TURYZM jest nadrzędne w stosunku do pojęcia „turystyka" rozumianego jako ruch turystyczny. Najbardziej ogólnie formułując turyzm to: całokształt zagadnień związanych z ruchem uzdro-wiskowo-turystycznym.Są to w szczególności zagadnienia:
• teoretyczne,• gospodarcze,• geograficzno-przestrzenne,• statystyczne,• prawne,
• kulturalne,• społeczne.
TURYSTYKA Światowa Organizacja Turystyki (WTO) opracowała dla celów statystycznych definicję turystyki, która stosowana jest także w Polsce. Według tej definicji turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych nie dłużej niż rok (bez przerwy) poza swoim codziennym otoczeniem z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest działalność zarobkowa. Dla potrzeb badań naukowych uwzględniane są także inne aspekty dotyczące zjawiska turystyki. Wyrazem tego są- dla przykładu - definicje podkreślające relacje zachodzące pomiędzy społecznością odwiedzającą (uczestnicy ruchu turystycznego) a społecznością odwiedzaną (mieszkańcy). Przykładem jest definicja K. Przecławskiego w której autor zdefiniował turystykę w szerokim znaczeniu jako/„całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanych z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, oraz wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym).
w nawiasach kwadratowych podano najważniejsze źródła literaturowe według numeracji zawartej w spisie literatury obowiązkowej i uzupełniającej
WNIOSKI RÓŻNYCH DEFINICJI TURYSTYKI
• nie ogranicza się ruchu turystycznego jedynie do pobytów z noclegiem. Są to też odwiedziny 1-dniowe,
• nie ogranicza się ruchu turystycznego tylko do podróży w celach wypoczynkowych. Są to także podróże w celach: służbowych, naukowych, religijnych, towarzyskich, sportowych - i innych pod warunkiem, że miejsce docelowe znajduje się poza miejscem zamieszkania lub pracy,
• turystyka jest rodzajem podróży. Nie każda jednak podróż jest turystyka. Definicje wyłączają podróże w celach dojazdu do pracy i podróże lokalne - np. do szkoły, zakupy itp.,
• turystyka zajmuje znaczną część czasu wolnego i zajęć rekreacyjnych człowieka, ale nie jest ich synonimem, ponieważ większość czynności rekreacyjnych odbywa się w domu i wokół niego.
REKREACJA, WYPOCZYNEK. CZAS WOLNY Pojęcie „rekreacja" jest znaczeniowo bliskim pojęciem w stosunku do „turystyki'. Powszechnie uważa się, że rekreacja jest określana jako „ogół dobrowolnie podejmowanych czynności dla regeneracji sił psychicznych i fizycznych". Do czynności tych zaliczyć można uczestnictwo w imprezach i wydarzeniach kulturalnych, sportowych i turystycznych rozumianych jako szeroko pojęty wypoczynek. Istotne jest, że czynności te nie są związane z czasem pracy zawodowej i społecznej oraz czasem nauki a także wszelkimi zajęciami domowymi. Jak stwierdza A. Kowalczyk określeniem równoznacznym dla „rekreacji" jest „wypoczynek".
Należy także podkreślić, że w literaturze przedmiotu rozważane są relacje między pojęciami „rekreacja" i „czas wolny". W polskiej literaturze uznaje się powszechnie definicję przedstawioną w 1968 r. przez J. Dumazadiera, który określił czas wolny jako zespół zajęć, którym jednostka może się z własnej woli poświęcić w okresie wolnym od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych albo w celu wypoczynku i rozrywki, w związku z dążeniem do bezinteresownego rozwoju swojej wiedzy i wykształcenia lub dobrowolnego udziału w życiu społecznym, jak też w celu rozwoju własnych, nieskrępowanych zdolności twórczych".
