EKSPERYMENT KARNO-PROC ES O WY

1. Pojęcie, cel i rodzaje eksperymentu.

Eksperyment kamo-procesowy należy do czynności dowodowych (obok konfrontacji i okazania), które funkcjonariusz Policji może samodzielnie prze­prowadzić bez względu na formę postępowania przygotowawczego.

W postępowaniu przygotowawczym często zachodzi potrzeba spraw­dzenia zebranych środków dowodowych, jest to możliwe drogą eksperymentu.

Podstawę prawną stanowi art. 21 ł kpk, w którym czytamy, że w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy można prze­prowadzić w drodze eksperymentu procesowego:

a) doświadczenie lub

b) odtworzenie przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów.

Taki zapis pozwala na precyzyjną wykładnię pojęcia eksperymentu pro­cesowego, w odróżnieniu od pojęcia w kpk z 1969 r., które rodziło różne inter­pretacje dotyczące tej czynności.

Eksperyment procesowy jest samoistną czynnością procesową. W prak­tyce organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości bywa utożsamiany z innymi czynnościami procesowymi, które zawierają w sobie elementy eksperymentu, np. eksperyment dokonywany przez biegłego w ramach ekspertyzy (tzw. ekspe­ryment rzeczoznawczy).

Z orzecznictwa SN:

Eksperyment rzeczoznawczy nie może być utożsamiony z eksperymentem pro­cesowym i oględzinami przeprowadzonymi przez organ procesowy w ramach an '&5 186 d. kpk. Główni} cechą odróżniającą eksperyment procesowy od eksperynerr* rzeczoznawczego fest to, że eksperyment przeprowadzony w postępowaniu dcnrooo-wym przez sąd i inne organy procesowe jest sensu stricto czynnością procesowe, na­tomiast eksperyment rzeczoznawczy przymiotu takiego nie ma; tost część*; i*<t

opinii biegłego. Druga cecha odróiniafaca obte te czynności dotyczy podmiotów ba­dań. Eksperyment rzeczoznawczy /e*f przeprowadzany przez biegłych różnych spe­cjalności, natomlosi eksperyment procesowy yesf czynnośck? organu procesowano prowocfegeego postępowanie koma. Wyrok SN z dnia 20.06.1988 r., l KR 174/88, OSNKW nr 11-12/1988, póz. 84

Trzeba również rozgraniczyć eksperyment od oględzin i wizji lokalnej. In­stytucję eksperymentu od oględzin oddziela już sam kodeks, normując te czyn­ności w odrębnych przepisach. Różnice sprowadzają się do tego, że

eksperyment

a) polega na odtworzeniu lub doświad­czalnym sprawdzeniu pewnej sytu­acji, faktów, okoliczności,

oględziny

polegają na dokonywaniu systema­tycznych i szczegółowych spostrze­żeń w celu ujawnienia i utrwalenia materiału dowodowego - badanie zjawisk bez wyjaśniania wpływu na ich przebieg,

b) stosuje się przeważnie po przepro­wadzeniu oględzin, gdy istnieje już pewna ilość materiału dowodowego,

z reguły są pierwszą czynnością pro­cesową po otrzymaniu informacji o przestępstwie,

c) przedmiotem mogą być (w pewnych sytuacjach) rzeczy podobne do tych, które występowały w zdarzeniu,

przedmiot musi być bezwzględnie tym, który występował w danej spra­wie.

d) przedmiot mogą stanowić elementy zdarzenia materialnie nie utrwalone (np. przebycie pewnej drogi w okre­ślonym czasie),

przedmiotem mogą być tylko ślady materialne,

e badany przebieg zajścia plus rezul- utrwalony wynik zajścia.

tat.

