Ujęcie, wycena i wyłączenie aktywów i pasywów

Łódź 2009

W bilansie banku aktywa i pasywa powinny być odpowiednio wycenione.

Wycena to ustalone kwoty w jakich są ujęte w księgach aktywa i pasywa, przedstawiając w ten sposób prawdziwą sytuacje majątkową i finansową banku. Prawidłowa wycena opiera się na zadach rachunkowości takich jak:

• Zasada ostrożnej wyceny - wartość rzeczowego majątku trwałego pomniejsza się o umorzenia zaistniałe w danym roku, niezależnie jaki wynik finansowy bank osiągnął. Aktywa wycenia się biorąc pod uwagę utracone wartości natomiast wycena należności następuje według wartości nominalnych pomniejszonych o odsetki.

• Zasada kontynuacji - zakłada, że bank nie zakończy bądź nie ograniczy działalności w związku z czym środki trwałe zostaną umorzone w normalnym okresie ich użytkowania, a należności (kredyty, papiery wartościowe) przekształcą się w środki pieniężne w okresach zapadalności.

• Zasada ciągłości wyceny - polega na stosowaniu w kolejnych latach działalności przyjętego systemu postępowania wyceny pasywów i aktywów oraz ustalenia wyniku finansowego.

Stosując wycenę aktywów i pasywów należy przestrzegać dwóch reguł takich jak:

- wycenie podlega indywidualnie każdy składnik aktywów, pasywów, przychodów, kosztów, strat i zysków nadzwyczajnych.

- nie wyrównywać różnych rodzajów aktywów i pasywów, oraz przychodów i kosztów.

Aby prawidło wykonać wynik finansowy należy poddać poprawnej wycenie aktywa i pasywa. Zawyżona wartość aktywów powoduje zawyżenie wyniku finansowego i odwrotnie oraz zaniżona wartość pasywów to zaniżony wynik finansowy i odwrotnie.

Aktem prawnym normujący sposób wyceny aktywów i pasywów jest ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku. Według art. 28. na dzień bilansowy aktywa i pasywa, w zależności od ich specyfiki wycenia się w sposób następujący:

- inwestycje rozpoczęte krótkoterminowe - według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, w zależności, które są niższe.

- udziały w innych jednostkach i długoterminowe papiery wartościowe (lokaty) - według cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości,

- środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne - według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości po aktualizacji wyceny pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe),

- zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego oraz krótkoterminowe papiery wartościowe (przeznaczone do obrotu), z zastrzeżeniem pkt 5 - według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od ich cen sprzedaży netto na dzień bilansowy,

- dłużne papiery wartościowe - według cen sprzedaży, z tym że różnice między ceną nabycia a aktualną ceną sprzedaży zalicza się do kosztów lub przychodów z operacji finansowych,

- należności i zobowiązania, w tym również z tytułu pożyczek - w kwocie wymagającej zapłaty,

- środki pieniężne, kapitały (fundusze), wyemitowane papiery wartościowe oraz pozostałe aktywa i pasywa - według wartości nominalnej.

- rezerwy - w wiarygodnie oszacowanej wartości

Do zasad wyceny aktywów i pasywów zawartych w Ustawie wprowadzone zostały dla banków uzupełnienia:

- aktywa finansowe przekazane do obrotu wycenia się według wartości rynkowej, a aktywa dla których nie istnieje aktywny rynek według wartości godziwej

- aktywa finansowe utrzymane do terminu zapadalności zostają wycenione według zamortyzowanego kosztu z wykorzystaniem stopy procentowej.

- udzielone pożyczki i kredyty oraz inne należności własne banku wycenia się według zamortyzowanego kosztu z wykorzystaniem stopy procentowej.

- aktywa finansowe przeznaczone do sprzedaży wycenia się według wartości godziwej

- zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu wycenia się według wartości godziwej a jeśli nie da się jej ustalić to według zamortyzowanych kosztów.

- zobowiązania finansowanie przeznaczone do sprzedaży wycenia się według zamortyzowanego kosztu z wykorzystaniem stopy procentowej.

Definicje które stosuje się przy wycenie aktywów i pasywów:

• Cena nabycia i sprzedaży

Cena nabycia to nic innego jak rzeczywista cena zakupu składnika majątku. Obejmuje ona kwotę należną sprzedającemu, jednak bez naliczonego podatku od towarów i usług. Natomiast w przypadku importu powiększona zostaje o obciążenia o charakterze publiczno-prawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika majątku do stanu zdatnego do używania. Wlicza się w to również koszty transportu, jak też załadunku i wyładunku. Cena ta w przypadku importu jest pomniejszona o zmniejszenie ceny (rabaty, opusty itp.) i odzyski.