TURYSTA Pojęcie turysta definiowane jest różnie, w zależności od celu jakiemu służy definicja. W Polsce dla potrzeb sprawozdawczości statystycznej przyjmuje się, że turystą jest „osoba znajdująca się dobrowolnie czasowo poza miejscem stałego pobytu i środowiskami związanymi z codziennym rytmem życia". Według definicji turysty opracowanej przez Światową Organizację Turystyki (WTO) [18] - podobnie, jak w Polsce dla celów statystycznych wyróżnia się 2 kategorie podróżnych: 1) odwiedzający i 2) inni podróżni.
ODWIEDZAJĄCY Pod pojęciem odwiedzającego rozumie się każdą osobę, która przebywa w odwiedzanym kraju niezależnie od powodów odwiedzin, z wyjątkiem powodów związanych z zatrudnieniem w tym kraju. Można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, że termin „odwiedzający" dotyczy osób podróżujących -czyli podróżnych - których wyjazd wiąże się z realizacją celów turystycznych. Stosowany jest przy tym podział odwiedzających na 2 kategorie: 1) turyści i 2) wycieczkowicze.
• turyści, to osoby, które w kraju czasowego pobytu spędziły przynajmniej 24 godziny w celach: wypoczynkowych, leczniczych, krajoznawczych, służbowych, sportowych, religijnych, rodzinnych, społecznych, politycznych itp.,
• wycieczkowicze - to osoby, które odwiedzając dany kraj i spędziły w nim mniej niż 24 godziny.
PODRÓŻNY W świetle zdefiniowanego pojęcia „turysty" i „odwiedzającego" należy odnieść się także do innego rodzaju migracji przestrzennych człowieka. W najszerszym znaczeniu migracje te określić można jako podróże a uczestników migracji jako podróżnych. W takim ujęciu termin „podróżny" odnosi się do każdej osoby podróżującej poza miejscem stałego zamieszkania, niezależnie od celu podróży i wykorzystywanych środków transportu . Mogą to być zarówno podróże pomiędzy różnymi krajami (podróżny międzynarodowy), jak i jedynie w obrębie jednego kraju (podróżny krajowy).
RUCH TURYSTYCZNY Powszechnie przyjmuje się, że ruch turystyczny to: zjawisko o charakterze społeczno-ekonomicznym, którego istota polega na podróżach podejmowanych dla realizacji celów rekreacyjnych, poznawczych, zdrowotnych i rozrywkowych. Według A. Kowalczyka pod pojęciem ruchu turystycznego należy rozumieć „ogół przestrzennych przemieszczeń się ludzi i związanych z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, środowisk i rytmu życia - w odniesieniu do określonego obszaru, kierunku, okresu itp.". Najważniejszą cechą ruchu turystycznego jest jego charakter przestrzenny i ścisły związek z przestrzenią.
Klasyfikacje ruchu turystycznego Podział turystyki na wybrane rodzaje zaproponował W. Gaworecki , wyróżniając turystykę: krajoznawczą, kwalifikowaną, zdrowotną, motywacyjną, biznesową, kongresową, morską, etniczną, polonijną, socjalną, alternatywną, religijno-pielgrzymkową, kulturalną oraz agro-turystykę i turystykę weekendową.
Cele wyjazdów turystycznych :• wypoczynek, rekreacja, wakacje,• odwiedziny u krewnych i znajomych,• podróże w sprawach zawodowych i w interesach,• podróże w celach zdrowotnych• podróże w celach religijnych, pielgrzymki• inne cele (w tym np. tranzyt).
Do dwóch podstawowych kryteriów klasyfikacji ruchu turystycznego należą
1) pochodzenie turysty,2) motywacja wyjazdu.
Na podstawie klasyfikacji ruchu turystycznego według kryterium pochodzenia turysty wyróżnia się:
• turystykę krajową, czyli podróże mieszkańców po własnym kraju (A)
• turystykę przyjazdową, czyli przyjazdy do kraju osób mieszkających stale gdzie indziej (B),
• turystykę wyjazdową, czyli wyjazdy mieszkańców danego kraju za granicę (C).
Typologia turystów
Typologia Przecławskiego
Typ poznawczy: -nastawiony na obcowanie z przyrodą, nastawiony na obcowanie z kulturą, nastawiony na obcowanie z ludźmi.