Wizja lokalna jako czynność dochodzeniowa jest szczególnym rodzajem .: edzin miejsca. Przeprowadza się ją z udziałem podejrzanego lub świadka, w

311

opinii biegrego. Druga cecha odróirao/gco obie te czynności dotyczy podmiotów ba­dań. Eksperyment rzeczoznawczy jett przeprowadzany przez biegłych różnych spe­cjalności, natomiast eksperyment procesowy jest czynnośck] organu procesowego prowadzącego postępowanie karne. Wyrok SN z dnia 20.06.1988 r., l KR 174/88, OSNKWnr 11-12/1988, póz. 84

Trzeba również rozgraniczyć eksperyment od oględzin i wizji lokalnej. In­stytucję eksperymentu od oględzin oddziela już sam kodeks, normując te czyn­ności w odrębnych przepisach Różnice sprowadzają się do tego, że

eksperyment

a) polega na odtworzeniu lub doświad­czalnym sprawdzeniu pewnej sytu­acji, faktów, okoliczności,

oględziny

polegają na dokonywaniu systema­tycznych i szczegółowych spostrze­żeń w celu ujawnienia i utrwalenia materiału dowodowego - badanie zjawisk bez wyjaśniania wpływu na ich przebieg,

b) stosuje się przeważnie po przepro­wadzeniu oględzin, gdy istnieje już pewna ilość materiału dowodowego,

z reguły są pierwszą czynnością pro­cesową po otrzymaniu informacji o przestępstwie,

c) przedmiotem mogą być (w pewnych sytuacjach) rzeczy podobne do tych, które występowały w zdarzeniu,

przedmiot musi być bezwzględnie tym, który występował w danej spra­wie,

d) przedmiot mogą stanowić elementy zdarzenia materialnie nie utrwalone (np. przebycie pewnej drogi w okre­ślonym czasie),

przedmiotem mogą być tylko ślady materialne,

e Dadany przebieg zajścia plus rezul- utrwalony wynik zajścia.

tat.

Wizja lokalna jako czynność dochodzeniowa jest szczególnym rodzajem miejsca. Przeprowadza się ją z udziałem podejrzanego lub świadka, w

311

oparciu o złożone przez nich wyjaśnienia - zeznania, w celu sprawdzenia ich wiarygodności. Wizja lokalna zawsze odbywa się w miejscu autentycznym, ni­czego nie odtwarza, nie zawiera też żadnych prób czy doświadczeń. Na przy­kład świadek zeznaje, że zdarzenie obserwował stojąc za okazałym drzewem, które rośnie w pobliżu miejsca, gdzie popełniono przestępstwo. Sprawdzenie, czy drzewo faktycznie rośnie we wskazanym miejscu jest nie eksperymentem, nie oględzinami, tylko wizją lokalną.

PrzyWad:

W Śledztwie o zabójstwo młodej dziewczyny podejrzany przyznał się do /ej za­bicia l ujawnił motywy swojego czynu. LJczoc na dobrodziejstwo łagodnego wyroku zgodził się wziqć udział w wizji lokalnej i wskazał miejsce ukrycia łopatki saperskiej. Mórg a*opał zwtoW dziewczyny.

Eksperymentem karno-procesowym nazwiemy samoistną czynność procesową polegającą na odtworzeniu lub doświadczalnym sprawdzeniu moż­liwości wystąpienia określonych zdarzeń bądź ich fragmentów, w celu zbadania okoliczności mających istotne znaczenie w sprawie.

Eksperyment polega na zastosowaniu jednej z dwóch metod badaw­czych - na doświadczeniu lub odtworzeniu przebiegu zdarzeń lub ich fragmen­tów.

Doświadczenie to stworzenie sztucznej sytuacji wynikającej z przepro­wadzonego materiału dowodowego, mającej na celu sprawdzenie możliwości wystąpienia jakiegoś zdarzenia czy jego fragmentu. Najczęściej będzie się to odnosić do:

a) widoczności określonych rzeczy lub zjawisk,

b) słuszności zjawisk towarzyszących danemu zdarzeniu,

c) czynności poszczególnych osób.

Odtworzenie to planowe postrzeganie jakiejś zrekonstruowanej sytuacji na miejscu zdarzenia w celu poznania np. techniki działania sprawców prze­stępstwa, kolejności poszczególnych elementów czynu czy ustalenia innycr okoliczności zdarzenia, np. jakie było ustawienie strzelającego i ofiary asoc sprawdzenia szczegółów mechanizmu zdarzenia.

