Notatka z lektury Stanisław Mika „Psychologia społeczna dla nauczycieli”

INTERAKCJE MIĘDZYLUDZKIE.
Ludzie znajdujący się w sytuacjach społecznych wzajemnie na siebie oddziałują. Oddziaływanie to nazywamy procesem interakcji.

Analiza interakcji z punktu widzenia koncepcji behawiorystycznej i koncepcji wymiany nagród i kosztów.
Analizę interakcji można prowadzić w różnoraki sposób np.:
- nawiązujący do klasycznego behawioryzmu - reprezentowany przez L.S. Cotteella; zachowanie człowieka należy rozpatrywać w kategoriach bodźców i reakcji; interakcje należy rozpatrywać jak proces wymiany bodźców i reakcji, z tym, że zachowanie jednego z uczestników jest zbiorem bodźców dla innych i odwrotnie,; system ten pozwala na opisywanie tego, co w procesie interakcji dzieje się „na zewnątrz”, zwraca uwagę na fakt, że podczas trwania interakcji zachodzi proces uczenia się nowych reakcji, może zmieniać dotychczasowe reakcje lub modyfikować zachowania uczestników interakcji. Podejście to jest jednak bardzo uproszczone, nie uwzględnia ono procesów psychicznych uczestników interakcji (może to prowadzić do błędnych wniosków);
- w kategoriach wymiany nagród i kar lub nagród i kosztów- przedstawiciel: J.W. Thibaut i H.H. Kelley; w procesie interakcji uczestnicy produkują pewne wytwory i komunikują się ze sobą, dlatego też w procesie interakcji chodzi i całe ciągi zachowań werbalnych i motorycznych; zachowania te są skierowane na osiągnięcie określonych celów; Autorzy twierdzą, że interakcje maja wybiórczy charakter, tzn., że w obecności pewnych ludzi zachowujemy się w określony sposób, a za partnera wybieramy określonego człowieka; w procesie interakcji mamy do czynienia z otrzymywanymi nagrodami ( w wyniku działań współpartnera zaspokojenie potrzeb) i kosztami, które ponosimy, aby doprowadzić do pojawienia się zachowania; uczestnicy interakcji oceniają stosunek otrzymywanych nagród do poniesionych kosztów i wybierają zachowania, które gwarantują ich najlepszy stosunek; także wybór partnerów interakcji odbywa się na zasadzie bilansu nagród i kosztów (poziom porównań).

Analiza interakcji w terminach koncepcji poznawczej- człowiek jako przedmiot spostrzeżeń.
Jeśli spotykamy osobę pierwszy raz staje się ona przedmiotem naszych spostrzeżeń. Spostrzegając drugiego człowieka bierzemy pod uwagę: bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe i dotykowe także określamy jego zachowania niewerbalne ( wygląd fizyczny, zachowania ruchowe,) i werbalne.
Spostrzegamy człowieka jako:
- przedmiot bardziej złożony niż inne przedmioty (przedmiot, którego zachowań nie można w pełni przewidzieć),
- przedmiot względnie bardziej trwały niż niektóre inne przedmioty,
- ludzie są przyczynami pewnych inicjonowanych przez siebie zachowań (doszukujemy się w nich przyczyn ich własnych zachowań),
- postrzegając ludzi uwzględniami kontekst społeczny.

Analiza interakcji w terminach koncepcji poznawczej- system kategorii.
System kategorii- najważniejsza własność osoby postrzegającej, kształtuje się na podstawie doświadczeń społecznych i różni się u poszczególnych osób zarówno liczbą kategorii jak i ich treścią (badania M. Lis-Turlejskiej). To, która kategoria zostanie uaktywniona w danym akcie spostrzegania zależy od zachowania samej osoby, która jest spostrzegana i od kontekstu sytuacyjnego.
Kontekst społeczny i cechy osobowościowe spostrzegającego mogą zniekształcić proces spostrzegania i doprowadzić do fałszywego obrazu osoby spostrzeganej.
