WRAŻENIA ZMYSŁOWE I PERCEPCJA
Odbiór wrażeń zmysłowych, organizowanie, identyfikowanie i rozpoznawanie
PERCEPCJA - odnosi się do całości procesów poznawania przedmiotów i zdarzeń w środowisku - odczuwania ich zmysłami, ich rozumienia, identyfikowania i nazywania, oraz przygotowania do zareagowania na nie
SPOSTRZEŻENIE - oznacza to, co jest odbierane - fenomenologiczny lub doświadczany skutek procesu percepcji
Podział procesu percepcji:
Odbiór wrażeń - proces, dzięki któremu stymulacja z narządów zmysłów wywołuje impulsy nerwowe, reprezentujące doświadczenia z wnętrza organizmu lub spoza niego
Organizacja percepcyjna - etap, na którym tworzona jest wewnętrzna reprezentacja jakiegoś obiektu(roboczy opis środowiska zew postrzegającej jednostki) i powstaje spostrzeżenie bodźca zewnętrznego
Identyfikacja i rozpoznawanie - nadawanie znaczenia spostrzeżeniom, udział wyższych procesów poznawczych
Bodźce proksymalne i dystalne
Bodziec dystalny - fizyczny przedmiot w świecie zewnętrznym
Bodziec proksymalny - obraz optyczny na siatkówce
Podstawowe zadanie obliczeniowe percepcji może być uznane za proces określania bodźca dystalnego na podstawie informacji uzyskanej z bodźca proksymalnego.
Rzeczywistość, dwuznaczność i złudzenia
Dwuznaczność - jeden obraz na poziomie zmysłowym może prowadzić do licznych interpretacji na poziomach percepcji i identyfikacji
Percepcyjna niestabilność dwuznacznych figur (np. sześcian Neckera)
Złudzenie - „oszustwo” systemu percepcyjnego, wywołujące doświadczenie bodźca w sposób, który jest nieprawidłowy
W przeciwieństwie do halucynacji - wszyscy ich doświadczają.
Zmysłowy obraz świata
Psychofizyka - zajmuje się badaniem związków między bodźcami fizycznymi a zachowaniem czy doświadczeniami powstającymi dzięki tym bodźcom w umyśle
Niemiecki fizyk Gustav Fechner stworzył pojęcie psychofizyki i skonstruował procedury pozwalające na wiązanie intensywności bodźca fizycznego (mierzonego w jednostkach fizycznych) z wielkością doświadczenia zmysłowego (mierzonego w jednostkach psychologicznych).
Próg absolutny
-minimalny zasób energii fizycznej potrzebnej do wywołania doświadczenia zmysłowego
Funkcja psychometryczna
-w badaniach nad progiem absolutnym
-wykres, który pokazuje odsetek detekcji(oś pionowa) przy każdej intensywności bodźca(oś pozioma)
-krzywa psychometryczna ma zwykle łagodny kształt esowaty, występuje w niej obszar przechodzenia od braku detekcji przez sporadyczną detekcję do każdorazowej detekcji
Operacyjna definicja progu absolutnego:
Poziom bodźca, przy którym sygnał zmysłowy jest wykrywany w połowie przypadków
Adaptacja sensoryczna - polega na zmniejszaniu się reaktywności systemów sensorycznych na przedłużającą się stymulację
Tendencyjność reakcji i teoria detekcji sygnałów
Tendencyjność reakcji - tendencja obserwatora do preferowania określonego sposobu reagowania, z powodów nie mających związku z cechami sensorycznymi bodźca
Teoria detekcji sygnałów -zamiast koncentrowania się ściśle na procesach sensorycznych, teoria ta podkreśla znaczenie procesów dokonywania oceny obecności lub nieobecności zdarzeń bodźcowych
Psychofizyka - pojęcie pojedynczego progu absolutnego
Teoria detekcji sygnałów - dwa oddzielne procesy w detekcji sensorycznej:
proces sensoryczny - wrażliwość obserwatora na siłę bodźca
proces decyzyjny - tendencyjność reakcji obserwatora
Procedura pomiaru:
W połowie prób prezentowany jest słaby bodziec; w drugiej połowie żaden
Odpowiedzi: tak lub nie
Reakcja oceniana jako: trafienie, pudło, fałszywy alarm, prawidłowe odrzucenie
Potakiwacze(stale odp. `tak”) - uzyskują:
dużą liczę trafień, ale i fałszywych alarmów oraz
