Współczesne inicjatywy: Art. 5 Konstyt RP „zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Ochrona środowiska-podjęcie/zaniechanie działań umożliwiające zachowanie/przywracanie równowagi przyrodniczej i polega szczególnie na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospod. zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przewracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Zrównoważony rozwój: „rozwój odpowiadający potrzebom dnia dzisiejszego, który nie ogranicza zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia własnych potrzeb” - to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych.
Polityka ekologiczna - to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów eko, wskazuje kierunek działań koniecznych do zapewnienia właściwej ochrony środowisku. Cele szczegółowe: krótkookresowe przygotowanie PL do członkostwa w UE 2002-2003, średniookresowe wdrożenie prawa o członkostwie w UE 2010-2012, długookresowe (przesłanki dla perspektywicznej strategii zrow rozw do ok. 2025). Działania priorytetowe: zakończenie wyznaczania obszarów siedliskowych (ESE NATURA 2000), przyjęcie projektu ustawy o organizmach GMO zgodnie z prawem UE, zamknięcie do końca 2009r wysypisk niespełniających wymogów unii, wprowadzanie tzw `zielonych zamówień', wzmocnienie kadry inspekcji OŚ, która usprawni OŚ i pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa, wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w OŚ, przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego jako podstawy lokalizacji inwestycji, zwiększenie retencji wody, opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, promocja wykorzystania metanu z pokładów C, ochrona atmosfery, ochrona wód, gospodarka odpadami, modernizacja systemu energetycznego.
Zagrożenia różnorodności biologicznej: Różnorodność biologiczna Polski determinują warunki: fizyczne, geograficzne i oddziaływanie ludzi - zarówno presja cywilizacyjna, jak i działania ochronne: problemem jest raczej duże zróżnicowanie regionalne między pn - wsch. Częścią kraju o stosunkowo dobrze zachowanej przyrodzie a uprzemysłowioną pd. Polski, wyginięcie w ciągu ostatnich 200 lat, 124 gat. Roślin, Forma zubożała o 10 gat. ptaków. 4 gat. ssaków i po 1gat. gadów i ryb. Niebezpieczeństwa ostrej ingerencji w środowisko przyr. Wiążą się z: -bezpośrednim wykorzystaniem żywych zasobów przyrody (leśnictwo, rolnictwo, rybactwo wędkarstwo, łowiectwo), -bezpośrednim oddziaływaniem na środowisko przyr. (gosp. przestrzenna, gosp. wodna, gosp. morska), -pośrednim oddziaływaniem na środowisko ( przemysł, infrastruktura techniczna, transport, turystyka i rekreacja).
Zagrożenia związane z gosp. Rolną Czynniki powodujące degradację walorów przyrodniczych: -urbanizacja, fragmentaryzacja terenu powodująca izolację populacji dziko żyjących gatunków -osuszanie mokradeł (torfowisk, cieków wodnych, podmokłych łąk) połączone z niszczeniem naturalnej szaty roślinnej, -zmniejszenie retencji wodnej dolin i przyspieszenie tempa odpływu wód powierzchniowych, połączone z pogłębieniem koryta oraz wycinanie zadrzewień i zakrzewień nadrzecznych -wprowadzenie wielko powierzchniowych monokultur gatunków hodowlanych na potrzeby intensywnej produkcji. Miedze na polach potrzebne, bo tam mogą być dzikie rośliny lub mogą być siedliskiem dla np. owadów -zanieczyszczenia i zatrucia gleby i wód na skutek chemizacji rolnictwa i nadmiernego zużycia nawozów sztucznych, -wprowadzanie obcych biograficznie gat. do środowiska oraz genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin i zwierząt, które na danym terenie nie mają wrogów naturalnych i bez przeszkód wygrywają konkurencję