Normy społeczne- każda grupa społeczna, społeczność czy kultura wytwarza pewne przepisy, jak powinni zachowywać się ludzi należący do tej grupy czy społeczności, są to normy społeczne.
Role społeczne- z pewnymi pozycjami społecznymi, np.: z wykonywanym zawodem związane są oczekiwania , jak powinien zachować się człowiek który dany zawód wykonuje. Z przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii badań (f. Musgrove i P.H. Taylor) wynika, że istnieje sprzeczność między tym jak swoją rolę wyobrażają sobie nauczyciele, a jak uczniowie. Uczniowie stawiali na pierwszym miejscu cechy nauczyciela związane z nauczaniem, na drugim z dyscypliną, trzecim- pewne własności osobowościowe. Natomiast nauczyciele na pierwszym miejscu stawiali zagadnienia związane z cechami osobowościowymi, na drugim- zachowania związane z nauczycielem, a na trzecim problemy dotyczące dyscypliny.
Stereotypy- system oczekiwań związany z rolami społecznymi. Pewnej klasie przedmiotów, wyodrębnionych z uwagi na jakąś wspólną cechę, przypisuje się identyczne własności.
Stosunek do przedmiotów (postawy)- postawy zawierają stosunek uczuciowy do określonego przedmiotu, procesy poznawcze. Jedna z najważniejszych form kategoryzowania zachowań innych ludzi polega na porównywaniu ich z naszymi postawami.
Osobista teoria natury ludzkiej i osobowości- zachowania partnera interakcji można rozpatrywać w kategoriach związanych z poglądami na naturę człowieka, na jego osobowość.

Analiza interakcji w terminach koncepcji poznawczej- porównanie.
Informacje przekazane przez partnera interakcji są porównywane z treścią tych kategorii do których trafiły. To czy zachowanie lub informacje partnera jest zgodne lub sprzeczne z treścią danej kategorii decyduje o jego ocenie w naszych oczach (Asch).
Tworzenie obrazu osoby na podstawie informacji o tzw. jej cechach centralnych- przeciętny człowiek sadzi, że istnieją pewne centralne cechy osobowości. Jeśli jakaś cecha centralna zostanie przypisana danej osobie, do tej cechy dopisujemy również inne cechy na ogół już nie o nieszczęśliwa, bez poczucia humoru,→centralnych charakterze ( chłodna małoduszna). Uprzednio podane informacje o centralnych cechach partnera interakcji wpływają znacznie na zachowanie w stosunku do niego ( H.H.Kelley).
Teoria atrybucji (F. Heider)- proces przypisywania przyczyn zachowań ludzi nazywamy procesem atrybucji. Proces atrybucji pozwala zarówno zrozumieć świat jak i przewidywać postępowania ludzi. Treścią teorii atrybucji jest ustalenie przyczyn ludzkich zachowań. Akt zachowania człowieka może być wywołany przez dwa rodzaje sił lub przyczyn:
siły lub przyczyny zewnętrzne, środowiskowe,•
siły lub przyczyny wewnętrzne, osobowościowe (możliwości, motywacja).•
Ocena podobieństwa postaw partnera interakcji (F.Heider, T.M. Newcomb)- ocena postaw innego człowieka , z którym pozostajemy w kontekście, polega głównie na porównywaniu znaku postawy (pozytywny lub negatywny) partnera ze znakiem naszej postawy. Porównanie to służy zapoznaniu się czy są one zgodne czy tez sprzeczne. Jeśli istnieje zgodność miedzy postawami naszymi a partnera interakcji nasz stosunek do tego człowieka będzie pozytywny, jeśli nie- negatywny.

Koncepcja ta pozwala wg F. Heidera pozwala na przewidywanie co się stanie, kiedy jednostka nie pozostaje w stanie równowagi poznawczej.
Na podstawie badań empirycznych stwierdzono, że ludzie preferują układy zrównoważone (znajdujące się w równowadze poznawczej).