Eksperymenty klasyfikuje się najczęściej w oparciu o przedmie; er.--: ści badawczej, względnie o cel, jakiemu ta czynność ma służyć

312

W praktyce przedmiotem eksperymentu bywają zazwyczaj elementy wersji śledczych lub sprawdzenie posiadanego materiału dowodowego

Jako metoda sprawdzenia wersji śledczych eksperyment ma na celu:

a) wyjaśnienie możliwości dokonania przestępstwa w określonych warunkach,

b) ustalenie możliwych sposobów dokonania przestępstwa,

c) ustalenie możliwych skutków przestępstwa w rezultacie konkretnego za­chowania się sprawcy,

d) sprawdzenie możliwości dokonania czynu przez konkretną osobę,

e) ujawnienie dalszych śladów i dowodów przestępstwa.

Przykład:

Kasierka instytucji państwowej. Beata K. zawiadomiła Poticję, że nieznany męż­czyzna dokonał na niej w lokalu urzędu, napadu rabunkowego, udenafoc jq w głowę pięścią i zabierając przez okienko kasy większą sumę pieniędzy. Zeznania kasjerki wy­dały się Poticji mato wiarygodne. Postanowiono przeprowadzić eksperyment patega-jqcy na tym, że osoba odpowiadająca wzrosłem rzekomemu bandycie próbowara przez okienko kasy uderzyć kasjerkę, oraz sięgnąć po pieniądze leżące na stole. Eks­peryment wykazał, ze osoba stojąca po zewnętrzne! stronie okienka kasowego nie byłaby w stanie sięgnąć ręką do głowy kasjerki ani do kasety z pieniędzmi. Beata K. przyznała się do przywłaszczenia pieniędzy i upozorowania rozboju.

Jako metoda sprawdzenia posiadanego materiału dowodowego, ekspe­ryment ma na celu:

a) sprawdzenie prawdziwości zeznań świadków i wyjaśnień podejrzanych (sły­szalność, widzialność itp.),

b) wyjaśnienie sprzeczności w zeznaniach (wyjaśnieniach) osób przesłucha­nych,

c) zdemaskowanie fałszywych zeznań (wyjaśnień).

Przykład:

W celu sprawdzenia aBbl osób podejrzanych o współudziat w napadzie rabun­kowym z bronią w ręku na ambulans pocztowy, dokonano eksperymentu kamo-procesowego, polegającego m.in. na obliczeniu czasu potrzebnego na przebycie tak­sówką drogi pomiędzy miejscem rozboju a domem, w którym podejrzani przebywali po napadzie, eksperyment przyczynił się do obalenia alibi sprawców i do udowodnienia im winy.

Stosując odmienne kryterium, eksperyment można podzielić na:

a) prosty (bez udziału biegłego),

b) złożony zwykły (przy udziale jednego biegłego) złożony kompleksowy (przy udziale kilku biegłych).

313

Ze względu na zakres:

a) eksperymenty odtwarzające całość zdarzenia,

b) eksperymenty co do części zdarzenia.

inne podziały spotykane w teorii procesu karnego nie maj'ą większego znaczenia w praktyce, dlatego też można zrezygnować z ich omawiania.

2. Ogólne warunki stosowania eksperymentu.

Eksperyment procesowy można przeprowadzić w każdym stadium po­stępowania przygotowawczego i w każdej sprawie, bez względu na jej rodzaj i charakter.

Celem eksperymentu jest, jak wiadomo, wyjaśnienie określonych wątpli­wości, które powstały w toku zbierania materiału dowodowego. Nie zawsze jed­nak organ prowadzący postępowanie musi uciekać się do eksperymentu Moż­na przecież powtórnie przesłuchać świadka czy podejrzanego, zlecić wykonanie odpowiedniej ekspertyzy czy wykonać jakąkolwiek inną czynność i w ten spo­sób rozwiać powstałe wątpliwości. Chcę przez to powiedzieć, że eksperyment jest czynnością fakultatywną. Nie znaczy to wcale, że jego znaczenie w proce­sie jest przez to mniejsze, nie znaczy też, że w każdym przypadku da się go zastąpić inną czynnością Nie rna tu żadnych reguł, a więc w każdej sprawie należy do tego podchodzić indywidualnie, w kontekście okoliczności konkretne­go wydarzenia, uwzględniając ogólne zasady, które powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu eksperymentu.