z gatunkami rodzimymi -budowa płyt pod oborniki, zapobiega przesiąkaniu związków w głąb profilu gruntowego zanieczyszczających wody podziemne. Zanik hodowli tradycyjnych ras zwierząt gospodarskich. Zagrożenia związane z gosp. leśną: Na obniżenie różnorodności biologicznej w lasach wpływa: -pozyskiwanie masy drewna, większej od przyrostu -wprowadzenie gat. szybko rosnących bez względu na warunki siedliskowe -stosowanie niewłaściwych metod gospodarowania (zrąb zupełny, głęboka orka) -zwiększenie intensywności nawożenia i stosowanie chemicznych środków ochrony lasu przed szkodnikami, co chroni przed danym szkodnikiem, ale powoduje osłabienie naturalnej odporności eksperymentów -wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia, które mogą powodować przekształcenia w ekosystemach -zalesianie nowych obszarów bez pozostawiania otwartych przestrzeni. Obecnie w gosp. leśnej, szczególnie w lasach państwowych, eksponuje się środowiskowo- ochronną funkcję lasów
Gosp. rybacko-wędkarskiej: -wprowadzenie obcych gat. lub odmian, czego skutkiem jest ustępowanie rodzimych gatunków słabych konkurencyjnie oraz przenoszenie chorób i pasożytów -zarybianie materiałem niedostosowanym do warunków siedliskowych -nadmierna eksploatacja zasobów, -zanieczyszczenie ekosystemów wodnych. Punktowe źródła zanieczyszczeń pochodzące z chowu ryb, a także z przetwórni. łowiectwo może wywierać negatywne skutki na różnorodność biologiczną, jeśli dopuści się do: * nadmiernej eksploatacji populacji gat. łownych zagrażającej ich wyginięciu na określonych obszarach lub poprzez obniżenie liczebności gat. dopuszczając do obniżenia różnorodności genetycznej. *utrzymanie zbyt wysokiej liczebności gat. łownych, która narusza równowagę w ekosystemach -introdukcje do otwartej przyrody obcych gat.
Introdukcja-celowe wprowadzenie do ekosystemu obcego gatunku, pochodzącego z innego obszaru geogr. Może być b. konkurencyjny i wyniszczyć gat. Rodzime. W lesie kabackim introduktem jest niecierpek drobnokwiatowy. Zagrożenia związane z gospodarką przestrzenną: -zajmowanie terenów pod zabudowę (Wilanów, Białołęka) -intensywna urbanizacja połączona z rozbudową infrastruktury -powstanie „barier ekologicznych” tj. kanałów, dróg i zapór. W konsekwencji dochodzi do fragmentacji ekosystemów i rozdrobnienia siedlisk populacji poszczególnych gat., które tracą możliwość swobodnego krzyżowania się i przepływu genów w obrębie dużej populacji, co może przyczynić się do stopniowego wymierania gat.
Zagrożenia związane z gosp. Wodną i morską -zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych na skutek zrzutu nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków oraz spływu powierzchniowego z upraw rolnych , a także z różnego rodzaju szlaków komunikacyjnych . Czynniki te powodują eutrofizację, co w glebie prowadzi do zmian ekosystemu.
Oddziaływanie przemysłu. Najgroźniejsze zanieczyszczenia wiążące się z: -emisję gazów i pyłów do atmosfery, zrzutem ścieków, składowaniem odpadów, hałasem i promieniowaniem, skutkiem tych działań jest postępująca eutrofizacja i zakwaszenie siedlisk, a w konsekwencji zmiana ekosystemu -ogrzewaniem powierzchniowym warstw gleby szerokości kilku lub więcej metrów przez sieci przesyłające ciepło, co zmienia warunki mikroklimatyczne -zrzut wód podgrzanych, pochodzących z procesów produkcji energii elektrycznej; do rzek; jezior, w których powstają strefy o podwyższonej temperaturze gdzie zubożeniu ulega struktura ekosystemu -eksploatacja zasobów surowcowych, w efekcie, czego następuje degradacja: hałdy, osuwiska i zapadliska ulegają zmianą. Warunki siedliskowe- zmiana chemizmu gleb, powstawanie lejów depresji.