Typ integratywny - nastawiony na kontakt z grupą,
Typ zadaniowy - nastawiony na konkretne działania,
Typ rozrywkowy (rozrywkowo-wypoczynkowy),
Typ wypoczynkowy (turystyka aktywna),
Typ kontemplacyjny,
Typ "zdrowotny" - nastawiony na ochronę zdrowia.
Typologia E.Cohena E. Cohen (1972) zaproponował podział turystów na cztery grupy. Wydaje się, iż kryterium ich wyodrębnienia jest głębokość kontaktu ze środowiskiem odwiedzanym, zaangażowanym turysty w przygotowanie i sama organizacja wyjazdu.
turysta masowy, podróżujący w sposób zorganizowany (organized mass tourist),
Turysta masowy, ale podróżujący indywidualnie (individual mass tourist),
Turysta indywidualny, przyzwyczajony do komfortu (explorer),
Turysta indywidualny, integrujący się całkowicie z kulturą środowiska odwiedzanego (drifter).
TURYSTYKA W PRZESTRZENI Turystyka jest zjawiskiem o charakterze przestrzennym. Jednym z najważniejszych pojęć związanych z turystyką - traktowaną jako zjawisko przestrzenne -jest pojęcie„przestrzeni turystycznej". Wynika to z faktu, ze wszelkie zachowania człowieka związane z uczestnictwem w turystyce zachodzą w konkretnej przestrzeni, ktora w wyniku zainteresowań turystycznych zostaje przekształcana i zagospodarowywana .Pojęcie „przestrzeni turystycznej" zdefiniował i szczegołowo opisał S. Liszewski. Autor wyroznił dwie zasadnicze kategorie:1) przestrzeń turystyczną oraz jej specyficzny rodzaj 2) miejską przestrzeń turystyczną .S. Liszewski przestrzeń turystyczną definiuje jako „funkcjonalnie wyrozniającą się część(podprzestrzeń) przestrzeni geograficznej rozumianej w sensie largo, czyli jako przestrzeń ,na ktorą składają się elementy przyrodnicze powłoki ziemskiej (środowisko naturalne),trwałe elementy działalności gospodarczej człowieka w tym środowisku (środowisko gospodarcze), a takze środowisko społeczne będące wynikiem działalności terytorialnych
Etapy wyodrębniania przestrzeni turystycznej :
Etap 1 - powstanie węzła (rdzenia) o funkcji turystycznej, ktory moŜe pojawić sięw istniejącej wcześniej jednostce osadniczej lub powstać na tzw. „surowym korzeniu”.Pojawiają się działania zmierzające do zagospodarowania terenu, tworzenia określonej i niezbędnej infrastruktury w danej przestrzeni tak, aby mogła ona zaspokoić pojawiające się oczekiwania turystow.
Etap 2 - ukształtowanie się pola oddziaływania grawitacyjnego, w ktorym odbywają się połączenia z innymi środkami.
Etap 3 - kształtowanie się regionow turystycznych.
Etap 4 - powstanie powiązań funkcjonalnych, komunikacyjnych i przestrzennych między wszystkimi elementami związanymi z funkcją turystyczną, czyli powstanie przestrzeni turystycznej.
