Czucie somatyczne-zdolnosć odbioru i przetwarzania inf.pochodzących z powierzchni i wnętrza ciała.
podział:
-czucie powierzchniowe (skórne)
-czucie głębokie (proprioceptywne)
-czucie trzewne
Czucie powierzchniowe(skórne) podstawą tego czucia jest odbieranie (recepcja) bodźców otoczenia przez skórę która dokonuje się za pomoca receptorów reagujących na bodźce mechaniczne, termiczne, bolowe. Rodzaje:
-czucie dotyku
-czucie ciepła
-czucie zimna
-czucie bólu
Receptory czucia powierzchniowego
-lokalizacja:
a) naskórek (wolne zakończenia nerwowe, krążki Merkela(opuszki palców, warg)/ ciałka Meissnera)
b) skóra właściwa(/ ciałka Meissnera, wolne zakończenia nerwowe, ciałka Paciniego, Zakończenia Ruffiniego),
c) mieszki włosowe w skórze owłosionej (koszyczki okołomieszkowe)
właściwości:
-wrazliowsc na temp., ból (zakończenia nerwowe wolne), dotyk i wibracje (pozostałe receptory)
Receptory bólu (nocyceptory) zakończenia włokien nerwowych o mało skomplikowanej budowie. Istnieją różne rodzaje (o roznej wrażliwości na bodżce nocyceptywne)
wystepowanie: skóra, narząd ruchu-głównie w okostnej, torebkach stawowych i więzadłach), rogowka oka, miazga zębowa, opona twarda mózgu, szczególne unerwienie: opłucna i otrzewna, narządy wewnętrzne i tetnice
Receptory dotyku-mechanoreceptory reagujące na bodzce mechaniczne. Ich właściwości funkcjonalne zależą od szybkości ich adaptacji. Receptory adaptujące się wolno (Merkela, Ruffiniego) reagują na bodźce stacjonarne tzn. na stale przyłozona siłę, tak długo jak długo trwa działanie tej siły, wykrywają zatem m-ce działania bodżca
-zakończenia Ruffiniego
-krążki Merkela
-cialka Meissnera - przekazuja inf. O ruchu przedmiotu przesuwającego się po powierzchni skóry, reaguja na wibracje o niskiej częstotl., ulegaja adaptacji po około sekundy od zadziałania bodzca
-koszyczki okołomieszkowe -reaguja na odchylenie włosów
r. termiczne(termoreceptory)
pod wpływem bodźca wysyłają sygnały do podwzgórza gdzie znajdują się ośrodki termoregulacyjne. Dzięki tym ośrodkom nasz organizm reaguje na zmiany temperatury. Obniżenie powoduje skurcz naczyń krwionośnych, podwyższenie temperatury rozszerzenie naczyń oraz wydzielanie potu z gruczołów potowych w celu ochłodzenia ciała.
Ciepło stymuluje także produkcję niektórych hormonów np. endorfin, które są nazywane hormonami szczęścia, ponieważ wywołują dobre samopoczucie i głęboki relaks.
Czucie głębokie
-powstałe w wyniku pobudzania receptorów w narządzie ruchu, umiejscowionych w mięśniach, scięgnach, torebkach stawowych w więzadłach
-Żródło inf. Dla ośrodków ruchowych o aktualnym stanie narządu ruchu.
-Na cz.głebokim opiera się też percepcja ruchu, ułożenia kończyn, astereognozja i rozpoznawanie obejmowanych ręką przedmiotów
Rodzaje.
-kinestetyczne,
-proprioceptywne jednym z rodzajów jest czucie rownowagi
Podział:
-cz. Mięśniowe (pochodzące z receptorów w mieśnniach i scięgnach)
-cz.kinestyczne(kinestezja)-
cz.kinestyczne(kinestezja)-polegająca na odczuwaniu ułożenia części ciała oraz ich ruchu a także cz. ciężaru, oporu i siły przeciwstawiającej się ruchom. W czuciu tym odgrywa również role inf. Z receptorów dotyku w skórze w pobliżu stawów, gdy skóra jest rozciągana w wyniku zmian położenia kończyn
Czucie równowagi-słuzy do utrzymania właściwego położenia ciała względem kierunku działania siły ciężkości
receptor narządu równowagi-budowa: kształt wydłużony, na jednym z jej biegunów występują włoski, drugi biegun kontaktuje się z zakończeniami włókien nerwowych
?rodzaje?
-receptory woreczka i łagiewki (reaguja na odchylenia głowy od polożenia pionowego w sposób statyczny) łagiewki dodatkowo w sposób dynamiczny
-receptory grzebieni bańkowych ( reaguja na przyspieszenie kątowe, czyli na zmiany ruchu obrotowego głowy)
Zmysł chemiczny- zdolność odbierania inf. o zawartości niektórych związków chemicznych w powietrzu, w wodzie lub w pokarmach.