Oddziaływanie transportu. -sieci komunikacyjne, a zwłaszcza ogrodzone siatkami autostrady, są barierami dla migracji zwierząt, a tym samym swobodnej wymiany genów -fragmentaryzacja przestrzeni -masowe zabijanie zwierząt i ptaków w wyniku dużego i szybkiego ruchu pojazdów na drogach.
Oddziaływanie turystyki i rekreacji -chaotyczny rozwój, niekontrolowany rozwój zabudowy tzw. drogich domów na obszarach cennych przyrodniczo -wzrost wykorzystania transportu indywidualnego, a także turystyka na obszarach uznanych za cenne przyrodniczo, które są nieprzygotowane na przyjęcie tak wysokiego ruchu. Na skutek tych działań następuje: -ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej. -degradacja krajobrazu, w tym także w wyniku realizacji zabudowy -synatropizacja roślin i zwierząt -zmiany warunków siedliskowych w wyniku zanieczyszczenia środowiska, a także w efekcie przekształcenia ekosystemu -płoszenie zwierząt. Gatunki zagrożone i ginące. Czerwina lista jest to światowy wykaz gatunków wymarłych, ginących, zagrożonych. RESTYTUCJA GAT- przywrócenie przyrodzie gat zagrożonych wyginięciem w skutek zmian środowiskowych lub znacznego wytępienia, albo wyniszczenia przez człowieka.Konwencja różnorodności biologicznej: ochrona przyrody na 3 poziomach(genetycznym, gat, ekosystemowym). Zobowiązała państwo do dokonania własnej oceny różnorodności biologicznej oraz do opracowania i wdrożenia strategii jej ochrony. REINTRODUKCJA- ponowne wprowadzenie do siedliska gat, który przestał tam występować.
Polityka leśna Polski nawiązuje do: -postanowień Polityki Europejskiej Państwa -Agendy 21 uchwalonych na konferencji w Rio de Janeiro w 1992r. -zasad leśnych -europejskich Deklaracji Ministrów Leśnictwa w sprawie ochrony lasów -Polskiej Polityki Kompleksowej ochrony zasobów Leśnych. W Polsce jest realizowany "Krajowy Program Zwiększania Lesistości", przyjęty przez Radę Ministrów w 1995r., który przewiduje wzrost lesistości w kraju do: -30% w 2020r.,-33% w 2050r.
Funkcje lasu(mają się wzajemnie uzupełniać): -ekologiczne(ochrona), -produkcyjne(gosp), -społeczne. Leśny kompleks promocyjny- zwarty obszar leśny należący do jednego lub kilku nadleśnictw, utworzony dla promocji proekologicznej polityki państwa (w Polsce 19kompleksów). Pokazują: Zmienność warunków siedliskowych, różnorodność składu gatunkowego lasu, wielość pełnionych przez niego funkcji. W ramach LKP leśnicy promują: -zrównoważoną gospodarkę leśną -wspierają badania naukowe -prowadzą edukację leśną społeczeństwa.
Aspekty prawne i ekonomiczne ochrony środowiska. Prawo jest elementem sterującym oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze, a jego rola w ochronie środowiska sprowadza się do czynnika regulującego stosunki dwóch elementów- człowiek a środowisko, które wzajemnie na siebie oddziałują. Uwzględnienie zagadnień związanych z ochroną środowiska wymaga uregulowań prawnych. Do uregulowań prawnych w Polsce należą: -konsytucja RP -Ratyfikowane umowy międzynarodowe -Rozporządzenie -Akry prawa miejscowego Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20.03.2002r. w sprawie "zasad techniki przyrodniczej" Cele ochrony środowiska z wykorzystaniem narzędzi prawa sprowadzają się do: -zachowania istniejących zasobów środowiskowych w stanie niepogarszających działalności, która zmierza do przywrócenia zasobom właściwości umożliwiających ich gospodarcze wykorzystanie -podejmowania działań w celu optymalnie racjonalnego wykorzystania zasobów w gospodarce. Ochrona przyrody- polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, towarów i skl. przyrody. Cele ochrony przyrody:- utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów - zachowanie różnorodności biologicznej - zachowanie dziedzictwa geologicznego - zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt, grzybów wraz z ich siedliskami - ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień - utrzymywanie lub przywracanie właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych a także pozostałych zasobów, tworów składników przyrody -kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzictwie ochrony przyrody.