Funkcjonariusz Policji powinien odpowiedzieć sobie na pytania, czy:

a) zachodzą wątpliwości co do wydarzeń, czynów, zjawisk?

b) wyjaśnienie wątpliwości ma istotne znaczenie dla sprawy?

c) wątpliwości dadzą się usunąć jedną z metod eksperymentu?

d) odtworzenie sytuacji bądź doświadczalne sprawdzenie zdarzeń jest możliwe do przeprowadzenia?

e) dostatecznie orientuje się w okolicznościach towarzyszących danemu wyda­rzeniu, które miało miejsce lub mogło mieć miejsce w rzeczywistości''

314

Eksperyment nie może zagrażać dobru prawnie chronionemu Dlate­go też należy pamiętać o zakazach, jakie tu obowiązują, a mianowicie, nie przeprowadza się tej czynności, gdy:

a) zagraża ona życiu lub zdrowiu ludzkiemu, np. nie można dać podejrzanemu siekiery do ręki i kazać mu zademonstrować sposób popełnienia zabójstwa, nie można też pozwolić na skok z drugiego piętra, aby sprawdzić, czy moż­na wyjść z tego cało,

b) uwłacza godności osobistej jej uczestników, np. sprawdzenie, czy w samo­chodzie określonej marki można dokonać zgwałcenia,

c) może spowodować straty w mieniu niewspółmierne do znaczenia ekspery­mentu, np. sprawdzenie, czy w dość krótkim czasie ogień może przemieścić się do innego pomieszczenia.

Eksperyment przeprowadza się na miejscu przestępstwa bądź w warun­kach laboratoryjnych, z zachowaniem tożsamości osób (świadków, podejrza­nych) oraz z zachowaniem w miarę możliwości podobieństwa czasu, narzędzi, warunków atmosferycznych i innych okoliczności towarzyszących. Wszelkie zmiany w tym względzie wymagają wyraźnego omówienia w protokole.

Odrębną kwestię stanowi udział w eksperymencie osób nieletnich. Budzą się zastrzeżenia zarówno natury moralnej, jak i pedagogicznej, kiedy to poleca się nieletniemu „powtórzyć" czyn społecznie niebezpieczny lub uczestniczyć w takich czynnościach w wypadku, gdy nieletni nie wszedł jeszcze w kolizję z prawem. Dlatego też każdorazowo należy dobrze zastanowić się nad udziałem nieletniego w eksperymencie, uwzględniając stopień jego możliwości psychicz­nej i rozwoju umysłowego, i raczej zrezygnować z eksperymentu w sytuacji, gdy zachodzi nawet niewielkie ryzyko wyrządzenia mu szkody.

3. Przygotowanie eksperymentu.

W praktyce karno-procesowej zdarzają się eksperymenty nieskompliko­wane, wymagające niewielu przygotowań i takie, które wymagają zgromadzenia poważniejszych sił i środków.

Mówiąc jednak ogólnie o przygotowaniu zaleca się do wykonania nastę-ruące czynności:

315

a) Dokładne określenie celu i rodzaju eksperymentu.

Będzie to możliwe po wnikliwej analizie zebranego materiału dowodowego ze szczególnym uwzględnieniem kwestii, które mogą być sprawdzone eks­perymentem. Należy się też zastanowić, czy nie zachodzi konieczność przeprowadzenia więcej niż jednego eksperymentu oraz czy eksperymen­tem mają być sprawdzone ogólne czy indywidualne możliwości postrzega­nia. Chodzi tu o wypadki, w których wiek lub stan zdrowia osoby przesłu­chanej stwarza wątpliwość możliwości słyszenia lub widzenia na określona odiegłość lub w określonych warunkach, możliwości wykonania określonej czynności w danych warunkach, co jest istotne w danym postępowaniu. W eksperymencie bardziej skomplikowanym należy przewidzieć kolejność poszczególnych elementów tej czynności, bowiem może to rzutować na jego wartość, np. badanie określonych procesów produkcyjnych.