Podmioty polityki turystycznej
podmioty regionalnej polityki turystycznej - władze samorządowe regionów, np. w Polsce sejmiki samorządowe i zarządy województw oraz przedstawiciele administracji rządowej w regionie
aktywność turystyczna(w PL) Na podstawie badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, wynika, że w 2005 roku aktywnych turystycznie było 52,7 %. gospodarstw domowych. Aktywnośc ta zależała od poziomu dochodów gospodarstw domowych. Największe odchylenia od przeciętnej aktywności zanotowano w grupie najuboższych i najzamożniejszych gospodarstw domowych. Wśród najbardziej ubogich gospodarstw aktywnych turystycznie było jedynie 39 %. gospodarstw, natomiast w gr najzamożniejszych 65,3 %. Na aktywność turystyczną duży wpływ miało występowanie w gospodarstwie domowym osób bezrobotnych. Poziom owej aktywności w gospodarstwach z osobami bezrobotnymi i bez nich wynosił odpowiednio 47,5 %. oraz 54 %. Większa liczba osób bezrobotnych w gospodarstwie powodowała znaczny spadek uczestnictwa w aktywności turystycznej do 27,1 %. dla gospodarstw.Spośród innych zmiennych, które dają obraz aktywności turystycznej gospodarstw domowych istotny wpływ ma liczba osób oraz fakt posiadania dzieci na utrzymaniu. Biorąc pod uwagę te czynniki najniższą aktywnością charakteryzują się gospodarstwa dwuosobowe, bo na poziomie 44,8 proc., a w dalszej kolejności jednoosobowe na poziomie niewiele wyższym, bo 46,4 proc. Z kolei na przeciwległym biegunie znalazły się gospodarstwa domowe liczące cztery osoby, których aktywność osiągnęła 63,7 proc. Można też przypuszczać, że to właśnie dzieci najczęściej uczestniczą w wyjazdach turystycznych, co wpływa na aktywność turystyczną gospodarstw z dziećmi na utrzymaniu, przy czym w Polsce najpopularniejszy jest model rodziny 2+2, a więc gospodarstwo czteroosobowe.
dobro turystyczne (W.W. Gaworecki) rozumie: „dobro lub zespoł dobr danych
przez naturę, historię lub działalność ludzką, na ktore występuje popyt turystyczny".
Przyjmując tę definicję, pojęcie dobr turystycznych moŜna utoŜsamiać z ogolnie
pojmowanymi pojęciami zasobow i walorow turystycznych.
Zasoby turystyczne - cechy obszarow posiadających cechy sprzyjające turystyce, czyli
inaczej zbior elementow środowiska naturalnego, a takŜe elementow pozaprzyrodniczych,
ktore - wspolnie lub kaŜde z osobna - będą przedmiotem zainteresowania turysty i
decydują o atrakcyjności turystycznej (J. Płocka).
A. Kowalczyk uznaje, Ŝe pojęcie zasoby turystyczne jest szersze od pojęcia walory
turystyczne. Wynika to z faktu, Ŝe zasoby turystyczne obejmują obiektywnie istniejące
cechy środowiska przyrodniczego i społecznego, ktore stają się rzeczywistymi walorami
turystycznymi dopiero po ich ocenie i zweryfikowaniu pod kątem przydatności dla
turystyki przez odbiorcow (turystow). W tej sytuacji zasoby turystyczne są pojęciem
moŜliwym do oceny obiektywnej, natomiast pojęcie walorow turystycznych ma w
większym stopniu charakter subiektywny, uzaleŜniony od indywidualnej oceny przez
poszczegolnych uczestnikow ruchu turystycznego. W literaturze dotyczącej zasobow i
walorow turystycznych uŜywa się takŜe pojęcia bardziej ogolnego, ktorym są „dobra
turystyczne".
Inaczej mowiąc - występujące obiektywnie elementy środowiska geograficznego
(przyrodniczego i społecznego), ktore dopiero po dokonaniu przez turystę odpowiedniej
oceny mogą stać się walorami turystycznymi - tzw. „walory potencjalne”.
KULTURA MASOWA I JEJ KONCEPCJE Pojęcie kultury masowej obejmuje złożony kompleks zjawisk, występujących w kulturze zurbanizowanych społeczeństw. Istnieje wiele definicji tego zjawiska. Najczęściej jednak wiążą się one z rozpowszechnieniem środków masowego przekazu w XIX i XX wieku.Stosunek wobec kultury masowej przybiera trzy podstawowe formy. Po pierwsze mamy stanowisko akademickie, które cechuje niechęć do wytworów kultury masowej, przeradzająca się czasem w walkę z wulgaryzacją, niższością artystyczną i myślową. Drugie stanowisko prezentują artyści awangardowi. Warto tu zwrócić uwagę, że awangarda i kultura masowa narodziły się w tym samym czasie, często też korzystały z tych samych środków przekazu. Ze strony artystów odnaleźć można postawę pogardy i sympatii, czasem wręcz zachwytu nad takimi wytworami jak: kino, brukowa powieść kryminalna czy melodramat. Fascynacja kulturą masową doprowadziła do powstania takich kierunków w sztuce jak: pop-art. Trzecim nurtem jest stanowisko liberalne, rozumiejące, uznające istnienie kultury masowej jako czegoś nieodwracalnego w cywilizacji przemysłowej.
