Asceta, rycerz i dobry władca
w mojej ocenie
Średniowieczne społeczeństwo w większości krajów europy, a więc także w Polsce, podzielić można było na cztery grupy: chłopów, mieszczan, rycerzy oraz szlachtę wraz z klerem i władcami. Z literatury średniowiecznej dowiadujemy się natomiast o trzech zasadniczych postawach ówczesnych ludzi. Pierwszą z nich , przyjmowaną przez większość społeczeństwa, czyli chłopów, mieszczan i kapłanów był ascetyzm. Następną była postawa wzorowego rycerza. Trzecią z nich była postawa dobrego i sprawiedliwego władcy, a więc przedstawiciela rodu szlacheckiego posiadającego liczne ziemie, księcia, czy wreszcie monarchy. Pierwszą z postaw średniowiecznego człowieka był ascetyzm. Najlepszym wzorem ascety był Święty Aleksy. Narodził się on jako człowiek bardzo bogaty, lecz niedługo nim pozostał. Zaraz po ślubie, pozostawiwszy swą żonę dziewicą, "nabrał srebra, złota dosyć, co go mógł piechotą nosić" i wyruszył na morze. Potem rozdał mienie potrzebującym Gdy został bez grosza przy duszy, "pod kościołem siedział". Pewnego razu Maryja, zszedłszy z obrazu, nakazała klucznikowi wpuścić Aleksego do kościoła, toteż stał się on sławny. A że sławy nie lubił, więc wyruszył z powrotem do Rzymu. Ojciec, nie poznał go. Święty leżał pod schodami przez szesnaście lat i każdy lał na niego pomyje. Gdy potem umarł, wszystkie dzwony Rzymu odezwały się na raz, a opary z ciała jego miały moc uzdrawiania. Następny przykład ascety znajdziemy w kronice Thietmara. Pisze on tymi słowy: "Żyła za czasów króla Henryka w miejscowości zwanej Thrubizi pewna pustelnica, imieniem Sizu, odznaczająca się ogromną pobożnością i dlatego trudno mi to ująć w słowa. Kiedy już była dojrzała, za panowania Ottona Wielkiego starał się o jej rękę pewien mąż, lecz ona uciekła szybko do Chrystusa, którego umieściła w swym sercu przed wszystkimi ... Przez sześćdziesiąt cztery lata, w odludnej części wspomnianego miasta, potrafiła ta czysta dziewica czynić ofiary za siebie na rzecz niebieskiego oblubieńca ... Przez cały ten okres nigdy nie walczyła z ostrym zimnem za pomocą rozpalonego ogniska, a najsilniejszy środek ogrzewający, jakiego używała, polegał na tym, że zdrętwiałe już prawie ręce i nogi umieszczała gwoli ich ożywienia na ogrzanym z lekka kamieniu. Swe życie klasztorne zdobiła na wewnątrz żarliwymi modłami, przeplatanymi płaczem, na zewnątrz zaś pomagała bardzo przychodzącymi do niej ludziom przez częste udzielanie nauk i niesienie niezbędnej dla każdego pociechy. Nie otrząsała się z robactwa, które żarło ją nieustannie, a jeżeli samo odpadło, kładła je sobie z powrotem na ciało".
Mieli oni bardzo ciężki żywot. Dla średniowiecznego ascety najważniejsza była wiara, umartwianie się, czystość cielesna oraz pogarda dla sławy i dóbr materialnych. Według mnie, była to postawa aczkolwiek nie negatywna, ale niewłaściwa. Średniowieczny asceta wymyślał sobie coraz to nowe tortury, jak biczowanie, czy noszenie włosienicy lub innych rzeczy krępujących ruchy. Za życia przynosiło to ascecie same trudności. Poza tym, ideał ascetyzmu był praktycznie nie do osiągnięcia, ponieważ bardzo ważna była czystość cielesna i pogarda dla dóbr materialnych. Gdyby wszyscy chcieli urzeczywistnić ten ideał, to Europejczycy wyginęliby w średniowieczu z powodu braku dzieci lub skrajnego ubóstwa. Idealny asceta musiał się także wyrzec sławy, a to z kolei hamowało rozwój średniowiecznej kultury.