b) Wyznaczenie miejsca i czasu eksperymentu oraz określenie innych warunków, w których ma być przeprowadzony,

Większość eksperymentów powinna być dokonywana na miejscu zdarzenia będącego przedmiotem danego postępowania, gdyż dużą rolę odgrywają tu warunki terenowe, ukształtowanie i oświetlenie terenu, usytuowanie nieru­chomości, grubość ścian, kształt pomieszczeń itp.

Jeżeli celem czynności jest zbadanie cech fizycznych lub psychicznych oso­by, właściwości określonego przedmiotu, czy też posiadania pewnych umiejętności, eksperyment może być przeprowadzony gdziekolwiek, np sprawdzenie, czy osoba potrafi prowadzić samochód ciężarowy. Wynik eksperymentu będzie różny, jeśli różny będzie czas przeprowadzonej czynności. Nie można sprawdzać okoliczności zajścia zimą jeżeli zdarzenie miało miejsce w lecie, decydująca jest też czasami pora dnia czy nocy. tem­peratura (np. oblodzenie jezdni) czy opady atmosferyczne. Trzeba również uwzględnić warunki akustyczne, gdy chce się sprawdzić sły­szalność, np. hałas uliczny, natężenie ruchu pojazdów w określonych godzi­nach, odgłosy fabryki itp.

Z innych warunków, które powinny być brane pod uwagę przy planowaniu eksperymentu, należy wymienić rodzaj sztucznego oświetlenia, liczbę i roz­mieszczenie źródeł światła, głośność i barwę głosu (przy badaniu możliwo­ści słyszenia), te same źródła dźwięku (np. skrzypiące drzwi, praca silnika)

316

c) Ustalenie osób, które mają uczestniczyć w czynności.

Uzależnione to będzie od rodzaju eksperymentu, kategorii przestępstwa stadium postępowania karnego. Zazwyczaj w czynności uczestniczyć będą

- kierujący przebiegiem czynności prowadzący postępowanie policjant lub nadzorujący sprawę (większej wagi) prokurator,

- protokolant (w przypadku eksperymentu prostego może to być funkcjo­nariusz prowadzący czynność),

- referent techniki dochodzeniowej (jeśli zachodzi potrzeba wykonania zdjęć fotograficznych, filmowych, szkiców itp.),

- świadkowie odtwarzanego faktu, jeśli ich obecność przyczyni się do możliwie najdokładniejszego odtworzenia zdarzenia,

Jeżeli eksperyment ma polegać na rekonstrukcji danego zdarzenia opartego na zeznaniach świadków, można na zasadzie art. 212 kpk uwzględnić w trakcie czynności przesłuchanie tych osób na okoliczność nie wyjaśnionych jeszcze szczegółów, mających związek z zamierzonym eksperymentem lub przewidzieć inną czynność, np. dokładne obejrzenie miejsca przestępstwa Szczególnym świadkiem jest tutaj pokrzywdzony Powinien być dopuszczo­ny do udziału w czynności nawet, gdy nie odgrywa żadnej roli w przeprowa­dzanej inscenizacji. Gwarantuje mu to prawo strony procesowej przy zało­żeniu, że eksperymentu nie będzie można powtórzyć na rozprawie sądowej Jedynie zagrożenie utraty lub zniekształcenia dowodu w wypadku zwłoki mogłoby pozbawić go prawa uczestnictwa w czynności. Ponadto dla zabezpieczenia się przed zarzutem nieobiektywności przepro­wadzonego eksperymentu należy wezwać dwie osoby postronne jako świadków przybranych do czynności Trzeba zapewnić im możliwość dobrej obserwacji prowadzonej czynności po to, aby w razie wezwania ich na roz­prawę sądową mogły stwierdzić zgodność z protokołem eksperymentu.

