Blachy i taśmy.

Blacha Jest wyrobem walcowanym o bardzo dużej szerokości w stosunku do grubości, dostarczanym zazwyczaj w arku­szach. Jest też możliwa dostawa blachy w kręgach o masie kilku ton, co ułatwia automatyzację tłoczenia dużych płatów nadwoziowych. Minimal­na szerokość blachy w kręgach wynosi 600 mm; materiał o mniejszej szerokości zaliczany będzie do taśm. Największa szerokość blachy we­dług norm krajowych wynosi 1500 mm.

Blachy można umownie podzielić na cienkie, o grubości do 3 mrą i grube — ponad 3 mm; specyficzną odmianą blach grubych są tzw. bla­chy uniwersalne.

Wśród wielu rodzajów cienkich blach stalowych można wyróżnić:

— blachy ze stali pospolitej i zwykłej jakości, wg PN-73/H-92131;

— blachy do tłoczenia, wg PN-69/H-92121;

— blachy karoseryjne, wg PN-Tl/H-92143^

Dwa ostatnie gatunki są wykonywane przez walcowanie na zimno, z pośrednim żarzeniem i trawieniem (tzw. dekapowanie), ze stali węglo­wej konstrukcyjnej wyższej jakości o małej zawartości wę­gla, np. 08X. Blachy zwane umownie karoseryjnymi są ogólnie prze­znaczone dla przemysłu motoryzacyjnego (niekoniecznie na części nad­wozia).

Przemysł hutniczy produkuje wiele gatunków blach stalowych karo-seryjnych, które można podzielić w następujący sposób:

l. Ze względu na jakość powierzchni na trzy rodzaje:

— la, blachy o najlepszej jakości i wyglądzie powierzchni, przezna­czone na zewnętrzne części nadwozia samochodów osobowych i na części do powlekania galwanicznego;

— Ib, blachy o dobre] jakości powierzchni, na widoczne wewnętrzne części nadwozi samochodów osobowych oraz na zewnętrzne części in­nych pojazdów, na przykład samochodów ciężarowych, motocykli itd.;

— II, blachy o zwykłe] jakości powierzchni, na niewidoczne we­wnętrzne części pojazdów samochodowych.

2. Ze względu na własności mechaniczne i technologiczne na pięć kategorii:

— SSB, blachy na szczególnie trudne wytłoczki, o bardzo złożonych kształtach i wymagające dużego odkształcenia podczas obróbki (ta kate­goria stosowana Jest w wyjątkowych przypadkach);

— SB, blachy na trudne wytłoczki, wymagające dużego odkształce­nia;

— B, blachy na bardzo głębokie wytłoczki;

— G, blachy na głębokie wytłoczki.

— T, blachy na zwykłe wytłoczki, o przeciętnej głębokości. Blachy kategorii SSB i SB powinny być walcowane ze stali uspoko­jonej odpornej na starzenie (zawierającej zazwyczaj aluminium jako po­zostałość po procesie uspokajania podczas wytopu stali), natomiast bla­chy kategorii B, p, T — ze stali nieuspokojonej, np. 08X, z niewielką zawartością krzemu.

Podstawowymi parametrami decydującymi o zaliczeniu blachy do o-kreślonej kategorii są: tłoczność blachy mierzona za pomocą próby Erich-sena oraz wydłużenie A (w procentach). Blacha w miarę upływu czasu ulega starzeniu, a jej własności pogarszają się. Tłoczność wg Erichsena — mierzona głębokością wytłoczenia znormalizowanym stemplem — ulega zmniejszeniu, ponadto podczas obróbki mogą wystąpić linie płynię­cia (tzw. linie Ludersa), niedopuszczalne zwłaszcza na zewnętrznych częś­ciach nadwozia. W niektórych przypadkach efekty starze­nia można częściowo usunąć poddając blachę bezpośrednio przed tłocze­niem procesowi wydłużania (na specjalnych walcach). Operację taką, wykonywaną na blachach ze stali nieuspokojonej w celu zapobiegania wystąpieniu linii płynięcia, można przeprowadzić najwyżej dwa razy.

3. Ze względu na możliwość wykorzystania powierzchni arkusza bla­chy na dwie klasy jakości:

--blachy pierwszej klasy, odpowiadające w całości wymaganiom nor­my, czego w oznaczeniu blachy nie wyróżnia się;

--blachy drugiej klasy, z których można wyciąć arkusz w pełni odpowiadający wymaganiom, stanowiący 75% arkusza dostarczonego; blacha taka oznacza się dodatkowym symbolem 2.