małą liczbę pudeł i prawidłowych odrzuceń
Negatywiści(stale odp. „nie”) - uzyskują:
dużą liczbę pudeł i prawidłowych odrzuceń oraz
małą liczbę trafień, i fałszywych alarmów
Progi różnicy
Próg różnicy - najmniejsza dostrzegalna fizyczna różnica pomiędzy dwoma bodźcami
Definicja operacyjna:
Punkt, w którym bodźce są rozpoznawane jako odmienne w połowie przypadków
- znany jako ledwie dostrzegalna różnica ( ilościowa jednostka służąca do pomiaru wielkości różnicy psychologicznej pomiędzy dwoma wrażeniami)
PRAWO WEBERA (Ernst Weber, 1834)
-ledwie dostrzegalna różnica jest stałym ułamkiem natężenia bodźca wzorcowego
(im większy / bardziej intensywny bodziec wzorcowy - tym większy przyrost dla uzyskania ledwie dostrzegalnej różnicy)
∆l/l = k
l - intensywność bodźca wzorcowego
∆l - wielkość przyrostu powodującego ledwie dostrzegalną różnicę
Każdy rodzaj bodźca ma swoją charakterystyczną wartość tej proporcji - stałą Webera (k)
Procesy organizujące percepcję
- procesy, które wiążą w całość informację zmysłową, dając spójność percepcyjną
Procesy uwagi
Dwa mechanizmy decydujące o tym, że obiekty stają się przedmiotem uwagi:
selekcja ukierunkowana na cel - odzwierciedla twoje wybory obiektów, na które chciałbyś zwrócić uwagę ze względu na własne cele
pochwycenie przez bodziec - cechy bodźców same, automatycznie przyciągają uwagę, niezależnie od celów osoby postrzegającej
Wyniki badań wskazują, że przynajmniej w niektórych okolicznościach pochwycenie przez bodziec okazuje się silniejsze od selekcji ukierunkowanej na cel.
Układ percepcyjny jest tak zorganizowany, by uwaga była automatycznie przyciągana przez obiekty w danym otoczeniu nowe.
Los informacji, na którą uwaga nie jest zwracana
Badania Donalda Broadbenta (1958)
- umysł ma ograniczone możliwości przetwarzania
- teoria filtra: w procesach poznawczych selekcja informacji od sensorycznego wejścia do świadomości zachodzi wcześnie, przed rozpoczęciem nadawania znaczenia napływającej informacji
Weryfikacja tej teorii:
Słuchanie dychotomiczne
- badany ma na uszach słuchawki, przez które słucha w tym samym czasie 2 różnych przekazów
-proszony jest o powtarzanie jednego, ignorowanie drugiego
UWAGA! Zakwestionowanie teorii filtra - okazuje się, że badani przypominali sobie treści, których nie powinni byli sobie przypominać, gdyby uwaga całkowicie odfiltrowała ignorowany przekaz
Efekt cocktail party - słyszymy własne imię nawet wtedy gdy jesteśmy zajęci rozmową
Informacja przekazywana do kanału, na który nie jest zwracana uwaga, jest w pewnej mierze przetwarzana, ale nie na tyle, aby osiągnąć poziom świadomości. Tylko gdy właściwości takiej inf. są wystarczająco dystynktywne - informacja dotrze do poziomu świadomej uwagi.
Zasady grupowania percepcyjnego
- szeroko badane przez zwolenników psychologii Gestalt (Koffka, Kohler, Wertheimem), którzy twierdzili, że zjawiska psych. mogą być zrozumiane wówczas, gdy będą postrzegane jako zorganizowane całości, sformułowali szereg praw percepcji:
Integracja przestrzenna i czasowa
Aby mieć pełny obraz tego, co jest wokół, człowiek łączy informację z fiksacji na różnych wymiarach przestrzennych (integracja przestrzenna) i na różnych punktach w czasie (integracja czasowa).
Percepcja ruchu
-wymaga łączenia informacji z poszczególnych spojrzeń, rzutów oka na świat
Zjawisko fi - dwa nieruchome pkty świetlne, znajdujące się w różnych miejscach w polu wzrokowym, są na przemian włączane i wyłączne w tempie ok. 4-5 razy na sek.
Nawet przy względnie wolnym tempie naprzemiennego świecenia, wydaje się, że pojedyncze światło porusza się w tę i z powrotem między obu plamami.
