HISTORYCZNY ZARYS MODLITWY WIERNYCH

Uroczysta modlitwa w intencjach całej chrześcijańskiej wspólnoty i świata znana była już w czasach apostolskich. O treści i przeznaczeniu tych modłów pisze św. Paweł w pierwszym liście do Tymoteusza: „Zalecam więc przede wszystkim, by prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia, odprawiane były za wszystkich ludzi: za królów i za wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i spokojne z całą pobożnością i godnością" (l Tm 2,1-2). Forma takiej modlitwy, której towarzyszyły odpowiedzi zgromadzenia na poszczególne wezwania, była praktykowaną w świątyni jerozolimskiej i w liturgii synagogalnej. W szabat po czytaniu Tory, wybrany Izraelita, stojąc przed pulpitem ze świętą księgą, zwrócony twarzą do Świętego Świętych, podawał poszczególne intencje, na co wierni również w postawie stojącej odpowiadali Amen, dając w ten sposób wyraz zgody na treść i uczestnictwo w błaganiu. Były to modlitwy za najwyższe władze żydowskie, uczonych, zasłużonych, za zmarłych, za gminy żyjące w nędzy i niebezpieczeństwie wiary; prośby o dobra duchowe i materialne, o zdrowie i błogosławieństwo w pracy, dar rozumu i rozeznania jako fundament zdrowej religijności. Przewidziano również miejsce na intencje doraźne w zależności od pory roku, potrzeby gminy lub któregoś z jej członków. Przeważa w nich duch uwielbienia i dziękczynienia wobec Boga za dary wyświadczone Jego ludowi.
Pierwsi chrześcijanie, wywodzący się z kręgów judaistycznych, przenieśli ten zwyczaj wraz z całą liturgią słowa do własnych domów modlitwy i połączyli ją z samym rytem
łamania chleba. Trzeba tu jednak zaznaczyć, iż schemat chrześcijańskich modłów cechuje od początku szeroki uniwersalizm. Daje temu wyraz sam św. Paweł odwołując się do woli i miłości Chrystusa, który pragnie, „aby wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy" (l Tną ,2, ,3-4). Tym duchem otwarcia, życzliwości i troski o zbawienie nacechowane jest choćby późniejsze świadectwo św. Polikarpa ze Smyrny (r. 155/6), ucznia św. Jana Ewangelisty. W liście do mieszkańców Filipii pisze: „Módlcie się za wszystkich świętych. Módlcie się za króla, za zwierzchników i książęta, za tych, którzy was prześladują lub nienawidzą i za nieprzyjaciół krzyża; ażeby owoc, który przynosicie, był widoczny dla wszystkich, a wy abyście byli doskonałymi w Nim" (Chrystusie). Inny wczesnochrześcijański pisarz, św. Justyn (r. ok. 165), powtarza dokładnie utrwalony w tradycji schemat modlitwy powszechnej przy opisie liturgii chrztu i niedzielnej Eucharystii: „Po udzieleniu chrztu św. temu, który z przekonania przyjął naszą wiarę, prowadzimy go na: zebranie braci, na wspólne modlitwy za siebie, za ochrzczonego, za wszystkich nieobecnych, w tej wyraźnej intencji, byśmy po dojściu do prawdy z godnością i pobożnością wiedli życie czynne, przestrzegali przykazań, za co dostąpimy zbawienia wiecznego." Chociaż Justyn ogranicza się do podania tylko ogólnego zarysu modlitwy wiernych, którą określa mianem modlitw wspólnych można z jego pism odczytać treść tych błagań. Modlono się za ochrzczonych i wszystkich wierzących, by ich wiara szła w parze z nowym życiem, błagano Boga za Żydów, by w osobie Chrystusa umieli rozpoznać zapowiedzianego od wieków Mesjasza i nie miotali już bluźnierstw przeciw Niemu, za cesarzy i sprawujących wszelką władzę, by wraz z potęgą jaśniała w nich rozwaga i roztropność, za nieprzyjaciół chrześcijaństwa, by nie szkodzili Kościołowi, i wreszcie za wszystkie kategorie osób sprawujących posługi we wspólnocie braterskiej, by ich wysiłki ożywione były prawdziwą gorliwością o chwałę Bożą i dobro współbraci .