POSTAWY
Człowiek poznając świat poznaje będące jego elementami przedmioty, a w trakcie tego procesu ustosunkowuje się do nich (kształtuje sobie postawy do tych przedmiotów). Człowiek posiadający już jakąś postawę wobec przedmiotu zachowuje się w odpowiedni sposób. Mając określoną (pozytywna lub negatywną) postawę do przedmiotu się tylko zachowujemy się w określony sposób, ale także przeżywamy w związku z nim określone uczucia czy emocje. Gdy mamy postawę pozytywną uczucia są dodatnie, jeśli negatywną- uczucia są ujemne.
Poza zachowaniem i uczuciami w skład postaw wchodzą również procesy poznawcze dotyczące jej przedmiotu. To jaką postawę przejawiamy wobec przedmiotu wpływa na procesy poznawcze dotyczące tego jak postrzegamy przedmiot, co o nim pamiętamy.
„Postawą nazywamy względnie trwałą strukturę procesów poznawczych, emocjonalnych i zachowań odnoszących się jakiegoś przedmiotu lub dyspozycję do pojawienia się tych procesów i zachowań”.
Wymiary postaw.
Znak postawy- wyróżniamy trzy znaki postaw:
dodatni (+)- ujawnia się , gdy przedmiot postawy jest wartościowany dodatnio;•
ujemny (-)- ujawnia się gdy przedmiot postawy wiąże się z emocjami• negatywnymi ( z przykrością); jeśli postawa do przedmiotu jest negatywna będziemy go unikać, a nawet próbować go zniszczyć lub uszkodzić
zerowy (0)- gdy ktoś po zapoznaniu się z przedmiotem postawy w• nieświadomy sposób zawiesza jak gdyby swoją postawę, swoje przekonania.
Siła postaw- postawy różnią się od siebie stopniem przychylności lub nieprzychylności do przedmiotu postawy, czyli siłą. Siła postawy znajduje wyraz we wszystkich jej trzech składnikach. W przypadku postaw silnych znajdzie to odzwierciedlenie w silnym wartościowaniu. Jeśli chodzi o emocje wskaźnikiem silnych postaw będą silnie przeżywane emocje.
Stopień internalizacji postawy- uwewnętrzenie pozytywnej lub negatywnej postawy do przedmiotu, która początkowo była czymś zewnętrznym, obcym. Postawa silnie zinternalizowana jest sama motorem naszego działania. Nauczyciel wychowawca powinien starać się wykształcić u swoich wychowanków pewną ilość postaw maksymalnie zinternalizowane. Postawy silnie zinternalizowane są postawami odpornymi na wpływy zewnętrzne.
Badanie postaw- pośród technik badania postaw możemy wyróżnić:
obserwację zachowania- na podstawie obserwacji badacz stara się• wnioskować jakie postawy ma dany człowiek w stosunku do określonego przedmiotu; mamy do dyspozycji dwa rodzaje zachowań ludzkich: zachowania motoryczno-ruchowe oraz werbalne (elementy postaw); badanie zachowań ruchowych jest rzadko wykorzystywana przez badaczy. Wynika to z kilku powodów:
- nie zawsze ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przez postawy, nie mamy pewności czy to zachowanie właśnie stanowi element postawy;
- posługiwanie się obserwacją zachowania jako techniką badania postaw jest czynnością pracochłonną i niekiedy nazbyt kosztowną;
- nie wszystkie postawy ujawniają się w zachowaniach, szczególnie w zachowaniach ruchowych;
- trzeba długo czekać na pojawienie się pewnych zachowań.
zadawanie pytań- jedna z najbardziej rozpowszechnionych technik ze• względu na łatwość form badania postaw; może być ono w formie wywiadu indywidualnego lub ankiety. W stosowanych przez badaczy technikach spotykamy się z dwoma rodzajami pytań:
- pytaniami otwartymi- pytania na które odpowiedź musi znaleźć sam badany;
- pytaniami skategoryzowanymi- pytania z odpowiedzią do wyboru (badany otrzymuje zarówno pytanie jak i możliwe odpowiedzi).
