19.c
E. Balcerzan: W stronę genologii multimedialnej
nie istnieje taka dziedzina wiedzy, ani taka nazwa;
są więzi między gatunkami odmiennych systemów komunikacyjnych - są na poziomie terminologicznym - epitety dodawane do nazw (portret literacki czy esej filmowy), w homonimach (arabeska, melodramat);
połączenie sztuk - genologia ogólna - wtedy - tożsamość gatunku jako gatunku i rodzaju jako rodzaju, musiałoby zostać rozgraniczenie na gatunki i rodzaje;
genologia kultury? - bo tekst interesuje nas jako tekst kultury... genologia semiotyczna / semiologiczna? - bo ważna jest kategoria tekstu... genologia porównawcza / komparatystyczna / kontrastywna;
multimedia - termin niezawłaszczony przez metajęzyk cywilizacji, może kojarzyć się z działalnością artystyczną;
gatunek - powtarzalna kombinacja chwytów decydujących o kompozycji (morfologii) tekstu, komunikacyjnie ukierunkowanych i zdeterminowanych przez materiał i technikę przekazu (medium).
Powtarzalność - potencjalna cecha każdej kombinacji chwytów (większości form komunikacji międzyludzkiej uczymy się naśladując / powtarzając kierujące nimi reguły. Bez powtarzania nie byłoby gatunków. Z każdego tekstu mogą być wygenerowane reguły gatunkowe.
Gatunkiem jest skład zasad organizacji tekstu. W perspektywie teoretycznej nie ma mowy o utworach pozagatunkowych, nie mają sensu pojęcia „gatunków mieszanych” - wszystkie są kombinacjami chwytów.
Ukierunkowanie komunikacyjne - decyduje w historycznej perspektywie o aktualizacjach i zróżnicowaniach gatunkowych - są to świadome (lub nie) cele zachowań w przestrzeni kultury. Cele komunikacyjne - podstawa ewoluujących systemów wartości. Nie da się odróżnić chwytów gatunkotwórczych od stylistycznych. Każda wyróżnialna cecha tekstu jest potencjalnym chwytem komunikacyjnym.
Media (przekaźniki) czyli urządzenia komunikacyjne - urządzenia nieobojętne emocjonalnie dla użytkowników. Przekaźnik może być naturalny (mowa, słowo) i sztuczny (fotografia, druk). Z punktu widzenia genologii - s. 93 przekaźnik to urządzenie komunikacyjne, które pozwala ukonstytuować przynajmniej jeden gatunek swoisty, jedyny w swoim rodzaju, różniący się od gatunków pokrewnych choćby tylko jedną cechą:
szereg monomedialny tworzą gatunki wykorzystujące możliwości jednego urządzenia komunikacyjnego, które może być technicznie jednorodne, lub łączące rozmaite techniki. Gatunki w tym szeregu nie dublują się, tworzą serię metonimiczną (pozostają w styczności);
w szeregach polimedialnych - nie ma gatunków dalekich i bliskich (w monomedialnych są), bo łączy je i różnicuje stopień podobieństwa. 1 gatunek jest metaforą innego gatunku;
kontynuacje literackich paradygmatów rodzajowych są na terenach nieliterackich, ale niepełne i zdeformowane;
kultura słowa nie ma zostać wyparta przez kulturę obrazu;
rodzaje genologiczne są paradygmatami;
u podstaw każdej typologii paradygmatycznej jest opozycja binarna;
w układzie liryka - epika - dramat - podstawę stanowią 2 opozycje - monolog-dialog i fabularność-niefabularność.
Próba podziału. Gatunki modelowe: esej, reportaż, felieton:
komunikat - tekst odpowiadający intencji reporterskiej - powiadomienie o faktycznym stanie rzeczy;
pytania zadawane sobie - istota intencji eseistycznej. Postacią zalążkową jest sentencja, aforyzm, obraz (alegoria, symbol);
w intencji felietonowej - język jako magazyn stereotypów. Najprostsza forma - dowcip językowy.
To chyba jeszcze w chwili pisania artykułu.