Chemoreceptory (receptory węchowe i receptory smakowe)-receptory bardzo wrażliwe na związki chemiczne. Należą do eksteroceptorów, reaguja na bodzce zewnątrzpochodne. Występuja również wewnątrz organizmu i są zaliczane do interoceptorów
Kom.węchowe(receptory)-kom.zmyslowe występujące w nabłonku węchowym, wrażliwe na bodżce zapachowe
budowa: kształt wydłuzony. Składa się z ciała komórki i dwóch wypustek, z których jedna zwrócona, do jamy nosowej, pelni funkcję dendrytu, a druga, podążająca do opuszki węchowej, jest aksonem, W części końcowej dendryt rozszerza się, tworząc Kolbę węchową, z której wychodzi kilka włosków węchowych. w błonie włosków znajdują się białka, które w sposób wysoce swoisty wiążą substancje zapachowe, ulegają pod ich wpływem zmianom konfirmacyjnym i tak uczynione wyzwalają procesy biochemiczne prowadzące do pobudzenia kom.węchowej, funkcjonują zatem tak jak receptory metabotropowe przekaźników. Obecnie te właśnie białka a nie całe kom.zmysłowe, uważa się za właściwe receptory bodzców węchowych.
w nabłonku węchowym wystepują:
-kom.zmysłowe
-kom.podporowe-stabilizują położenie kom.węchowych
-kom.śluzowe-wydzielają śluz, rozpuszczający subst. zapachowe umożliwiając w ten sposób dotarcie w takiej formie do receptorów
-kom.podstawowe-mogą przekształcić się w pobudliwe kom.węchowe
Właściwości:
wrażliwość
zdolność do rozróżniania znacznej liczby zapachów, możliwa dzięki różnorodności białek receptorowych
Biologiczna rola węchu
-informująca np. samca o stanie fizjologicznym samicy, o zagrożeniu lub wskazująca miejsce pożywienia(owady)
-rozpoznawcza np. rozpoznawanie zapachow odwiedzanych kwiatów, odróżnianie osobnikow należących do tego samego lub innego gatunku
-przyciągająca np. feromony płciowe wydzielane przez samice przyciągają samcow(motyle)
-odpychająca
Smak jest zmysłem chemicznym, ponieważ jego receptory smakowe reagują na substancje chemiczne znajdujące się w pokarmach lub napojach. Receptory smakowe zaliczane są do receptorów kontaktowych, gdyż odbierają informacje od substancji chemicznych działających bezpośrednio na język, na którym rozmieszczone są kubki smakowe. Bodźcami wywołującymi wrażenia smakowe są substancje rozpuszczalne w wodzie, które mogą docierac do receptorów w postaci roztworów.
Rodzaje:
-slony
-kwaśny
-słodki
-gorzki
Receptory smakowe.-komórki rozmieszczone wewnątrz lub wokół jamy gębowej, we wpukleniach błony śluzowej, w tzw. Kubkach smakowych Budowa kubka smakowego: każdy kubek zawiera 50-100kom.smakowych. każda kom.smakowa zawiera pręcik smakowy-mały włosek sięgający do otwotu kubka smakowego. Do kubka wchodzą zakończenia czuciowe (pochodzące od nerwu twarzowego, językowo-gardłowego i błędnego) kontaktujące się z kom.czuciowymi M-ce rozmieszczenia:
a)na języku
-receptory smaku słodkiego-czubek języka
-r.słonego i kwaśnego-boki języka
-r.gorzkiego-nasada języka
b) w błonie śluzowej podniebienia, gardła
c)w górnej cześci przełyku
Fizjologiczna rola smaku .
-w czynności pobierania pokarmów-oddziałowując na ośrodkowe mechanizmy głodu i sytości
-wyzwala odruchów slinowych
-umożliwia wywołanie tzw.sytosci krótkotrwałowej związaną z obecnością pokarmu w jamie ustnej
-nagradzająca, wzmacniająca instrumentalne odruchy warunkowe
Rodzaje bólu;
Istnieje wiele rodzajów bólu o różnej roli biologicznej i o róznych mechanizmach neuronalnych.
Bol- nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne, związane z aktualnym, potencjalnym czy też domniemanym uszkodzeniem tkanek organizmu(def.przyjmująca za jedyne kryterium aspekt subiektywny bólu, uwzględniajaca dwa komponenty-sensoryczny i emocjonalny).
-doznanie mało precyzyjne, o słabo wyrażonej lokalizacji, podlegające kontroli ze str.mechanizmów rdzeniowych i nadrdzeniowych (zlokalizowanych w pniu mózgu).
-Zjawisko niejednorodne. (wiele rodzajów o różnej roli biologicznej i o róznych mechanizmach neuronalnych) Bezposrednią przyczyną bolu jest podrażnienie specjalnych receptorów zwanych nocyceptorami
Bol fizjologiczny-sygnalizator potencjalnego lub rzeczywistego uszkodzenia tkanek mający znaczenie ochronne. Wywołany najczęściej zadziałaniem bodżca mechanicznego lub termicznego na skórę a także uderzeniem w kosć, naprężeniem wiezadła okołostawowego lub nadmiernym naciągnieciem torebki stawowej
Bol patologiczny
-zwiastuje uszkodzenie tkanki oraz proces chorobowy., nie raz utrzymuje się bardzo długo po zadziałaniu szkodliwego bodzca. Przyczyną jego są najcz. Uszkodzenia mechaniczne (skaleczenia, oparzenia), chemiczne (działanie kwasów i zasad), termiczne (oparzenia skóry, zlamania kości i zwichnięcia stawów itp.
Bol neuropatyczny-występujący w przypadku uszkodzenia nerwów, któremu towarzyszy allodynia tzn.odczuwanie jako bólowych takich bodźców, które normalnie nie sprawiaja bólu lecz wywołuja czucie dotyku lub ciepła
Odruchy nocyceptywne -odruchy obronne wywołane podrażnieniem nocyceptorów, najczęściej skóry
Nocycepcja-czucie bolu oceniane na podstawie odruchów noceptywnych