Skale postaw- aby poznać znak i siłę postawy konstruuje się skalę do mierzenia postaw; skale to zbiory twierdzeń, którym przypisane są określone liczby, liczby te wskazują jakie dane twierdzenie ma znak i jaką siłę. Istnieją dwa sposoby ustalania stopnia przychylności twierdzenia:
sędziowie kompetentni decydują decyduja na jakim poziomie kontinuum• przychylności wobec przedmiotu mieści się dane twierdzenie;
badacz z góry decyduje o tym na którym miejscu kontinuum umiejscowić• dane twierdzenie, mając tego typu zbiór twierdzeń daje go osobie badanej z prośbą o zaznaczenie, z jakim stwierdzeniem się zgadza.
Inną formę pośredniego badania postaw zaproponował H.N. Proshansy. Posłużył się on metodą projekcyjną. Pokazywał on badanym obrazki o niezbyt jasnej treści, które przedstawiały konflikty społeczne. Badani mieli te obrazki interpretować. Trudność w posługiwaniu się tą techniką polega na tym, że nie do wszystkich postaw udaje się dobrać odpowiednie obrazki, czyli takie, które mogłyby być interpretowane przez badanych (dotyczy głównie przedmiotów o charakterze abstrakcyjnym).

Kształtowanie się i zmienianie postaw.
Cele kształtowania lub zmieniania postaw mogą być różne:
chęć stworzenia nieistniejącej jeszcze postawy;•
zmiana znaku istniejącej już postawy;•
zmiana siły istniejącej postawy;•
rozwinięcie odpowiednich części istniejącej już postawy.•
Proces oddziaływania na postawy innego człowieka odbywa się w następujący sposób:
istnieje ktoś kogo nazywamy nadawcą ( jest to zawsze jakiś człowiek);•
nadawca produkuje pewnie przekaz (zbiór treści których zadaniem jest• modyfikacja postaw człowieka, treści mają najczęściej postać werbalną);
przekaz biegnie po jakimś kanale (np. wzrokowym, słuchowym);•
stworzony przez nadawcę przekaz biegnący po kanale trafi do odbiorcy• (od jego właściwości zależy jakie cechy posiada nadawca czy przekaz).
Odbiorca w trakcie trwania procesu oddziaływania może podlegać wpływom: rodziców, środowiska rówieśniczego, szkoły itp. Szkoła powinna sprawować wiodącą rolę jeśli chodzi o wpływy wychowawcze na wychowanków. Każdy nauczyciel jest nadawcą, który stara się ukształtować postawy swoich uczniów (odbiorców). Powinien on starać się kształtować swoje cechy, aby w sposób jak najbardziej skuteczny oddziaływać na swoich wychowanków tworząc u nich pożądane społecznie postawy.
Cechy nadawcy- jak wynika z eksperymentu przeprowadzonego przez C. Kelmana i C.I Hovlanda wiarygodność nadawcy determinuje to czy jesteśmy skłonni pod wpływem jego przekazu zmodyfikować swoje postawy w kierunku przez niego wskazanym, czy też nie. Wiarygodność nadawcy wpływa również na to jak postrzegamy przekaz (zależnie od nadawcy może być postrzegany jako bardziej lub mniej jasny, uzasadniony bądź nie, uczciwy lub nie).
Według A. Kultys nadawca mało wiarygodny lub niewiarygodny wywołuje zmiany odwrotne do zamierzonych.
Wiarygodność nadawcy zależy od tego, czy jest on postrzegany przez odbiorców jako osoba kompetentna w dziedzinie, której dotyczy przekaz. Na wiarygodność nadawcy wypływa także umiejętność publicznego przemawiania i umiejętność zainteresowania odbiorców. Z badań R.Truszkowskiej i T.Truszkowskiego jasno wynika, że język jakim posługuje się nadawca także wpływa na jego wiarygodność. Ekspert posługujący się językiem technicznym był wyżej oceniany niż ekspert używający języka potocznego, a także laik używający języka technicznego był wyżej oceniany niż laik używający języka potocznego.
