Wykład
Psychologia poznawcza:
- zwraca uwagę na rolę wewnętrznych modeli doświadczenia jednostki w postrzeganiu środowiska ważny jest obraz, sposób odbioru rzeczywistości przez dziecko, a nie to co się obiektywnie dzieje
- w toku rozwoju kształtuje się wewnętrzne modele rzeczywistości
- interpretacje zdań prze poszczególne osoby nie są przypadkowe Inie maja charakteru przejściowego- tworzą system przypuszczeń i przekonań
- modele te zapewniają pewną ciągłość zachowań
- modele są względnie trwałe, ale mogą podlegać modyfikacji
- już w trakcie rozwoju prenatalnego powstają pierwsze modele reakcji emocjonalnej- w toku rozwoju tworzą się zbiory przypuszczeń, oczekiwań, które układają się w zorganizowane modele
- wiele modeli tworzy się w okresie dzieciństwa
- modele wewnętrzne mają znaczenie dla tworzenia się obrazu rzeczywistości i obrazu otoczenia; zapewniają ciągłość zachowania; nie są niezmienne, lecz podlegają modyfikacjom
Środowisko kulturowe:
- kultura- całokształt zachowań i wytworów o charakterze techniczno- wytwórczym (kultura materialna) oraz zachowań i wytworów symbolicznych (kultura duchowa) nastawionych na interpretacje świata i przeżywanie wartości
- kultura symboliczna spełnia funkcje kodowania, przechowywania i przekazywania ludzkich doświadczeń, dostarcza wzorów porządkowania wartości
- kultura symboliczna stwarza komponent (środowisko) specyficznie ludzkie
- świat kulturalny początkowo istnieje dla dziecka w formie materialnej (przedmioty i zachowania), a dopiero później w formie znaków symbolicznych (upośredniają kontakt jednostki z otaczającym światem)
- Tomasello „Ludzie posiadają biologicznie dziedziczoną zdolność do życia w kulturze”
- na role środowiska kulturowego w rozwoju zwrócili uwagę:
* E Durkheim- jako pierwszy zwracał uwagę na to, ze procesy psychiczne mają swoja granicę w oświadczeniach historycznych społeczeństwa; dzięki chwytom mnemotechnicznym stosowanym przez dane społeczeństwo rozwija się poznanie; świadomość każdej jednostki rozwija się poprzez świadomość społeczeństwa; ważna jest relacja świadomości indywidualnej i zbiorowej
* L. Levy-Bruhl- w zakresie myślenia widoczny jest progres gdy obserwuje się społeczeństwa na społeczeństwa na różnych etach rozwoju (w społeczeństwach pierwotnych występuje myślenie magiczne, w społeczeństwach rozwiniętych- myślenie logiczne)
* Wygotski- koncepcja kulturowo-historyczna- istotnym czynnikiem rozwoju jest środowisko kulturowo-historyczne; rozwój funkcji zachodzi pod wpływem środowiska kulturowo-historycznego w kontaktach z innymi ludźmi (przyjmowany jest od nich system symboli i znaków- otrzymanych od wcześniejszych pokoleń- służących upośredniania procesów psychicznych); systemy symboliczne w rozwoju historycznym ulegają zmianom- ze zmianą systemów znakowych zmieniają się procesy psychiczne; środowisko kulturowe jest wyznacznikiem rozwoju (czynnik konieczny dla rozwoju)
* Tomaselllo
- zdolność do tworzenia symboli i symbolicznej transformacji doświadczenia traktowane są jako specyficzne właściwości ludzkiego umysłu (Lassier, Dewey, Piaget) i stanowi ważny obszar ludzkiej aktywności
- zdolności te rozwijają się w ontogenezie
- nośnikami specyficznie ludzkich cech i zdolności są narzędzia i systemy symboliczne (np. język, znaki chemiczne, figuratywne)
- są one przekazywane kulturowo
- każda jednostka jest wdrażana w systemy symboliczne i uczona zachowań swoistych dla danej kultury
* Wygotski- rozwój odbywa się w kierunku od czynności interpsychicznych (w których biorą udział co najmniej 2 osoby) do czynności intrapsychicznych (wykonywanych wobec siebie)
Tory wychodzenia jednostki w kulturę:
- opanowywanie posługiwania się narzędziami- poznanie funkcji i struktury przedmiotów + poznanie własnych cech jako sprawcy
- opanowywanie systemu znaków i symboli kulturowych- związane z rozwojem funkcji systemu symbolicznego ( opanowanie mitów, systemów wartości, prowadzi do zmian w procesach psychicznych)
Łuria- od początku XX wieku pleniona Kirgizów i ubeków (ludy pasterskie, żyjące w warunkach pierwotnych); próbował uczyć przedstawicieli tych kultur języka; pod wpływem opanowania umiejętności czytania i pisania zmieniły się ich procesy psychiczne- rozwiązywali zadania wymagające wyższych procesów psychicznych
Bruner- inteligencja polega w znacznym stopniu na internalizacji narzędzi przekazywanych przez kulturę
Rola kultury w rozwoju
- mało doświadczeń- przekazuje i generalizuje doświadczenia (uczenie się schematu opowiadania, potrafimy tworzyć własne; dzieci w 15 % odtwarzają opowiadanie; dzieci w 60 % wprowadzają modyfikacje do opowiadań, dzieci w 25 % budują zupełnie nowe opowiadania)
