji syntaktyczno-składniowej, gry semantyczne („Rąbanie drewna” T. Karpowicza)

WIERSZ WOLNY ZDANIOWY

- Wiersz nienumeryczny wolny, w którym występuje podział składniowy wypowiedzi na podstawie jednostki syntaktyczno-znaczeniowej zbieżny z podziałem wierszowym.

- Podkreślenie granic składniowych pauzą wersyfikacyjną (samodzielność intonacyjna oraz autonomia semantyczna wersu).

- Zdanie to składnik szeregu wersów, a później również ciągu wypowiedzeniowego.

- Delimitacja wierszowa rozluźnia powiązania składniowo-semantyczne między zdaniami.

- Dezintegracja wypowiedzi.

- Prozodia:

- Jednolity typ klauzul- kadencje.

- Monotonny kontur intonacyjny.

- Oparcie na mocnych granicach logiczno-składniowych.

- Struktura tematyczno-rematyczna:

- W skrajnym przypadku cały utwór to struktura tematyczno-rematyczna (czyli szereg wyliczeniowy).

- Jukstapozycja to szeregi równoważników zdań (T-R, T-R1, T-R2...).

_ Temat to np. pierwszy wers lub słowo w wersie, tytuł, może też być domyślny (zbudowany przez jakąś metaforę).

- Granica pomiędzy tematem a rematem może pełnić rolę średniówki (przy jednolitym podziale wersu oraz regularnym kształcie intonacyjnym wiersza)

- Izometryczność:

- Zastosowanie w opisie, relacji ze zdarzenia, narracyjności.

- Sekwencyjność strony wierszowej- kolejność wersów to następstwo czasowe.

- Narastanie tekstu jest uporządkowane, kolejność ma funkcję znakową (tzw. Ikoniczność struktury wierszowej.

- Paralelna budowa.

- Odmiany:

- Wersyfikacyjne:

1) stychiczne

2) segmentowane

a) nieregularnie („Peron” E. Lipska)

b) regularnie przez izometryczną budowę stroficzną („Konszachty ze zmarłymi” W. Szymborska)

-Stylistyczne:

1) sensu stricte

2) równoważnikowy-podział wierszowy uwydatniony rymami („Ulica” Peipera)

3) poemat rozkwitający- wypowiedź narasta, rozbudowuje się, dodaje nowe elementy, budowa składniowa to struktura wersyfikacyjna, forma wiersza równa jest konstrukcji składniowej (Peiper)

UTWORY POLITYPOWE

Kolejne fragmenty tekstu są kształtowane innym rodzajem wiersza nienumerycznego, np. zdania równoważnikowe + wiersz syntagmatyczny („Boeing 704” E. Lipskiej).

UTWORY BISYSTEMOWE

Wiersze nienumeryczne, wersy są zbudowane wg wzorców sylabicznych lub sylabotonicznych („Zaśpiew” Miłosza).

WIERSZ ANTYSKŁADNIOWY

- Delimitacja:

- Rozmijanie się granic podziału wierszowego i syntaktycznego.

- Antyskładniowość to cecha systemowa obejmująca całość wiersza (zaś w wierszu numerycznym tylko poszczególne wersy, np. przerzutnie).

- Mocne granice składniowe wypadają wewnątrz wersu, zaś koniec wersu na zwartej jednostce składniowej (grupie syntaktycznej).

- Nacechowana stylistycznie forma wierszowa.

- Budowa i segmentacja tekstu niezgodne z normą językową.

-Składnia ciągu wypowiedzeniowego a składnia wersu:

- Hipotaksa wewnątrzzdaniowa (nawet dwu- i trzystopowa), jej formalnymi wykładnikami są spójniki upodrzędniające i zaimki względne w funkcji wskaźników zespolenia hipotaktycznego.

- Wiersze antyskładniowe maja więcej wykładników leksykalnych relacji syntaktycznych w wypowiedziach złożonych, częsta jest relacja składniowego upodrzędnienia wyrażana leksykalnie i jednoznaczna.