Cechy przekazu- mogą zwiększać lub obniżać skuteczność oddziaływania przekazu. Skuteczność zależy od:
podawania wniosku wynikającego z argumentacji zawartej w przekazie• lub podawania samej argumentacji (odbiorca ma sam wyciągnąć wnioski);
zbieżności lub rozbieżności przekazu z postawami odbiorcy, które maja być zmodyfikowane;•
jednostronności lub dwustronności argumentacji i jej wpływ na postawy odbiorcy;•
emocjonalności lub racjonalności zawartych argumentów.•
Przekaz jednostronny- jeśli chcemy wzmocnić istniejące już postawy pozytywne.
Przekaz dwustronny- jeśli chcemy zmienić, znak postawy.
L. Drzewiecki zajął się badaniem stosunku wiarygodności nadawcy do sposobu argumentacji. Nadawca posługujący się przekazem dwustronnym względem wiarygodności był wyżej oceniany niż nadawca posługujący się przekazem jednostronnym. Przekaz jednostronny jest bardziej efektywny tylko w przypadku osób, które mają postawę pozytywną do przekazu.
G.W. Hartman udowodnił, że argumentacja emocjonalna jest bardziej efektywna niż racjonalna.
Cechy odbiorcy- postawy które istnieją już w odbiorcy w poważny sposób wpływają na postrzeganie a następnie przyswajanie treści przekazu. Jeśli treść jest zgodna czy podobna do treści już istniejącej postawy, to odbiorca łatwo ją przyswaja i staje się ona elementem struktury poznawczej postawy. Jeśli zaś przekaz jest niezgodny z postawą już istniejącą mamy do czynienia z wieloma procesami, które utrudniają przyswojenie jego treści. Ponadto przekaz niezgodny z postawą może być zniekształcony np. upodobniony do treści już istniejącej postawy, mogą być zapamiętane z niego tylko elementy dogodne dla odbiorcy. Odbiorca może unikać tych przekazów, które są niezgodne z jego postawami.
Badania I.L.Janisa i C.I.Hovlanda dowiodły, że istnieje grupa osób posiadającą ogólną podatność na perswazję. Są to osoby które stosunkowo łatwo zmieniają swoje postawy pod wpływem różnego rodzaju przekazów, przy czym zwykle ostatni przekaz jest tym, który kształtuje ostatnią opinię o przedmiocie postawy.
Badania te zainicjowały całą serię badań, w których próbowano ustalić, jakie inne cechy osobowościowe wiążą się z podatnością na perswazję. Z badań tych (przeprowadzonych głównie w USA) wynika:
dziewczęta są bardziej podatne na perswazję niż chłopcy;•
podatność na perswazję wiąże się z ogólną tendencją do ulegania zewnętrznym wpływom społecznym;•
podatność na perswazję wiąże się z poczuciem społecznego nieprzystosowania;•
istnieje związek miedzy podatnością na perswazję a poziomem samooceny• zarówno ogólnej (miara samooceny jest stopień zbieżności między „ja idealnym” a „ja realnym”, duży stopień rozbieżności jest miarą niskiej samooceny) jak i szczegółowej ( ocena w różnych szczegółowych wymiarach);
E. Rogulska przeprowadziła szczegółowe badania na wpływ samooceny na poziom uleganiu perswazji. Wnioski wynikające z badania są następujące:
- osoby z niską samooceną częściej zmieniały swoje poglądy.
Wynik tego badania dowodzi, że reakcja na dany przekaz zależy od naszej samooceny, czyli przeświadczenia czy mamy przekonanie, że znamy się czy nie na tym czego dotyczy przekaz.