Następnym wzorem postępowania dla ludzi średniowiecza była postawa dobrego rycerza. Poznać ją możemy między innymi z "Pieśni o Rolandzie". Tematem tego utworu jest atak saracenów na tylną straż armii francuskiej, dowodzoną przez tytułowego Rolanda, spowodowany zdradą jednego z żołnierzy. Oliwier, towarzysz Rolanda, namawiał go, aby zadął w róg i tym samym wezwał króla na pomoc. Rycerz jednak nie chciał tego zrobić, bojąc się o utratę swej sławy. Wywiązała się straszna bitwa. Najpierw przewaga była po stronie francuskiej, lecz szybko szala zwycięstwa przechyliła się na stronę innowierców. Wtedy to Roland, widząc straty wśród swoich ludzi, zdecydował się na zadęcie w róg. Król jednak nie przybył. Ranny Roland poszedł w kierunku Hiszpanii i omdlał na górce. Tam saracen próbował zabrać mu miecz zwany "Durendalem", lecz został zabity przez jego właściciela. Rycerz przed śmiercią strzaskał róg i próbował strzaskać miecz, lecz mu się to nie udało. Następnie począł modlić się i bić się w piersi i wyciągnął do Boga swą rękawicę. Aniołowie zstąpili z nieba i zabrali go razem z mieczem ze świętymi relikwiami.
Średniowieczny rycerz musiał być bezwzględnie podporządkowany swemu władcy. Był także odważny, religijny i lojalny, ale najważniejszy dla niego był honor. Lepiej, aby rycerz umarł, niż aby stracił honor. Jeżeli miał chwilę słabości, zwracał się do Boga. Uważam, że jest to postawa pozytywna, choć nie pozbawiona wad. Czasem rycerze, myśląc tylko o honorze i sławie ryzykowali niepotrzebnie życiem. Nie można zapomnieć, że życie jest najwyższą wartością w życiu człowieka. Jednak postawa rycerska swe zalety wykazywała na polu bitwy, gdzie łatwo było dowodzić karną armią, gotową ryzykować życie dla władcy i kraju, a także w życiu codziennym, kiedy to czyniła rycerza sprawiedliwym i uczciwym w stosunku do ludzi, których napotkał na swej drodze.
Mówiąc o postawach ludzi średniowiecza nie można zapomnieć o ludziach odgrywających największą rolę - władcach. Ideał dobrego władcy możemy poznać na podstawie kroniki Galla Anonima, który to opisuje panowanie trzech Bolesławów: Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego. "Kronika" zaczyna się od przedstawienia pierwszych, na pół legendarnych władców Polski. Później opisuje rozkwit dynastii za sprawą Bolesława Chrobrego, jej upadek za czasów Bolesława Szczodrego i odnowienie potęgi Polski przez Bolesława Krzywoustego.
Dobry władca powinien być waleczny i niezwyciężony w boju. Powinien być pobożny i krzewić wiarę chrześcijańską wśród swego narodu. Powinien być sprytny, inteligentny i przewidujący, co czyniło z niego dobrego polityka, a także dobry, sprawiedliwy, rozsądny i bezstronny. Jako takiego właśnie władcę przedstawił Gall Anonim Bolesława Chrobrego. Wśród tych cech nie ma ani jednej przywary. Taki wzór postępowania jest właściwy nie tylko dla monarchów, książąt i magnatów. Wiele powyższych cech powinni posiadać rządzący w dzisiejszych czasach.
Podsumowując, wydaje się, iż wzorce postępowania wytyczone ludziom średniowiecza były tym właściwsze, im wyższa była pozycja człowieka. Także w porównaniu do czasów dzisiejszych widać, że niegdysiejszy doskonały król ma wiele wspólnego z idealnym władcą w naszych czasach, natomiast mieszkaniec średniowiecznego miasta niewiele ma cech wspólnych z dzisiejszymi mieszczanami.