Formy ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Park narodowy- ochronie podlega cala przyroda i walory krajobrazowe o powierzchni >=1000ha. Utworzenie P.N, zmiana jego granic lub likwidacja następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Nadzór -minister właściwy do spraw środowiska.
Rezerwat przyrody - obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze a także siedliska roślin i zwierząt. Wyróżnia się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Nadzór- wojewoda
Park krajobrazowy - obszar chroniony ze względu na warunki przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania populacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Nadzór- wojewoda. Sieć obszarów Natura 2000- spójna funkcjonalnie europejska sieć ekologiczna stworzona w celu zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gat. ważnych dla WE. Obszary specjalnej ochrony ptaków- obszary wyznaczone zgodnie z przepisami prawa UE w celu ochrony populacji dziko żyjących gat ptaków, w granicach których ptaki mają korzystne warunki bytowania przez całe życie w dowolnym okresie i stadium rozwoju.
Specjalne obszary ochrony siedlisk- obszary wyznaczone zgodnie z przepisami UE w celu ochrony stałej siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gat. roślin, zwierząt w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony gat. Obszary specjalnej ochrony ptaków i siedlisk (Dyrektywa ptasia i siedliskowa). Ochrona Środowiska polega na: a) racjonalnym kształtowaniu śr i gospodarowaniu zasobami śr zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeń, c) przywróceniu elementów przyrodniczych do stanu wyjściowego.
Zanieczyszczenie- emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.
Emisja - wprowadzenie bezpośrednie lub pośrednie, w wyniku działalności człowieka do powietrza, wody lub zlewni substancji lub energii.
Wszystkie przypadki skażenia mają wspólne cechy charakterystyczne: -substancje szkodliwe -źródło tej substancji -ośrodek przenoszony(powietrze, gleba, woda) -obiekt na który działa substancja Przenoszenie się substancji szkodliwych w atmosferze zależy od: -wysokości którą osiągają -rozmiaru cząstek -czynników klimatologicznych(warunków pogodowych) Poziom, do którego substancja szkodliwa ulegnie rozcieńczeniu po emisji, zależy od: -prędkości wiatru -zachmurzenia -ukształtowania terenu Rozpraszanie substancji szkodliwych w wodzie-przedostają się: *bezpośrednio( ze ściekami) *pośrednio( z powietrza) do środowiska wodnego nie zawsze ulegają rozpuszczeniu. Łącząc się z substancjami organicznymi lub częściami mineralnymi tworzą osady denne, w których następuje gromadzenie się substancji szkodliwych. Rozproszenie substancji szkodliwych w warstwach wodonośnych zależy od fizycznych właściwości ruchu wód gruntowych, rozpuszczalności substancji szkodliwej, opóźnienia spowodowanego sorpcją substancji na powierzchni ciała stałego. Zachowanie się substancji szkodliwych w glebie: -gromadzenie się ponad 90% zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenia dostają się do gleby: -z opadami atmosferycznymi i pyłami ( bezpośrednio lub za pomocą(pośrednictwem)roślin) -w wyniku wylewu wód -z osadami ściekowymi i kompostami stosowanymi w celach nawozowych -spływami z dróg -wieloletniego składowania substancji szkodliwych -zanieczyszczenia awaryjnego(np. wylew ropy)
Powietrze: ograniczenie wielkości emisji - regulacje prawne: -stosowanie takich procesów technologicznych, surowców i urządzeń, które wyemitują lub ograniczą ilość emitowanych zanieczyszczeń -stosowanie urządzeń ochronnych, zmniejszających ilość emitowanych gazów i pyłów -wybór właściwej lokalizacji zakładów przemysłowych, odpowiednie poprowadzenie tras samochodowych i organizacji ruchu.