- biegły, jeżeli potrzebne będą wiadomości specjalne z określonej dziedzi­ny wiedzy przy przeprowadzanym eksperymencie; biegły może też oce­niając wynik eksperymentu, wydać opinię, np. w sprawach wypadków drogowych,

317

Z orzecznictwa SN:

Eksperyment procesowy jest czynnością proceaowg, którą przeprowadza organ procesowy. (Mowa wcale nie wymaga udoaru biogtego w przeprowadzeniu eks­perymentu, ewentualna zai potrzeba uczestniczenia przaz biegłego w przoprowa-dzerfu tej czynności zależy od togo, czy w rachubę wchodzi In cancreto stwierdze­nie (ustalenie l ocena) okoliczności wymagafacych wiadomości ipecjalnych (art. 176 § ld.kpk). Wyrok SN z dnia 07.05.1997 r., IV KKN 23/97, OSNKW 1997/9-10/79

- podejrzany jako strona procesowa (podobnie jak pokrzywdzony), ma prawo uczestniczyć w eksperymencie,

Może to być zwykła obserwacja przebiegu czynności oraz zgłaszanie swoich uwag, może też być czynne uczestnictwo w odtworzeniu zdarzenia lub przeprowadzanym doświadczeniu.

Obecność podejrzanego podczas dokonywania eksperymentu jest również wskazana ze względów psychologicznych, bowiem przekonywujący rezultat czynności może wywrzeć silne wrażenie na sprawcy i spowodować przy­znanie się do winy.

Prowadzący postępowanie może nie sprowadzać na miejsce czynności po­dejrzanego pozbawionego wolności tylko wówczas, gdyby zwłoka groziła utratą lub zniekształceniem dowodu (art. 316 § 2 kpk).

- obrońca podejrzanego i pełnomocnik pokrzywdzonego szczególnie wte­dy, gdy eksperymentu nie będzie można powtórzyć na rozprawie sądo­wej,

Uczestnictwo w czynności gwarantuje art. 316 § 1 kpk, wyjątek stanowi sy­tuacja, gdy zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki.

Udział szczególnie obrońcy w eksperymencie stwarza dodatkową gwarancję zachowania bezstronności i obiektywizmu przez organ prowadzący. Obroń­ca i pełnomocnik mogą zgłaszać w toku prowadzonej czynności swoje uwagi i wnioski.

- pozoranci, czyli osoby odgrywające określone role w inscenizacji zda­rzenia.

318

Zastępują oni pokrzywdzonego, jeśli ofiara zdarzenia nie żyje, jest ciężko chora lub cierpi na zaburzenia psychiczne, bądź z innych względów nie mo­że uczestniczyć w eksperymencie, lub podejrzanego z tych samych przy­czyn, bądź nie został dopuszczony do udziału w czynności ze względu na rodzaj doświadczenia lub sytuację nie cierpiącą zwłoki, albo zbiegł i się ukrywa.

- konwojenci i funkcjonariusze ochraniający teren eksperymentu oraz po­mocniczy personel techniczny.

Chodzi tu o zabezpieczenie podejrzanego przed ucieczką oraz nie dopusz­czenie do miejsca eksperymentu osób postronnych lub zatrzymanie ruchu ulicznego na pewnym odcinku. W eksperymentach bardziej skomplikowa­nych mogą być przydatne osoby obsługujące pojazdy mechaniczne, łącz­ność itp.

d) Przygotowanie przedmiotów potrzebnych do przeprowadzenia ekspe­rymentu oraz technicznych środków pomocniczych.

Narzędzia i środki potrzebne do przeprowadzenia czynności ustala prowa­dzący postępowanie. Powinien w pierwszej kolejności uwzględnić te przed­mioty, które występowały w danym zdarzeniu. Jeżeli zostały one zniszczone lub stanowiąc ważny dowód w sprawie nie mogą brać udziału w ekspery­mencie z obawy przed zatarciem śladów przestępstwa lub sprawcy, trzeba postarać się o przedmioty zastępcze, które powinny rodzajem, kształtem, wielkością odpowiadać oryginalnym. Ponadto należy przygotować:

- środki transportu (pojazdy do przewozu osób i sprzętu),

- środki łączności (np. aparaty telefoniczne, radiostacje),

- sprzęt służący do ubezpieczenia eksperymentu (np barierki i znaki dro­gowe),

- sprzęt potrzebny do utrwalenia i udokumentowania przebiegu i wyników eksperymentu (np. aparat fotograficzny, kamera filmowa itp.)

e) opracowanie planu czynności w eksperymencie bardziej skompliko­wanym, który powinien zawierać wszystkie wymienione wyżej zagad­nienia.