Sposób odbioru przekazu a skuteczność jego oddziaływania- badania I.L. Janis i B. King dowodzą, że aktywny odbiorca przekazu, czyli taki, który niejako staje się nadawcą kształtowanie postaw przekazu było silniejsze, niż u biernych odbiorców przekazu. Autorzy tego badania dowiedli również (w innym badaniu), że improwizacja, która pozwala lepiej zrozumieć treści materiału, wywołuje większe zmiany niż materiał uprzednio przygotowany przez kogoś innego.`

PROBLEMATYKA MAŁYCH GRUP SPOŁECZNYCH.
W małych grupach społecznych najważniejszą cechą, która różni je od niegrup jest fakt, że wszyscy członkowie grupy pozostają ze sobą w interakcji. Interakcje między członkami grupy mają charakter kontaktów każdego z każdym i interakcji bezpośredniej (każdy członek grupy może bez pośrednictwa innych osób pozostawać w interakcji, komunikować się z każdym innym członkiem grupy). Według J.Szczepańskiego grupa społeczną jest pewna ilość osób (przynajmniej trzy) oddzielonych od innych wyraźną zasadą odrębności. Najważniejsze w grupie jej jest odrębność, odmienność od innych. Odrębność ta zaznacza się w świadomości członków tej grupy i członków innych grup. Według H.Tajfela owa świadomość prowadzi do zachowań rywalizacyjnych w stosunku do innych grup. Świadomość przynależności do grupy jest nam pomocna w odpowiedzi na pytanie kim sami jesteśmy.
Klasa szkolna spełnia wszystkie wymagania, żeby można ją traktować jako małą grupę społeczną. Uczniowie są przydzieleni do klas według kryterium miejsca zamieszkania i wieku. Świadomość przynależności do grupy społecznej jaką jest klasa zwiększa się dzięki temu, że szkoła jako instytucja faworyzuje pewne formy rywalizacji międzygrupowej (miedzyklasowej).
W toku interakcji miedzy członkami grupy pojawiają się normy grupowe ( tworzone są pewne przepisy, jak należy się zachować), struktura grupy (struktura hierarchii, związana z osiągnięciami w nauce, struktura socjometryczna- związana ze wzajemnymi wyborami poszczególnych członków, ze względu na to czy się lubią), grupa tworzy wspólny cel.
Biorąc pod uwagę powyższe można powiedzieć, że „mała grupa społeczna to zbiór dwóch lub więcej osób, miedzy którymi istnieje bezpośrednia interakcja, osoby te muszą mieć świadomość swojej przynależności do grupy, która różni się od innych grup. Osoby te mają jakiś wspólny cel, posiadają wspólne normy oraz tworzą strukturę”
Cel grupowy.
Przez cel rozumiemy pewien punkt w przestrzeni, który posiada wartość dodatnią dla większości członków grupy. Można wyróżnić dwa pochodzenia celów grupowych:
wiąże się z faktem, że najczęściej małe grupy są elementami większych• organizacji czy instytucji (klasa szkolna), większa organizacja narzuca cele grupowe;
cele grupowe powstają w trakcie interakcji jej członków; każdy• członek posiada rozwinięte pewne potrzeby, w trakcie interakcji zostaje ustalony cel, do którego będą dożyć alby zaspokoić swoje potrzeby.
W tworzeniu celów grupowych bardzo ważne jest by był on jasny dla wszystkich jej członków. Z badań B.H.Ravena i J. Rietsema wynika:
- im bardziej jasny cel grupowy tym mniej napięć u osób wykonujących dane zadanie związane z realizacją celu;
- im jaśniejszy cel, tym chętniej dana jednostka wykonuje przydzielone sobie zadania;
- im jaśniejszy cel i sposób jego realizacji tym chętniej członkowie poddawali się naciskom grupy związanym z wykończeniem zadania.
Cel grupowy jako środek rozwiązywania konfliktów międzygrupowych- cel grupowy można w niektórych przypadkach wykorzystać do likwidacji konfliktów. Można tego dokonać poprzez wyznaczenie jednego wspólnego celu dwu pozostającym w konflikcie grupom.

Normy grupowe i ich skutki.