dostarcza narzędzi do opracowywania doświadczenia indywidualnego (język- nazywanie służy kategoryzowaniu doświadczenia indywidualnego)
Kulturowa linia rozwoju ( wg Toamsello)
- socjogeneza- przejmowanie wypracowanych społecznie zachowań
- uczenie kulturowe- powadzi do interioryzacji społecznie wypracowanych sposobów działania, które pozwalają na zachowania konwencjonalne i twórcze (przekształcenia zadań konwencjonalnych)
06.11.07
Zewnętrzne wyznaczniki rozwoju
Wychowanie jako wyznacznik rozwoju
Wychowani- proces, który odnosi się do jednostki lub grupy, którego istotą jest dokonywanie zmian w strukturze osobowości wychowanka, wyzwalanie pożądanych stanów związanych z rozwojem, umożliwianie ujawniania się potencji jednostki
- społeczny mechanizm regulowania aktywności ludzkiej ( w każdym wychowaniu istnieje jakiś przyjęty program wychowawczy, zwykle przekazywany z pokolenia na pokolenie; wychowanie musi się odbywać w jakimś określonym środowisku)
Funkcje wychowania wg R Raty, 1993
- socjalizująca- wiąże się z przygotowaniem do życia w społeczeństwie, przekazywaniem norm i wartości, przekazywaniem reguł związanych z rolami, akceptowanych społecznie sposobów rozwiązywania problemów; jest ważna dla grupy - przygotowuje do funkcjonowania w niej
- wyzwalająca- wiąże się z udzielaniem pomocy jednostce w stawaniu się przez nią niepowtarzalną osobą (ujawnianie niepowtarzalnych, indywidualnych właściwości),udzielaniem pomocy w ujawnianiu się potencji jednostki i ich wykorzystywaniu przy rozwiązywaniu zadań; ważna dla jednostki!
Relacje miedzy funkcjami:
- właściwe wychowanie powinno dążyć do ustalenia pewnej równowagi miedzy dwoma funkcjami
- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizującej- grozi ograniczeniem wolności jednostki, indoktrynacja
- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji wyzwalającej- grozi zbytnią indywidualizacją, brakiem umiejętności przystosowania się do życia w grupie
* w dzieciństwie większą role odgrywa rola socjalizująca, w wieku dorastania wyzwalająca
* w środowisku rodzinnym większy nacisk kładzie się na funkcję wyzwalającą, w instytucjonalnym na socjalizującą
Sposoby wywierania i przetwarzania wpływów wychowawczych (Prztetacznik-Gierowska)
- przekazywanie wzorów
* przekazywanie wzorów czynności- naśladownictwo- dziecko oglądając jakąś czynność naśladuje ją od razu, musi przy tym posiadać taki sam przedmiot jak druga osoba; dziecko może wykonać czynność po tym jak jej wzór to zrobi- naśladownictwo odroczone
* przekazywanie wzorców postępowania- modelowanie- ma charakter fazowy (odkrycie sensu postępowania- przeniesienie do innego pola aktywności), zależy od cech modela (kompetencje społeczne, prestiż występowania, reprezentatywność modela) zależy od cech podmiotu (motywacje, sprawności i umiejętności, poziom rozwoju umysłowego, podatność na modelowanie) zależy od cech czynności ( stopień skomplikowania czynności, przejrzystość struktury)
* przekazywanie wzorów osobowych- identyfikacja- bycie taka osobą, posiadanie takich właściwości osobowych jak model (wzór osobowy), proces ten wiąże się z naśladownictwem i modelowaniem
- formułowanie zadań i stawianie wymagań
* powtarzanie, ćwiczenie, nagrody i kary
* powtarzanie- prowadzi do utrwalania sposobu wykonywania czynności ( wypracowywanie konwencji, schematów zachowania się), prowadzi do automatyzacji
* nagrody wywołują pozytywny stosunek do problemu i osoby nagradzającej
* negatywne skutki stosowania kar: agresja, wyraz siły; pogarsza społeczno- emocjonalne relacje dziecka i wychowawcy;; wzbudza niepokojów, szczególnie gdy karany nie jest w stanie inaczej się zachować; wyolbrzymia poczucie braku; skupienie uwagi karanego na karanym zachowaniu, przez co wzmacnia je; doświadczenie kary obniża poczucie własnej godności wychowanka; nie wygasza niepożądanych zachowań
- organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych
* wchodzenie w interakcje społeczne, potwierdzanie ról społecznych
* zawiera składniki rzeczywiste i składniki subiektywne (obraz sytuacji, osób, relacji jednostki z innymi w danej sytuacji)
- przekazywanie systemu norm i wartości:
* internalizacja-uznanie przez jednostkę norm i wartości za własne; dziecko pod względem moralnym rozwija się najpierw pod wpływem przymusu, później w fazie dorastania uznaje ja za własną
* system wartości- wartościowe jest to co dla jednostki jest cenne z punktu widzenia jej potrzeb; wartości Witalne są charakterystyczne dla świata zwierząt i człowieka- stan ciała, relacje z innymi, stan sytuacji zewnętrznej; wartości DUCHOWE- charakterystyczne tylko dla człowieka - poznawcze, estetyczne, moralne, ontyczne
Wychowanie jest procesem, który odnosi się do pojedynczych jednostek i grup.