4. Ze względu na dokładność wykonania grubości blachy :

--wysoką dokładność grubości oznaczaną znakiem WD, \przewidzianą zasadniczo tylko dla blach kategorii SSB i SB;

-- podwyższoną dokładność, oznaczoną D;

--zwykłą dokładność, bez znaku

Odchyłki grubości blacha karoseryjnej (wg PN-71/H-92143)

Grubość	Odchyłki grubości w mm
blachy	Wysoka dokładność wykonania	Podwyższona dokładność wykonani—————————————————————————	Zwykła dokładność wykonania
0,5	±0,04	±0,05	±0,07
0,6	^0,05	±0,06	±0,08
0,7- 0,8	±0,06	±0,07	±0,09
0,9--1,0	±0,06	±0,08	±0,12
1,2	±0,07	±0,10	±0,13
1,5 ,	±9,07	±0,13	±0,14
1,8	±0,09	±0,15	±0,16
2,0	±0,10	±0,l6	±0,17
2,5	±0,12	±0,18	±0,18

W oznaczeniu blachy podaje się kolejno:

— rodzaj powierzchni,

---klasę jakości (2),

--- kategorię,

---nominalną grubość,

---dokładność wykonania grubości (WD, D),

---wymiary arkusza.

J tak na przykład, blacha karosetyjna II rodzaju powierzchni, kategorii B, pierwszej klasy jakości, podwyższonej dokładności wykonania grubości, nominalnej grubości 1,0 mm oraz szerokości arkusza 1000 mm i długości 2000 mm będzie oznaczona następująco:

BLACHA KAROSERYJNA II 1,0 D X 1000 X 2000.

Wymiary arkuszy blachy karoseryjnej są znormalizowane, przy czym długość arkusza jest zawsze dwa, razy większa, niż szerokość; są więc arkusze od 700X1400 do 1500 X3000.

Blacha karoseryjna jest znormalizowana w zakresie grubości od 0,5 do 2,5 mm; największe jej ilości — zużywane w wytwórniach samocho­dów osobowych — odpowiadają zakresowi grubości od 0,7 do 1,25 mm.

Ze specjalnych gatunków blach stosowanych do produkcji pojazdów samochodowych warto wspomnieć o cienkiej blasze stalowej pokrytej jednostronnie stopem ołowiu z cyną, służącej do tłoczenia części zbior­ników paliwa.

Na elementy nadwozia, szczególnie narażone na korozję, niektóre wytwórnie stosują blachę stalową ocynkowaną (metodą ogniową). Zasto­sowanie w konstrukcji blachy ocynkowanej pozwała na wyrównanie okresów trwałości nadwozia i mechanizmów; poza tym wzrasta stopień bezpieczeństwa czynnego i biernego pojazdu, który maleje w przypadku skorodowania elementów nośnych nadwozia i utraty odpowiedniej wy­trzymałości i sztywności. Firma Porsche (RFN) produkuje nadwozia z blach ocynkowanych ogniowo; grubość warstwa cynku po każdej stro­nie blachy wynosi około 10 mikrom, co odpowiada masie 140 g cynku na l m² blachy; elementy szczególnie narażone na korozję, jak np. progi, podłużnic podłogi czy elementy zawieszenia, są pokrywane warstwą cynku o podwójnej grubości (20 urn).

Szerszemu zastosowaniu blach ocynkowanych w budowie nadwozi stoją na przeszkodzie pewne niekorzystne zjawiska, występujące w pro­cesie wytwarzania kadłubów blaszanych, a mianowicie:

— konieczność stosowania większej siły docisku obrzeża blachy w czasie tłoczenia,

— ścieranie się cynku i odkładanie na tłoczniku przy wytłaczaniu,

— konieczność stosowania większego docisku elektrod przy zgrzewa­niu punktowym (15—20%),

— wydzielanie się par cynku przy zgrzewaniu i spawaniu, szkodli­wych dla zdrowia,

— gorsza jakość spoin zgrzewanych,

— konieczność zmiany procesu fosforanowania.

Taśma test materiałem walcowanym o mnieiszeij niż blacha szerokości do 600 mm, przy czym szer. znormalizowanych nie przekraczają 300mm (taśma najczęściej dostarczana jest w kręgach

W przemyśle samochodowym taśma stalowa w kręgami jest typowym materiałem wyjściowym do automatycznego tłoczenia licznych drobnych części, a także do produkcji rur. Stosuje się w tym celu taśmę walco­waną na zimno wg PN-73/H-92327, wykonaną ze stali niskowęglowej

(np. 08, 08X, 10 itp.). Taśma te jest produkowana w zakresie grubości od 0,1 do 4 mm, przy czym w przemyśle motoryzacyjnym najczęściej stosuje się taśmę o grubości od 0,5 do 1,5 mm. Zakres znormalizowanych szerokości taśmy jest od 4 do 300 mm.

Taśma może mieć brzegi „naturalne" (lekko zaokrąglone), co oznacz, się bn lub obcięte (bo). Niektóre parametry taśmy są analogiczne do omówionych już parametrów blachy karoseryjnej: dokładność wykona­nia grubości taśmy, która może być zwykła (bez znaku) lub podwyższonej . na w zakresie grubości (pg) tob szerokości (ps) oraz tłoczność (B, G, T, P —w kolejności malejącej), Ponadto tasaka może mieć różny stopień zgniotu na skutek walcowania nil zimno,- ewentualnie po wyżarzaniu zmiękczającym; rozróżnia się więc taśmy ośmiu odmian własności mechanicznych — od bardzo miękkich (BM) aż do 'największej twardości(BZZ)

Ważnym parametrem taśmy jest też Jej dokładność prostoliniowości, określana tzw. błędenm „sierpowatości"

---