Wstrząs anafilaktyczny jest najgroźniejszą manifestacją kliniczną alergii. Zależy od reakcji przeciwciała typu IgE z antygenem, którym jest najczęściej lek lub wstrzyknięte białko. Objawy kliniczne są burzliwe i mają charakter ogólnoustrojowy.
Wstrząs anafilaktyczny jest klasyczną reakcją typu pierwszego. W jej wyniku uwolnione zostają silne mediatory chemiczne działające głównie na mięśnie gładkie i układ naczyniowy. Warunkiem wystąpienia takiej reakcji jest, co najmniej dwukrotne zetknięcie się organizmu z danym antygenem. Pierwsze pobudza układ immunologiczny do produkcji przeciwciał, drugie - wyzwala reakcję antygen - przeciwciało wśród objawów anafilaksji. Reakcje anafilaktyczne występują najczęściej po wstrzyknięciu surowicy obcogatunkowej w celach leczniczych lub profilaktycznych (w naszym kraju jest to najczęściej surowica przeciwtężcowa) i po antybiotykach zwłaszcza penicylinie. Z możliwością wystąpienia reakcji anafilaktycznej należy się liczyć w czasie podawania innych leków (preparatów hormonalnych obcogatunkowych, kontrastów radiologicznych), przy prowadzeniu leczenia odczulającego oraz po ukłuciu przez owady.
Objawy kliniczne
Wstrząs anafilaktyczny cechuje:
1) nagły początek,
2) objawy zagrażające życiu chorego,
3) odwracalność objawów - zarówno pod wpływem leczenia jak i czasem samoistnie.
Objawy występują już podczas wstrzykiwania luz zaraz potem. Pojawia się złe samopoczucie, niepokój, świąd dłoni i stóp, szybko obejmujący całe ciało. Twarz blednie, rysy zmieniają się, chory pada i traci świadomość. Źrenice są rozszerzone, oddech szybki i płytki. Występują wymioty i biegunka. Przy badaniu dominują objawy ze strony układu krążenia: częstość serca jest przyspieszona, tony ciche, ledwo słyszalne, tętno niewyczuwalne, ciśnienie tętnicze bardzo niskie lub nieoznaczalne, skóra pokryta potem, kończyny zimne. W tym stadium może nastąpić śmierć. Zwykle jednak objawy ustępują - równie gwałtownie jak się pojawiły - bądź pod wpływem leczenia, bądź też samoistnie. Opisany zespół pełnoobjawowy najczęściej należy do rzadkości. Zazwyczaj nasilenie objawów jest mniejsze: rozwija się świąd, rumień całego ciała i pokrzywka, obrzęk twarzy o błon śluzowych (trudności w połykaniu), duszność lub napady astmy oskrzelowej. Ciśnienie tętnicze jest miernie obniżone.
Rozpoznanie i leczenie wstrząsu anafilaktycznego
Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu (ścisły związek czasowy między wstrzyknięciem leku a wystąpieniem objawów).
Leczenie musi być podjęte natychmiast. Jeżeli u chorego po zastrzyku pojawią się zwiastuny reakcji anafilaktycznej to powyżej miejsca ukłucia należy założyć opaskę uciskową oraz podać preparaty wapnia i hydrokortyzon. W rozwiniętym wstrząsie podajemy podskórnie adrenalinę oraz domięśniowo leki przeciwhistaminowe.