319

4. Przebieg eksperymentu.

Przystępując do wykonania eksperymentu w pierwszej kolejności należy

a) Upewnić się, czy istniejące warunki pozwalają na przeprowadzenie czynno­ści. Chodzi tu głównie o warunki atmosferyczne, jeśli czynność ma się odbyć w terenie otwartym.

Jeżeli odbiegają one od wymaganych, np. pada deszcz a powinno świecić słońce, wieje silny wiatr a powinno być bezwietrznie, napadało śniegu, któ­rego nie było w chwili zdarzenia itp., przeprowadzenie eksperymentu należy odłożyć do chwili, aż powstaną dogodne warunki.

b) Wyjaśnić uczestnikom cel eksperymentu oraz rozwiać wszelkie wątpliwości w tym względzie.

c) Omówić porządek działań, rozdzielić zadania, wskazać rolę każdego z uczestników czynności.

Kierujący przebiegiem eksperymentu nie powinien sam wykonywać żad­nych czynności. Jego zadaniem jest obserwować przebieg doświadczenia. Również świadkowie przybrani mają bacznie przyglądać się czynnościom, dlatego też nie wolno wyznaczać irn jakichkolwiek innych zadań.

d) Przystępując do realizacji eksperymentu należy podejrzanemu i świadkom zadać pytanie, czy istniejące warunki uważają za prawidłowe, wysłuchać ewentualnych wniosków i zastrzeżeń. Ich oświadczenia należy odnotować w protokole eksperymentu. W przypadku zgłoszenia istotnych uwag, czynność należy przesunąć do czasu, aż będzie to możliwe Następnie wykonuje się zaplanowane czynności.

Jeżeli chcemy stwierdzić, czy w danych warunkach można było np. widzieć słyszeć, wykonać określone działanie, doświadczenie trzeba kilkakrotnie powtórzyć, gdyż w ten sposób wzmocnimy wiarygodność wyniku ekspery­mentu.

e) Jeśli eksperymentem sprawdzamy wiarygodność zeznań lub wyjaśnień, po wykazaniu ich nieprawdziwości należy natychmiast przesłuchać te osoby na okoliczność uzyskanych rezultatów. Praktyka wykazuje, że w takiej sytuacji najczęściej te zeznania (wyjaśnienia) są prostowane i tym razem zgodne z prawdą

5. Kryteria (oceny) wartości dowodowej wyników eksperymentu.

Wartość środków dowodowych uzyskiwanych w rezultacie omawianej czynności zależy od wielu czynników. Zaliczyć do nich można:

a) właściwy podmiot (kompetentny organ procesowy),

b) właściwe środki użyte do przeprowadzenia eksperymentu,

c) odpowiednie warunki, w których eksperyment przebiega,

d) właściwy sposób przeprowadzenia i udokumentowania eksperymentu.

Znaczenie dowodowe eksperymentu zależy również od tego, czy wynik jest pozytywny czy negatywny

Przykład:

Dyżurny otrzymał tetetonlcznie zgłotzenle o włamaniu do hurtowni ze iprzotom elektronicznym. Sprawca przeciął siatkę zabezpieczafacą otwór wentytacyjny, wenty­lator wepchną? do środka i przez powstały otwór wsiadł do hurtowni l dokonał kroetóe-iy 3. komputerów ł drukarkami marki ,OSveiti". Przybyto na rńejtce zdarzenia grupo funkcfonariatzy operacyjno-dochodzentowych po dokonaniu oględzin stwierdziła, że przez otwór wentylacyjny nte można przerzucić takiej wieScotcl komputerów.