Norma grupowa to przepis określający, jak powinien się zachowywać lub jak nie powinien postępować każdy członek należący do grupy czy do określonej społeczności.
Funkcja norm- dwie podstawowe funkcje norm grupowych to:
ułatwienie osiągania celu przez grupę;•
utrzymanie grupy „przy życiu”;•
normy mogą pojawiać się w wyniku interakcji wewnątrz grupy. Mogą być to normy już znane uczestnikom z innych grup lub kultury.
Przyswajanie norm- badający zjawisko przyswajania norm K. Lewin twierdzi, że:
- bardziej efektywnym środkiem przekonywania jest odpowiednio prowadzona dyskusja niż wykład.
Nacisk grupy- jest silnym sposobem wpływania na zmiany nie tylko w postawach ludzi, ale może również doprowadzić do zniekształcenia spostrzegania. Nacisk grupy bywa szczególnie efektywny w sytuacji niebyt jasnej, którą trzeba dopiero zinterpretować. W sytuacji nacisku grupowego członek grupy uruchamia mechanizm, który powoduje, że członek grupy może łatwo zmienić spostrzeganie norm (Asch).
Jak dowodzi Asch stopień ulegania naciskom grupowym zależy od takich czynników jak:
cechy grupy (im większa grupa wywierająca nacisk, tym większe efekty perswazji w postaci zachowań konformistycznych);•
osoby , na którą wywiera się nacisk.•
Modelowanie- funkcjonując w jakiejś grupie jej członkowie spostrzegają jak wzór do naśladowania pewne osoby, które potem naśladują. Modelem zostaje zwykle jakaś osoba znacząca, np.. przywódca grupy.
Nagrody i kary- członkowie nabywają normy grupy także przez stosowanie przez grupę kar i nagród.

Struktura grupowa i kierownictwo grupy.
Struktura grupowa to układ pozycji powiązanych określonych relacjami czy stosunkami. Typy struktur:
socjometryczna;•
władzy;•
komunikowania się;•
awansu.•
Struktura socjometryczna- badania nad nią zapoczątkował J.l.Moreno. Badanie polega na zadaniu wszystkim członkom grupy pytania : „Z kim chciałbyś siedzieć w jednej ławce?”, „Z kim chciałbyś pojechać na dłuższą wycieczkę?”. Pytamy o to, z kim z danej grupy chciałoby się wykonać określone czynności. Następnym etapem badania jest opracowanie odpowiedzi. Wybory pozytywne możemy przedstawić na podstawie socjogramy, czyli przedstawienia graficznego.

Zarówno z socjogramu klasycznego jak i hierarchicznego możemy łatwo odczytać stosunki w grupie, kto jest tzw. „gwiazdą”, osobą która otrzymała najwięcej wyborów.
Przeprowadzono pewna ilość badań socjometrycznych z których wynikało, że:
gwiazdy socjometryczne maja nieco wyższą inteligencję niż pozostali członkowie grupy, ale niezbyt ich przewyższającą;•
z wysoką pozycją socjometryczną wiążą się takie cechy jak punktualność, towarzyskość, poczucie humoru;•
gwiazdy socjometryczne lepiej znają i przestrzegają norm obowiązujących w grupie;•
niskie pozycje socjometryczne zajmują osoby, które charakteryzują się niską energią albo są społecznie niezainteresowane;•
znaleziono także związek między niską pozycją soc•jometryczną a podatnością na wypadki i choroby.
Rola socjometrii:
- źródło informacji na temat pozycji w grupie ( gwiazdy i osoby izolowane i odrzucane);
- na podstawie wyników zmiana struktury grupowej, ulepszenie jej;
- wprowadzenie osób zajmujących najniższe pozycje socjometryczne w odpowiednie zespoły, w których będą mili ułatwione interakcje z innymi członkami;
- na podstawie badań można proponować osoby zajmujące niskie pozycje na funkcje różnego rodzaju organach mianowanych lub wywieranych;
- można za pomocą gwiazdy socjometrycznej wpływać na grupę.