Także Tertulian ( II w.) podaje pochwałę modlitwy chrześcijańskiej, która jest lekarstwem dla duszy i ciała. Taka bowiem modlitwa potrafi zawrócić dusze zmarłych z drogi śmierci, umocnić słabych, leczyć chorych, otwierać więzienne bramy, wyswobodzić niewinnych, zmazać przewiny, odpędzić pokusy, uśmierzać prześladowania, pocieszać bojaźliwych, ułagodzić żywioł powodzi, karmić głodnych, podnosić upadłych, podtrzymywać chwiejnych, utwierdzać stojących.
Liturgia rzymska znała dwie formy modlitwy powszechnej. Pierwszą z nich były modlitwy uroczyste, składające się z czterech elementów: wezwania do modlitwy, modlitwy w ciszy, w postawie klęczącej oraz podsumowującej modlitwy celebransa i potwierdzenia przez zgromadzenie słowem Amen Pod koniec wieku IV powszechnie znana forma modlitwy wiernych, zaczyna zanikać. Łączy się to z ewolucją wstępnej części Mszy św., do której papież Gelazy I (492—496) polecił włączyć błagalne wezwania litanijne za wspólnotę kościelną, po których lud śpiewał odpowiedź „Kyrie eleison"a. Śpiewy te, mające swoją analogię w litanii (synapte) w zostały wprowadzone w trudnym dla Kościoła czasie wędrówek ludów. Celem tej innowacji było zapewne podkreślenie u uczestników Mszy św. jedności w wierze oraz duchowe ich przygotowanie do godnego złożenia ofiary. Jednak podniosła modlitwa Gelazjańska, nadająca Mszy św. odświętny charakter, nie, była łatwa do wykonania, tam zwłaszcza, gdzie nie było odpowiednio przygotowanego kantora i scholi liturgicznej. Dlatego już Grzegorz Wielki (590—604) pozwolił duchowieństwu i ludowi we Mszach na co dzień odmawiać na przemian samo „Kyrie eleison". Nie wprzywrócono jednak przy tej okazji samej modlitwy wiernych po homilii. Tym samym zanikła definitywnie ta forma oficjalnej modlitwy w intencjach Kościoła i świata.
Wprawdzie litania diakonalna z intencjami modlitwy powszechnej zanikła w oficjalnej liturgii mszalnej, ale jej formę zachowały liczne zwyczaje i nabożeństwa. Najbardziej powszechnym z nich była praktyka odmawiania modlitw w różnych potrzebach po kazaniu. Zanoszone one były za Kościół powszechny i duchowieństwo, za panujących, o pokój i zgodę między chrześcijańskimi narodami, za chorych i uciśnionych, za zmarłych i wszystkie potrzeby ogólne i partykularne ludu Bożego. Modlitwę po kazaniu, występującą we wszystkich krajach Europy, znajdujemy także w średniowiecznej Polsce. Oprócz modłów po kazaniu wśród namiastek dawnej modlitwy powszechnej można wymienić wspomnienie zmarłych, czyli tzw. wypominki oraz „zalecenie" odmówienia także po kazaniu „Ojcze, nasz" lub „Zdrowaś Maryja". Sami zresztą wierni szukali innych wyrazów pobożności, które miały na uwadze ogarnięcie modlitwą wspólnoty ich potrzeb duchowych i doczesnych, np. wspólne odmawianie różańca, udział w procesji błagalnej czy wystawieniu Najśw. Sakramentu. W nawiązaniu do tych zwyczajów propagatorzy ruchu liturgicznego na Zachodzie podjęli już w r. 1940 próby przywrócenia dawnej modlitwy wiernych. Na uwagę zasługują wydania samych zestawów jej tekstów zanim soborowa reforma liturgii (KL 53) oraz nowy Mszał rzymski, opracowany z polecenia Pawła VI, przyznały modlitwie powszechnej stałe miejsce w celebracjach eucharystycznych (OWMR 45—47). Jak wynika z naszkicowanej powyżej historii modlitwy wiernych zarządzenie to nie jest dowolną nowością, ale powrotem do zdrowej tradycji liturgicznej.

---