- Wpływ układu wierszowego na budowę składniową i długość wersu jest minimalny.

- Przez strukturę wierszową można uwypuklić temat lub remat.

-Wersy tracą wewnętrzną spoistość przez istnienie w nich silnych działów składniowych, ale antyskładniowa budowa wersu wzmacnia zawartość wiersza jako całości, oznacza to wyraźne sieci nawiązań międzyzdaniowych.

- W klauzuli dużo wskaźników nawiązania (np. przyimków), wyrazów niesamodzielnych znaczeniowo.

- Antyskładniowość spaja wersy choć wypowiedzenia mogą być słabo powiązane składniowo, sprzyja temu brak interpunkcji.

- Rozpoczynanie tekstu w obrębie wypowiedzenia, semantyczne, graficzne (czyli wers zaczyna się w części urwanego zdania).

- Zachwianie mechanizmem delimitacji, wersy mogą być pourywane.

- Czasem brak granicy zamknięcia, w klauzuli występują przyimki (co świadczy o dalszym ciągu wypowiedzi), brak interpunkcji.

- Nieokreślona jest granica końca i początku tekstu (pozbawiona składniowego zamknięcia lub otwarcia).

- Prozodia:

- Jednolity charakter klauzul- antykadencyjność (zapowiedź dalszego ciągu wersu).

- Pauzy krótkie (granice słabe), pauzy długie (granice mocne), pauzy bardzo długie (podział wierszowy granic wersów).

- Konflikt pomiędzy samodzielnością intonacyjną jednostek składniowych, ponieważ wersy intonacyjnie nie nakładają się na oddziaływania syntaktyczno-składniowe.

- Złożona hierarchia wysokości tonu- wyższe antykadencje w klauzuli niż w obrębie grupy syntaktycznej w wersie, brak naśladowania emocjonalnej mowy kolokwialnej, sztuczność forma nacechowana, skrajnie różna od prozy.

- Odmiany:

- Wersyfikacyjne:

1) stychiczne

2) niestychiczne

a) nieregularne- dzielą się na mniejsze segmenty, części są samodzielne składniowo-semantycznie, nie mają powtarzalnej struktury

b) regularne- segmenty to analogi strof (pod względem funkcji, mniej budowy), otwarte strofy, czasem są tylko graficznym odpowiednikiem strof („Nic” Barańczaka)

3) utwory o wersach długich („Nasz specjalny wysłannik” Krynicki)

4) utwory o wersach krótkich (”Mózg” Zagajewski)

5) utwory przeciwstawiające wersom długim wersy krótkie- zabieg stylistyczny, nie wpisany w system.

- Stylistyczne:

1) o różnym stopniu rozluźnienia pod względem budowy logiczno-składniowej

a) jednoznaczne (Zagajewski)

b) zatarte (Krynicki)

2) poemat rozkwitający (Krynicki)

-Wtórne funkcje delimitacji antyskładniowej:

- Są to funkcje stylistyczne i semantyczne.

- Rozbijanie silnych połączeń składniowych oraz łączenie wyrazów w całości semantyczne.

- Funkcja retardacyjna- zaskakujące semantyczne dopełnienie grupy składniowej zachwianie spójności semantycznej wypowiedzi-nadbudowywanie znaczeń metaforycznych, reinterpretacja słowa, przywraca znaczenia elementów związków frazeologicznych (rozbitych).

- Funkcja metaforyzacyjna, dezuatomatyzacyjna.

- Arytmiczność:

- Ekwiwalentne składniowo i znaczeniowo wersy.

- Nie można tworzyć paralelnych ciągów izomorficznych, za czym idzie niższy wewnętrznej organizacji wypowiedzi.

- Antyrytmiczność- zmiana funkcji ciągów wyliczeniowych, powtórzeń, neutralizacja rytmizacji przez strukturę wierszową, inny charakter przeplotu tekstu i metatekstu (rozrywanie przez klauzule wierszowe).

T to temat, R to remat

Cokolwiek by to znaczyło ;P

---