Struktura władzy i kierownictwo- członkowie grupy, którzy posiadają wysoką pozycje socjometryczną są najczęściej jednocześnie nieformalnymi przywódcami grupy, czyli osobami, które wywierają największy wpływ na jej członków.
Na podstawie badań które prowadzili R. Lippitt, N. Polansky, F. Redl i S. Rosen można wysunąć następujące wnioski:
członek grupy ma tendencje do naśladowania zachowań tych członków, którzy posiadają wysoką pozycję socjometryczną;•
gwiazda socjometryczna inicjuje więcej zachowań niż osoby zajmujące niższe miejsca w hierarchii;•
zachowania osób stojących wyżej w hierarchii władzy, a mające na celu• kontrolę zachowania innych osób, są bardziej skuteczne niż podobne zachowania osób stojących niżej w tej hierarchii;
osoby stojące wyżej w hierarchii są bardziej aktywne społecznie;•
osoby uzyskujące wysokie pozycje w strukturze i inny sposób próbują• wywierać wpływ mający na celu kontrolę zachowania innych członków grupy, niż ci, którzy zajmują niskie pozycje.
J.R.P.French i B. Raven wyróżnili pięć postaw, na których może opierać się kontrola zachowania innego człowieka, czyli władza:
- ulegamy drugiemu człowiekowi ze względu na to, że przestrzegamy pewnych wpajanych nam od dzieciństwa norm społecznych;
- możemy poddawać się czyjejś władzy ze względu na to, że osoba jest ekspertem w jakiejś dziedzinie, że zna się na czymś;
- ludzie podporządkowują się często osobą wyżej stojącym od nich w hierarchii, ponieważ co ostatni dysponują nagrodami;
- w procesie kontroli stosujemy również kary, antycypacja kary ma doprowadzić do tego, że na polecenie osoby zajmującej wyższą pozycję w hierarchii powstrzymujemy się od podejmowania pewnych zachowań, które z punktu widzenia tej osoby są niepożądane;
- władza może opierać się na intyfikacji osoby stojącej niżej w hierarchii władzy z osobą stojącą wyżej.
Zagadnienie struktury władzy wiąże się bezpośrednio z problematyką kierownictwa; wymienia się następujące funkcje kierownika:
- ustalanie celów, jakie stoją przed grupą;
- ustalanie polityki grupy w stosunku do innych grup;
- planowanie środków i sposobów osiągnięcia celu;
- koordynowanie działalności poszczególnych członków grupy;
- kontrolowanie, czy zadania postawione przez grupą zostały właściwie wykonane;
- przydzielanie nagród i kar;
- bycie modelem zachowania dla innych.
Funkcje kierownika można też podzielić na dwie części:
funkcję odnoszące się do zadania, które stoi przed grupą (kierownik zadaniowy)•
funkcje związane ze stosunkami wewnątrzgrupowymi (kierownik stosunków wewnątrzgrupowych).•
Wyróżniamy również różne style kierowania grupą:
styl autokratyczny- kierownik sam ustala cele, sam stanowi o• środkach, sam przydziela pracę poszczególnym członkom grupy; nie uzasadnia swoich decyzji, nie włącza się w prace grupy, ma tendencję do posługiwania się raczej karami niż nagrodami;
styl demokratyczny- kierownik przedstawia różne możliwości, a grupa• zachęcana przez niego sama decyduje o tym, co będzie jej celem; kierownik, jeśli ocenia, czyni to maksymalnie obiektywnie, uzasadnia swoje oceny; w jakimś stopniu bierze udział w czynnościach wykonywanych przez grupę; posługuje się bardziej nagrodami niż karami;
styl liberalny- kierownik pozostawia wszelka swobodę członkom grupy,• udziela jedynie rad, jeśli ktoś o nie poprosi; w samej działalności nie uczestniczy, wstrzymuje się od wydawania ocen, rzadko czyni komentarze.

---