Czas wolny - czas, którym dysponuje człowiek po wykonaniu obowiązków takich jak nauka, praca, czynności związane z codziennym życiem. Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie był istotny, gdyż nie rozgraniczano czasu wolnego od czasu pracy. W dużej mierze na pojawienie się tego problemu wpływ miało miejsce wykonywania pracy, różne od miejsca poza pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch różnych społecznościach.
Eufunkcje i dysfunkcje turystyki Turystyka przynosi nie tylko pozytywne, ale i ujemne skutki dla obszarów recepcyjnych (krajów, regionów i innych obszarów odwiedzanych przez turystów).EUFUNKCJE(pozytywne):
ZDROWOTNA (lecznicza, rehabilitacyjna, profilaktyczna). Turystyka może wpływać na ogólny rozwój sprawności i wydolności fizycznej organizmu. Podczas niej następuje regeneracja sił fizycznych, ale również oddziałuje ona na siły psychiczne. W innym klimacie następuje uodpornienie przeciw chorobom, ponieważ ciało hartuje się na negatywne wpływy pogody. A dla niektórych najważniejszy staje się fakt, że przeciwdziała procesom starzenia się organizmu. Izolując się od naturalnego środowiska człowiek rezygnuje z pozytywnego oddziaływania na organizm ludzki różnorodnych bodźców fizycznych, takich jak: słońce, las, śnieg, morze, jezioro. Słońce wpływa na poprawę termoregulacji ustroju , wspomaga przyswajanie wapnia i żelaza, zwiększa produkcję hemoglobiny oraz wzmaga ogólną odporność na czynniki chorobotwórcze. Las to zbawienna regeneracja psychiczna organizmu. Ich specyficzny klimat zmniejsza prędkość wiatru, łagodzi warunki solarne, zmniejsza zawartość pyłów i CO2 w powietrzu, wzrasta ilość tlenu i ozonu i zmniejsza wahania temperatur dobowych. Śnieg oczyszcza atmosferę z pyłów, bakterii i zanieczyszczeń gazowych. Niska temperatura i wiatr stwarzają warunki do hartowania organizmu. Śnieg wytwarza korzystne dla ustroju promieniowanie nadfioletowe. W powietrzu przybrzeżnym zawarte są: jod, ozon, tlen, brom i elektrolity, które korzystnie wpływają na błony śluzówek, przemianę materii oraz usprawnia czynności oddychania (pogłębienie oddechu, powiększenie pojemności płuc). Pobyt nad morzem działa korzystnie w leczeniu chorób dróg oddechowych, astmie oskrzelowej, rozedmie płuc, pylicach i zatruciach przemysłowych. Góry to zwiększona termoregulacja. Pobyt w miejscu górzystym przyspiesza i pogłębia oddech, oraz podwyższa ciśnienie krwi. Na skutek rozrzedzonego powietrza, niskiego ciśnienia atmosferycznego, obniżonej zawartości pary wodnej i temperatury wzmaga również akcję serca. WYPOCZYNKOWA (rekreacyjna, usportowiona). Na walory wypoczynkowe składa się zespół cech niezbędnych, czyli minimum dla wypoczynku, oraz korzystnych, które podnoszą wartości wypoczynkowe terenu. Do cech niezbędnych zaliczają się czyste powietrze (wolne od zanieczyszczeń), cisza, niski stopień urbanizacji, walory estetyczne krajobrazu oraz brak przeciwwskazań klimatycznych. Do cech korzystnych zaliczamy walory lecznicze, korzystne warunki bioklimatyczne, szczególne walory widokowe krajobrazu oraz warunki do uprawiania czynnego wypoczynku. KSZTAŁCENIOWA (edukacyjna, poznawcza). W turystyce zaspokajanie potrzeb intelektualnych jest również bardzo istotne. Ważne, żeby w miejscu tymczasowego pobytu poznać zabytki, dzieła sztuki, instytucje kulturalne, obszary pamięci narodowej, kulturę ludową kształtując tym samym odpowiedni stosunek do dóbr kulturalnych i sztuki. WYCHOWAWCZA Wychowawczym celem turystyki jest kształtowanie osobowości człowieka oraz przygotowanie go do życia w społeczeństwie. Turystyka skłania do samodzielnego zdobywania wiedzy, oraz wdraża do racjonalnego spożytkowania czasu wolnego. Kształtuje postawy międzyludzkie, postawy społeczne.