Do inwestycji związanych z gospodarką wodną zalicza się: -budowę ujęć służących do poboru wody: powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej łącznie z urządzeniami uzdatniającymi oraz wodną siecią magistralną i rozdzielczą, budową laboratoriów kontroli, jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru, jakości wody -budowę zbiorników retencyjnych, stopni wodnych żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów -budowę obwałowań przeciwpowodziowych -regulację rzek i zabudowę potoków -budowę stacji pomp
Inwestycje związane z gospodarką ściekową i ochroną wód: -oczyszczanie ścieków lub ich elementy wg technologii oczyszczania ( mechanicznego, chemicznego, biologicznego i o podwyższonym stopniu usuwania miogenów, a także oczyszczalnie indywidualne, przydomowe i inwestycje związane ze wstępnym oczyszczaniem ścieków) -urządzenia do gospodarczego wykorzystania ścieków, do utylizacji, gromadzenia i transportu wód zasadowych, do gromadzenia ścieków, jak również wyposażenie oczyszczalni ścieków w urządzenia i aparaturę kontrolno-pomiarową w przypadku, gdy nie są one ujęte w kosztach budowy oczyszczalni ścieków -budowę kanalizacji sanitarnej odprowadzającej ścieki oraz wody opadowe -urządzenia do przeróbki i zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków -systemy obiegowego zasilania wodą -zabezpieczenie przed przenikaniem rzek, mórz oraz innych akwenów zanieczyszczeń powstających przy transporcie wodnym -tworzenie stref ochrony źródeł i ujęć wody.
Do inwestycji związanych z gospodarką odpadami, ochroną i przywróceniem wartości użytkowej gleb oraz ochroną wód podziemnych i powierzchniowych zalicza się: -działania związane z zapobieganiem zanieczyszczeniom poprzez modyfikowanie procesów technologicznych, w tym nowe techniki i technologie mało i bezodpadowe -zbieranie (w tym selektywne) odpadów i ich transport -działania związane z recyklingiem odpadów -urządzenia do przeróbki i zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków, odpadami, ochrony gleby i wód powierzchniowych i podziemnych.
Źródła i rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w środowisku oraz sposoby na przeciwdziałanie ich skutkom. Nadmierne ilości zanieczyszczeń wprowadzane do środowiska powodują jego skażenie. Decydujący wpływ na reakcję organizmu żywego na zanieczyszczenia mają następujące elementy: 1. Ilość i rodzaj zanieczyszczeń oraz czas ekspozycji organizmu na dane zanieczyszczenia 2. Właściwości substancji zanieczyszczonych-toksyczność -rozpuszczalność w wodzie i ciałach tłuszczowych(im większa, tym większy stopień wchłanianie zw. toksycznych w ustroju i ich działanie wewnątrz organizmu żywego) -trwałość w środowisku (odporność na degradację w warunkach środowiska naturalnego) -zdolność do bioakumulacji w łańcuchu pokarmowym -budowa chemiczna związku oraz jego wł. chemiczne, które mają wpływ na wiązanie się zw. toksycznych z receptorami (białka, enzymy) oraz ich biotransformację w ustroju 3. Cechy osobnicze org. (gatunek, wiek i stan zdrowia, czynniki genetyczne oraz osobnicza wrażliwość, najbardziej narażane są org. Bardzo młode i stare, a także te o złym stanie zdrowia 4. Zmiany środowiskowe (warunki ekspozycji), także jak: ciśnienie atm. , temperatura, wilgotność, nasłonecznienie.
