HERMENEUTYKA
W czasach starożytnych i nowożytnych hermeneutyczna filozofia była wykorzystywana do objaśniania Pisma Świętego.
Podstawowe pytanie hermeneutyczne: gdzie kryje się prawdziwy sens tekstu:
Jest sensem dosłownym, co oznacza, że tekst mówi to, co mówi, a nie mówi czegoś zupełnie innego.
Sens tekstu jest sensem przenośnym, tzn. znaczenie tekstu jest tylko znakiem odsyłającym do innego znaczenia.
Mamy 3 podstawowe znaczenia hermeneutyki:
Najpierw służyła objaśnianiu słów i znaków zesłanych przez bogów. Potem zaczęła komentować teksty święte, a na końcu wypracowała reguły objaśniania wszelkich tekstów.
Na początku XIX w. wyłoniła się hermeneutyka filozoficzna, która pytała o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle. Pierwszy takie pytanie postawił F. Schreiermacher (1768-1834), a po nim W. Dilthey (1833-1938) - dla niego herm. jako nauka o rozumieniu sensu stała się podstawą nauk humanistycznych, przeciwstawioną naukom przyrodniczym, zajmującym się wyjaśnianiem faktów. Interesowało go to, jak możliwa jest interpretacja tego, co nazywał `indywidualną ekspresją życia'.
Te teorie zostały zakwestionowane najpierw w XIX w. przez Nietschego, a w XX w. przez Heideggera, który stwierdził, że rozumienie nie jest sposobem poznania, lecz sposobem istnienia. W ten sposób hermeneutyka filozoficzna przekształciła się w filozofie hermeneutyczną.
Świadomość i język
W filozofii nowożytnej i nowoczesnej wyróżniamy 2 tradycje:
Tradycja kartezjańska - mowa, jeśli pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu doskonałego samooglądu, czystego samospostrzeżenia, które jest podstawą wszelkiej pewnej wiedzy.
Tradycja hermeneutyczna - myślenie dokonuje się w akcie mowy. Całe doświadczenie świata jest zapośredniczone przez język. Komunikowanie się nie jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nie jest dana sobie bezpośrednio, nie jest doskonale wobec samej siebie przejrzysta.
W tradycji hermeneutycznej sens nie istnieje niezależnie od interpretacji.
Heidegger
Mówił: rozumiem świat, bo jestem jego częścią i potrafię w nim żyć.
Jest twórcą XX-wiecznej antyepistemologicznej filozofii hermeneutycznej. Nazywa to byciem-w-świecie.
Świat jest tuż obok przy mnie, nie naprzeciwko mnie, i dlatego go rozumiem, ale też odwrotnie - tylko dlatego, że go rozumiem świat okazuje mi swoja przychylność i mogę się w nim czuć swojsko, jak w domu.
Interpretator powinien więc jedynie pokazywać, jak należy obchodzić się z wierszem, żeby nie zagłuszyć własną mową jego czystego istnienia i ostatecznie usunąć się w cień z objaśnieniami.
H. mówi, że poezja nie korzysta z mowy, lecz ją umożliwia.
Ricoeur XX w.
Sens nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole (teksty).
Symbole (teksty) należy objaśniać za pomocą dostępnych technik egzegetycznych.
Egzegeza symboli (tekstów) jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się przedmiotu.
Punktem dojścia interpretacji jest odnalezienie w tekście świata, w którym mógłbym zamieszkać. Chodzi tu o rodzaj projektowanego przez tekst doświadczenia, które w istotny sposób odnosiłoby się do mojego doświadczenia.
Zrozumieć tekst to uznać, że mogę zamieszkać w projektowanym przezeń świecie, i odwrotnie: jeśli przyswajam sobie sens tekstu, czyli odnajduje się w kreowanym przezeń świecie, to znaczy, że go rozumiem. To zaś znaczy, że rozumiem samego siebie.
To samorozumienie przybiera formę narracji, dzięki której potrafię opowiedzieć o tym, co mówi tekst, ale i własne życie.
Objaśnianie tekstów jest warunkiem samorozumienia.
Gadamer XX w.
Hermeneutyka polega u niego na oswojeniu obcości świata.
Interpretator tekstu pisanego powinien usuwać obcość i umożliwiać bezpośrednią recepcję tekstu. Tym czymś martwym w tekście jest pismo, „ślad ducha” wystawiony na rozumienie.
Lektura tekstu literackiego przypomina słuchanie. Czytelnik nie spiesząc się ma próbować usłyszeć prawdziwe słowo poety.
Poezji nie należy traktować jako czegoś, co przeznaczone jest tylko dla ograniczonego kręgu odbiorców. Podstawową metafora lektury jest dla niego rozmowa, która uchyla przed interpretatorem zarzut subiektywnej dowolności.
Interpretator musi wejść w rozmowę z wierszem.
Powtarza tezę Heideggera o zniknięciu głosu interpretatora i oddaniu pierwszeństwa interpretowanemu utworowi.
Interpretacja jest właściwa tylko wtedy, gdy na końcu zanika, bo wchłonęło ja nowe doświadczenie sztuki.
Interpretacja zależy od usytuowania interpretatora, który uzależniony jest od swojego przedmiotu.
Podsumowanie
Hermeneutyka to najogólniej sztuka i teoria interpretacji.
Są 3 podstawowe znaczenia tego terminu:
Sztuka interpretacji tekstów: pytanie o znaczenia tekstu, o to jak je objaśnić (zakładając, że tkwią już gotowe w tekście) lub jak je skonstruować (zakładając, że interpretacja jest tworzeniem znaczenia). Sztuka interpretacji dzieli się na 2 szkoły:
- odtwórczą - zakłada, że trzeba wypracować szczegółowe techniki egzegetyczne, które pozwolą na odtworzenie pierwotnego sensu. Istnieje wierna i prawdziwa wykładnia tekstu, zgodna z jego źródłową intencją ulokowaną w autorze albo tekście.
- twórczą - sens rodzi się w każdym kolejnym akcie interpretacji. Istnieje gotowa prawda tekstu do odkrycia, a interpretator narzuca tekstowi sens zgodnie z własną postawą i sytuacją.
Teksty składające się na naszą kulturę domagają się interpretacji, która rekonstruuje lub konstruuje ich znaczenia.
Teoria interpretacji: pyta o to, jak w ogóle możliwa jest interpretacja i rozumienie i jakie są najogólniejsze reguły uprawomocnienia wyników interpretacji. Zakłada, że interpretacja jest sposobem poznawania świata (interpretuję, bo wymaga teg moja wiedza na temat świata).
Egzystencjalny wymiar hermeneutyki: interpretacja nie jest formą wiedzy lecz życia. Nie chodzi o objaśnianie tekstów, ale o to, jak w ogóle mogę żyć w świecie, który jest moim światem i jak mogę istnieć wśród znaczeń, które wytwarzają inni. Interpretacja jest sposobem bycia w swiecie (interpretuję, bo wymaga tego świat, którego jestem częścią).
W ten sposób powstały 3 wymiary hermeneutyczne: egzegetyczny, epistemologiczny i egzystencjalny. W XX wiecznej hermeneutyce nakładają się na siebie wykładnia pierwsza i trzecia.
2