W sytuacji, kiedy nie jest możliwe ustalenie ceny nabycia składnika majątku, a w szczególności otrzymanego w formie darowizny, to wówczas jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu.

Cenę sprzedaży netto składnika majątku należy definiować jako możliwą do uzyskania w dniu bilansowym cenę sprzedaży bez należnego podatku od towarów i usług, która jest pomniejszona o: rabaty i opusty, przypadający od sprzedaży podatek akcyzowy, koszty związane z przystosowaniem składnika majątku do sprzedaży i doprowadzenia jej do skutku.

Natomiast cena ta jest powiększoną o należną dotację przedmiotową.

Ceną sprzedaży jest również kurs giełdowy danego produktu.

W sytuacji, kiedy niemożliwe jest ustalenie ceny sprzedaży netto (kursu giełdowego) danego składnika majątku, należy oszacować jego przypuszczalną wartość rynkową netto na dzień bilansowy.

• Koszty wytworzenia

Koszty wytworzenia składnika majątku we własnym zakresie obejmują:

- koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów gotowych,

- koszty ponoszone w toku produkcji,

- koszty półproduktów,

- uzasadnioną część kosztów pośrednich produkcji przypadającą na okres ich wytwarzania.

Do kosztów wytworzenia, po których wycenia się aktywa, nie zalicza się jednak kosztów ogólnych zarządu, czyli kosztów działania jednostki jako całości oraz zarządzania nią. Nie zalicza się również kosztów sprzedaży produktów, towarów i innych rzeczowych składników majątku, jak też pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów operacji finansowych.

W sytuacji, kiedy nie istnieje możliwość ustalenia kosztów wytworzenia składnika majątku, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk. Natomiast w przypadku produktu w toku należy uwzględnić stopień jego przetworzenia,

Koszty wytworzenia (też cena nabycia) obejmują ogół dotyczących danej inwestycji kosztów, poniesionych przez jednostkę w czasie od dnia rozpoczęcia inwestycji do dnia bilansowego lub przyjęcia powstałych w wyniku inwestycji środków trwałych do używania.

Obejmują one również:

- nie podlegający odliczeniu podatek od towarów i usług dotyczący inwestycji rozpoczętej oraz środków trwałych,

- naliczone za czas trwania inwestycji odsetki, prowizje i różnice kursowe od pożyczek, kredytów, przedpłat i zobowiązań służących sfinansowaniu zakupu lub budowy środków trwałych.

• Wartość nominalna - to kwota należności, zobowiązań, zobowiązań pozabilansowych lub wartości papierów wartościowych oznaczająca wysokość kwoty kapitału, która dłużnik na mocy umowy jest zobowiązany zapłacić wierzycielowi.

• Kwota wymagalnej zapłaty - to kwota która wynika z dokumentu, który potwierdza prawo do wierzytelności czyli faktury, umowy z kontrahentem czy wyroku sądowego przyznającego odszkodowanie.

• Wartość godziwa - to kwota, za jaką dany składnik majątku mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi nie powiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą może odzwierciedlać cena sprzedaży pochodząca z rynku. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wartości aktywów za pomocą cen sprzedaży, należy ją określić szacunkowo, we własnym zakresie lub przy pomocy rzeczoznawców.

• Cena rynkowa (wartość rynkowa) - to możliwa do uzyskania cena sprzedaży lub cena nabycia ustalona na aktywnym rynku. Aktywny rynek to taki, który spełnia warunki:

- aktywa na tym rynku są jednorodne lub mogą być uznane za jednorodne

- można znaleźć w dowolnym momencie nabywców i sprzedawców

- ceny są podawane do publicznej wiadomości

• Zamortyzowany koszt składnika aktywów lub zobowiązań finansowych to wartość, w jakiej składniki aktywów finansowych lub zobowiązania finansowe została wycenione w momencie początkowego ujęcia, pomniejszone o spłaty kwoty kapitału oraz powiększone o umorzenie różnic między wartością początkową a wartością w terminie zapadalności oraz pomniejszoną o odpisy z tytułu rezerw celowych, utraty wartości lub nieściągalności.

3

---