Pozytywny wynik eksperymentu oznacza tylko prawdopodobieństwo wy­stąpienia czegoś. Negatywny rezultat doświadczenia, wykluczający możliwość zaistnienia danego faktu, względnie możliwości percepcji danego zdarzenia w określonych warunkach jest natomiast wynikiem bezspornym, kategorycznym, a tym samym dającym większą wartość dowodową, oczywiście o tyle, o ile ekspe­ryment został przeprowadzony przy wykorzystaniu właściwego źródła dowodo­wego.

Dane uzyskane z eksperymentu są zwykle bardzo sugestywne dla prze­prowadzającego tę czynność. Dlatego też dowód z każdego eksperymentu po­winien być oceniany wnikliwie, w kontekście innych, posiadanych w danej sprawie środków dowodowych Obowiązuje tu zasada swobodnej oceny dowo­dów

321

6. Dokumentacja eksperymentu.

Przeprowadzenie eksperymentu wymaga spisania protokołu (art. 143 § 1 pkt 5 kpk). Powinien on odpowiadać ogólnym kodeksowym wymogom. Protokół winisn odzwierciedlać przebieg całej czynności oraz dokładnie przedstawiać uzyskane wyniki.

W szczególności protokół powinien zawierać:

a) dokładnie oznaczone miejsce i datę przeprowadzenia czynności, stanowi­sko, stopień, imię i nazwisko kierującego eksperymentem, nazwiska i adresy wszystkich osób biorących udział, oznaczenie sprawy, wzmiankę o uprze­dzeniu świadków zdarzenia o odpowiedzialności karnej za fałszywe zezna­nia,

b) podstawę prawną i cel eksperymentu,

c) stwierdzenie, czy eksperyment przeprowadza się w miejscu odtwarzanego zdarzenia,

d) okoliczności, w których eksperyment jest przeprowadzany ze wskazaniem wnioskodawcy czynności, podstawy dokonania rekonstrukcji zdarzenia oraz określenia, na czym ta rekonstrukcja ma polegać,

e) warunki (meteorologiczne, akustyczne), w których jest prowadzony ekspe­ryment,

f) dokładne wyliczenie i opisanie wszystkich wykonanych czynności, ze wska­zaniem osób biorących w nich udział i dokładnego czasu rozpoczęcia i za­kończenia doświadczenia.

g) szczegółowy opis wyników każdego doświadczenia,

h) oświadczenia i uwagi uczestników czynności,

i) wykaz całej wykonanej podczas eksperymentu dokumentacji pomocniczej,

j) wzmiankę o zapoznaniu uczestników z treścią protokołu,

k) podpisy wszystkich osób biorących udział w eksperymencie.

Samym protokołem nie zawsze można w pełni udokumentować niektóre (czasem bardzo istotne) elementy przebiegu eksperymentu. Dużą rolę może tu odegrać dokumentacja pomocnicza w postaci: 8) szkiców sytuacyjnych i szczegółowych miejsca zdarzenia,

b) albumu ze zdjęciami z poszczególnych czynności,

c) fiimu nakręconego z przebiegu eksperymentu,

d) taśmy magnetofonowej, na której utrwalono dźwięk mający znaczenie dla sprawy

Dokumentacja winna być wykonana fachowo i bardzo starannie, bo od tego często zależy wartość dowodowa przeprowadzonego eksperymentu. Po­winna umożliwiać prokuratorowi, który nie uczestniczył w czynności, a w dalszej konsekwencji sądowi rozpatrującemu sprawę, stosunkowo łatwe i bezbłędne zorientowanie się w przebiegu i wynikach przeprowadzonego doświadczenia lub rekonstrukcji zdarzenia

Podsumowując temat można stwierdzić, że eksperyment kamo-procesowy jest tylko wówczas cenną metodą sprawdzającą inne dowody, gdy stosuje się go z właściwym umiarem oraz w zespole wszystkich innych metod i środków, jakie ma do dyspozycji funkcjonariusz prowadzący postępowanie przygotowawcze.

323

---