Pełni funkcje wyzwalająca i socjalizującą.
Nauczanie jako wyznacznik rozwoju.
Nauczanie- planowa praca nauczyciela z uczniami, mająca na celu wywołanie określonej formy aktywności zwanej uczeniem się, a przez to doprowadzenie do wystąpienia względnie stałych zmian w strukturze wewnętrznej wychowana
- planowa praca z uczniami pozwala zdobywać wiadomości, umiejętności, rozwijać osobowe
- kierowanie procesem uczenia się ucznia, uczenie ucznia jak się uczyć
- może odbywać się w sytuacji grupowego lub indywidualnego uczenia
Relacje miedzy nauczaniem rozwojem (Wygotski)
- rozwój postępuje, a za nim idzie nauczanie- procesy rozwojowe są niezależne od procesów nauczania; nauczanie nie posiada w ogóle znaczenia dla rozwoju, jest czynnikiem zewnętrznym wobec rozwoju, potrzebna pomoc, zadanie niewiele ponad umiejętnościami
nauczanie rozwój
- uczenie jest rozwojem- nauczanie i rozwój zachodzą równolegle, synchronicznie; nauczanie i rozwój nie wpływają nawzajem na siebie; nauczanie będąc rozwojem musi się liczyć z prawami rozwoju
rozwój
nauczanie
- rozwój jest niezależny do nauczania, a nauczanie utożsamiane jest z rozwojem- rozwój jest dojrzeniem i przygotowuje do uczenia, które pobudza dojrzewanie
rozwój
nauczanie
Wygotski uważa, ze wymienione wyżej sposoby ujmowania relacji między rozwojem a nauczaniem są błędnymi konsekwencjami- proponuje inne ujecie:
- nauczanie wyprzedza i wpływa na rozwój- nauczanie stanowi niezbędny czynnik rozwoju „dobre jest każde nauczanie, przez które rozwój jest wyprzedzany”
rozwój nauczanie
Strefa najbliższego rozwoju (Wygotski):
- na każdym poziomie rozwoju możemy mówić o aktualnym poziomie rozwoju (wszystkie umiejętności, które jednostka aktualnie posiada, zadania, które jednostka sama potrafi rozwiązać, tzw. dzień dzisiejszy dziecka- możemy je zmieniać za pomocą testów)
- na każdym poziomie rozwoju możemy ustalić potencjalny poziom rozwoju (to co w jednostce dopiero dojrzewa, tzw. jutro dziecka; wyznaczające te zadania, które jednostka nie umie jeszcze sama rozwiązać, ale może tego dokonać przy pomocy kogoś lepiej rozwiniętego)
- różnica pomiędzy potencjalnym a aktualnym poziomem rozwoju to STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU
- nauczanie powinno być nastawione na strefę najbliższego rozwoju (wyprzedzać aktualny poziom rozwoju, aby być motorem dalszego rozwoju)
- nauczanie wymaga poznania, czy dziecko znajduje się w danej strefie- w zależności od dziedziny dziecko może znajdować się na różnych poziomach rozwoju; o tym, ze dziecko znajduje się w danej strefie świadczy to, ze: wykazuje zainteresowanie dana czynnością, często podejmuje taka aktywność; zwraca się do dorosłego o pomoc; przy niewielkiej pomocy od dorosłego opanowuje tą czynność
- nauczanie musi uwzględniać właściwości danego okresu rozwojowego
Formy uczenia się i nauczania w dzieciństwie:
spontaniczne do 3 lat
spontaniczne/ reaktywne 3-6 lat
reaktywne po 6 r.ż.
Uczenie się spontaniczne- przebiega według własnego programu, dzieci uczą się tego, co chcą (dorosły ma postępować za dzieckiem), związane z tym, że procesy pobudzenia przeważają nad procesami hamowania
Uczenie się spontaniczno-reaktywne- im dziecko młodsze tym bardziej przeważają procesy spontaniczne
-dziecko uczy się tego, czego chce, ale chce tego, czego wymaga nauczyciel (jeśli nauczyciel zainteresuje dziecko, to pójdzie ono za przykładem nauczyciela)
- uwarunkowane jest rozwojem pamięci (dowolne zapamiętywanie) i rozwojem wyobrażeń
Uczenie się reaktywne- przebiega w odpowiedzi na propozycje dorosłego
- dziecko może uczyć się według programu
- dziecko umie dostosowywać się do wymagań nauczyciela
- dziecko wykształciło już aktywność dowolną