Historia turystyki na świecie Starożytność Pierwsze podróże o charakterze turystycznym pojawiły się w Starożytnym Egipcie. Ludzie przemieszczali się aby brać udział w obchodach świąt religijnych oraz podziwiać ogromne budowle, zwłaszcza piramidy.Cele religijne dominowały w podróżach podejmowanych przez starożytnych Greków, którzy udawali się głównie do wyroczni w Delfach oraz świątyni Zeusa w Olimpii. Poza tym tysiące osób przybywało na rozgrywane co cztery lata igrzyska olimpijskie. Średniowiecze i renesans
Średniowiecze przyniosło ze sobą zastój w wielu dziedzinach gospodarki i kultury. Najważniejszymi motywami podróży były wówczas motywy religijne. Chrześcijanie podróżowali głównie do Rzymu, Ziemi Świętej i grobu apostoła Jakuba w Santiago de Compostela. Pielgrzymowali również hinduiści i buddyści, natomiast wyprawy Arabów podejmowane były najczęściej w celach handlowych. Młodzi europejscy arystokraci wyjeżdżali po nauki do zagranicznych uniwersytetów aby poszerzać swoją wiedzę (m.in. Uniwersytet Boloński, Uniwersytet w Padwie).XVII i XVIII - W XVII wieku podróże w celach poznawczych, wypoczynkowych i zdrowotnych zaczęły nabierać coraz większego znaczenia. Transport na dalsze odległości odbywał się powozami konnymi, powstawały linie dyliżansowe, turystyka stawała się źródłem dochodu dla osób zajmujących się obsługą podróżnych.Najważniejszym wydarzeniem w tym okresie były podróże (Grand Tour) młodych angielskich arystokratów na kontynent, w których brało udział ok. 20 tys. osób rocznie. Podróże trwały od kilku miesięcy do kilku lat. Młodzi Anglicy docierali również w Alpy stając się prekursorami alpinizmu. Dzięki coraz liczniejszym wizytom osób zainteresowanych zdobyciem Mont Blanc i innych alpejskich szczytów, pasterskie osady zaczęły przekształcać się w ośrodki turystyki górskiej W XVII i XVIII wieku bardzo popularne wśród zamożnych mieszkańców państw europejskich były miejscowości uzdrowiskowe, spośród których największym zainteresowaniem cieszyły się: Bath XIX i XX - Wiek XIX okazał się dla turystyki przełomowy. Dotychczas, ze względu na wysokie koszty, podróże w celach wypoczynkowych podejmowała jedynie elita społeczna. Wraz ze skróceniem czasu pracy, rozwojem środków transportu, przemysłu, urbanizacji i wzrostu poziomu kulturalnego turystyka nabrała masowego charakteru. Dzięki zastosowaniu w kolejnictwie i żegludze maszyny parowej podróże stały się wygodniejsze, krótsze, a przede wszystkim znacznie tańsze.Po II wojnie światowej (zwłaszcza od lat 50.) nastąpił gwałtowny wzrost wyjazdów turystycznych przede wszystkim w coraz bogatszych krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Najpopularniejszym regionem turystycznym był wówczas basen Morza Śródziemnego