Ludzie wyobrażają sobie drogę w formie linii prostej.
Percepcja głębi
-tego rodzaju percepcja wymaga dokładnej informacji na temat głębi (odległości od obserwatora do obiektu), jak i na temat kierunku usytuowania obiektu w stosunku do obserwatora
Interpretacja głębi opiera się na licznych źródłach informacji na temat odległości (wskaźniki głębi):
*wskaźniki dwuoczne - źródłem inf. zbieżność i rozbieżność
Rozbieżność dwuoczna - przesunięcie poziomej pozycji obrazów z obu oczu;
dostarcza inf. o głębi, gdyż zakres rozbieżności zależy od względnej odległości przedmiotów od obserwatora
Zbieżność - obie gałki oczne kierują się, do pewnego stopnia, do wewnątrz, patrząc na jakiś obiekt; mózg wykorzystuje informacje z mięśni oczu
*względna paralaksa ruchowa
- obrazowo: gdy jedziesz samochodem i patrzysz przez okno, przedmioty znajdujące się większej odległości od poruszającego się samochodu wydają się bardziej nieruchome niż znajdujące się bliżej;
-dostarcza informacji na temat głębi, gdyż w miarę poruszania się, względna odległość przedmiotów w świecie określa wielkość i kierunek ich względnego ruchu na obrazie siatkówkowym
*obrazowe wskaźniki głębi
-nakładanie się (czyli okluzja) przedmiotów
-3 dodatkowe źródła inf obrazowej związane ze sposobami rzutowania światła z trójwymiarowego świata na dwuwymiarową powierzchnię:
Względna wielkość -jeżeli ktoś patrzy na zestaw identycznych przedmiotów, najmniejszy uznaje za najbardziej oddalony
Perspektywa liniowa- wrażenie głębi spowodowane zbieżnością linii oddalających się od widza, złudzenie Ponzo
Gradienty faktury - gęstość faktury staje się większa w miarę jak powierzchnia oddala się w głąb
Rodzaje stałości percepcyjnej
Stałość percepcyjna - postrzegamy świat jako niezmienny, stały i stabilny, pomimo zmian w pobudzeniu receptorów zmysłowych;
Postrzegamy stałe właściwości bodźców dystalnych, a nie zmienne bodźców proksymalnych
Stałość wielkości - umiejętność postrzegania rzeczywistej wielkości przedmiotu, pomimo zmian wielkości jego obrazu na siatkówce
Stałość kształtu - spostrzegamy kształt danego obiektu prawidłowo, nawet gdy jest on odchylony od obserwatora, co sprawia, że kształt obrazu na siatkówce jest istotnie odmienny od rzeczywistego kształtu przedmiotu
Stałość jasności - tendencja do spostrzegania białości, szarości lub czarności przedmiotów jako stałych, pomimo zmieniającego się oświetlenia
Procesy identyfikacji i rozpoznawania
Przetwarzanie typu dół-góra - zakotwiczone w rzeczywistości empirycznej, posługuje się bitami informacji i polega na przekształcaniu konkretnych, fizycznych cech bodźców w abstrakcyjne reprezentacje
- określane także jako przetwarzanie sterowane przez dane, pkt wyjścia dla identyfikacji -dane zmysłowe pobierane z otoczenia
Przetwarzanie typu góra-dół - zakłada udział wcześniejszych doświadczeń, wiedzy, motywacji i kontekstu kulturowego w postrzeganiu świata
-określane jako sterowane pojęciowo, gdyż przechowywane w umyśle pojęcia wpływają na interpretacje danych zmysłowych
Odtwarzanie fonetyczne - ludzie wykorzystują procesy typu góra-dół do uzupełnienia brakujących fonemów(najmniejszych jednostek dźwiękowych w języku);
Impreza!, gadamy ale średnio się słyszymy, mimo wszystko dogadujemy
Wpływ kontekstu i oczekiwań
Nastawienie - czasowa gotowość do postrzegania lub reagowania na dany bodziec w określony sposób
Motoryczne - gotowość do wykonania szybkiej, przygotowanej reakcji
Umysłowe - gotowość do radzenia sobie z sytuacją w sposób określony przez wyuczone reguły, wskazówki, oczekiwania czy tendencje
Percepcyjne - gotowość do wykrywania określonego bodźca w danym kontekście