Reakcje organizmu żywego na wprowadzenie subst. toksycznej może mieć charakter: - ostry= spowodowany wprowadzeniem do organizmu jednorazowej względnie dużej dawki subst. toksycznej -chroniony= spowodowany wprowadzeniem do org. małych dawek subst. toksycznej -utajony= skutkiem wprowadzenia do org. pewnych dawek subst. toksycznej, mogą się ujawnić dopiero po dłuższym czasie.
Związki, które mogą wywołać w org. człowieka odległe skutki biologiczne: 1.koncerogenne - mają działanie rakotwórcze 2. mutagenne- wywołujące zmiany materiału genetycznego org. przekazywane następnym pokoleń 3. teratogenne- powodujące szkodliwe działanie na płód w pierwszych trzech miesiącach trwania ciąży 4. embriotokryczne- powodujące szkodliwe działanie na płód w dalszym okresie trwania ciąży.
Zmiany chemicznego składu środowiska powodujące zaburzenia homeostazy ekosystemu niezbędnej ich naturalnej egzystencji. Zmiany te są czynnikiem okresowym wpływającym na ukształtowanie rozwoju osobniczego różnych organizmów, zarówno roślinnych jak i zwierzęcych. Wszystkie pierwiastki chemiczne występują w nadmiernych ilościach mogą stwarzać warunki okresowe dla świata ożywionego, wchodzą ze sobą w interakcje.
Zjawisko interakcji polega na wzajemnym oddziaływaniu jonów lub zw. chem. w wyniku, którego biologiczny efekt działania określonego pierwiastka jest uzależniony od występowania i stężenia innych jonów lub substancji chem. Interakcje różnych pierwiastków mogą prowadzić do efektu zwiększonego, czyli synergizmu lub zmniejszonego, czyli antagonizmu.
Zanieczyszczenia emitowane do poszczególnych elementów środowiska mogą oddziaływać w sposób synergiczny, tzn., że wspólne oddziaływanie poszczególnych zanieczyszczeń jest silniejsze niż suma ich oddziaływań. Addytywny, tzn., że działanie poszczególny związków jest sumą ich indywidualnych oddziaływań Antagonistyczny, tzn. że działanie poszczególnych związków jest przeciwstawne, a wspólne oddziaływane poszczególnych związków jest słabe niż suma ich oddziaływań. Interakcje między głównymi śladowymi pierwiastkami w org. żywym:
Działanie addytywne: jest najprostszą sytuacją, w których efekty wywołane działaniem łącznym są równe sumie działań poszczególnych składników: „efekt A” + „efekt B” = „efekt (A+B) ; liczbowo 2+3=5 Synergizm-jednokierunkowe działanie dwóch związków prowadzące do wystąpienia większych efektów niż oczekiwane: „efekt(A+B)”>”efekt A” + „efekt B” liczbowo 2+3=7 potencjacja- gdy działanie związków A i B daje efekty większe od spodziewanych „efekt (A+B)”>”efekt A” + „efekt B” liczbowo 0+3=10
działanie zespolone- odpowiedź toksykologiczna spowodowana narażeniem na dwa związki A i B jest odmienne od odpowiedzi zależnej albo od A albo od B „efekt(A+B)” niezależnie od „efektu A” + „efekt B” antagonizm- działanie, które doprowadzi do osłabienia lub zmniejszenia efektu „efekt(A+B)”<”efekt A” + „efekt B” liczbowo 2+3=4; 4+0=1;4+(-4)=0: Funkcjonalny (czynnościowy)- występuje, gdy dwa związki działają przeciwstawnie na tę samą czynność, Chemiczny- dwa związki reagują ze sobą tworząc produkt nietoksyczny, tego typu antagonizm jest wykorzystywany w leczeniu ostrych zatruć, Dyspozycyjny- dotyczy wzajemnej modyfikacji procesów wchłaniania, dystrybucji, biotransformacji wydalania. W wyniku takiego działania następuje zmniejszenie toksycznego działania, Receptorowy- występuje, gdy dwa związki działają na ten sam receptor i wykonują zdolność do wzajemnego wypierania się z połączeń.