Ćwiczenie nr 1
Temat:
Wprowadzenie do epidemiologii. Podstawowe pojęcia i zakresy badań współczesnej epidemiologii
Definicje i przyczyny niepełnosprawności.
Promocja zdrowia. Profilaktyka. Znaczenie wybranych czynników środowiska na zdrowie jednostki i populacji.
Autor: dr n. med. Halina Piecewicz-Szczęsna
Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Literatura
Jędrychowski W.: Podstawy epidemiologii. Metody badań oraz materiały ćwiczeniowe. Wyd. UJ, Kraków 2002.
Jędrychowski W.: Epidemiologia. Wprowadzenie. Metody badań. PZWL, Warszawa 1999.
Maniecka-Bryła I., red. Epidemiologia z elementami biostatystyki. Wyd. UM w Łodzi 2005.
Jabłoński L. (red.): Epidemiologia. Wyd. Folum, Lublin 1999.
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2009r. Wyniki badań. GUS, Warszawa 2010.
Leksykon epidemiologiczny. PZH, Warszawa 2008.
Epidemiologia
grec. epi - „nad”, demos - „ludność”, logos- „nauka”
lub
grec. epidemia - „choroba nagminna”; logos - „nauka”
- dział nauki, który zajmuje się badaniem wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na częstość i rozpowszechnienie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub problemów zdrowotnych (wg Maxcy`ego).
nauka o występowaniu i uwarunkowaniach chorób, zaburzeń zdrowia i zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach ludzkich oraz system działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia problemów zdrowotnych w populacji (wg Lasta).
dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania oraz szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im (L. Jabłoński, 2002, AM w Lublinie).
nauka i dział medycyny praktycznej zajmująca się badaniem występowania i szerzenia się chorób oraz różnorodnych stanów epidemiologicznych w populacji ludzi, badaniem czynników i warunków wpływających na ich powstanie i rozmieszczenie, a także metodami ich zwalczania i zapobiegania lub eliminacji (Leksykon epidemiologiczny, 2008, PZH).
Epidemiologia
nauka o rozpowszechnieniu, czyli o częstości występowania i rozmieszczenia chorób, inwalidztwa, zgonów i ewentualnych innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie.
Określając rozmiary problemów zdrowotnych społeczeństwa, epidemiologia służy do oceny wyników działalności leczniczej i profilaktycznej (Kostrzewski J.).
Główne zadanie epidemiologii
- ocena stanu zdrowia populacji
Cele epidemiologii:
ocena częstości występowania chorób, zakażeń
poszukiwanie czynników etiologicznych, czynników ryzyka
opracowanie zasad profilaktyki
po wprowadzeniu w życie - monitorowanie
Działy epidemiologii
Epidemiologia ogólna
Epidemiologia szczegółowa
Epidemiologia historyczna
Epidemiologia opisowa
Epidemiologia doświadczalna
E. chorób zakaźnych
E. środowiskowa
E. katastrof i in.
Definiowanie zdrowia (salubritas, health)
jest to dynamiczny proces odnoszący się do „pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie wyłącznie brak choroby czy niedomagania” (według ekspertów WHO)
„jak najdłuższa możliwość samodzielnego i twórczego życia bez choroby i niepełnosprawności, ale i nawet z nimi jeżeli nie da się ich wyeliminować”. (Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Alma-Atta, 1977r.)
jako „potencjał jednostkowy i społeczny”; zdrowie nie jest celem, lecz środkiem, potencjałem, dzięki któremu człowiek w zdrowiu i chorobie ma szansę na poprawę jakości swego życia (Ottawa, 1986 r.)
Czynniki ryzyka
- to zjawiska, które mogą z wysokim prawdopodobieństwem i będą oddziaływać na poziom zdrowia jednostki i populacji.
Powinny być dobrze scharakteryzowane i opisane. Do podstawowych można zaliczyć:
Czynniki makrośrodowiskowe (zmiany sezonowe, zjawiska zachodzące w atmosferze, wahania stabilizacji społecznej),
Czynniki mikrośrodowiskowe (rodzina, jakość mieszkania, miejsce zamieszkania, rodzaj wykonywanej pracy).
Czynniki wpływające na zdrowie społeczeństwa
prozdrowotny styl życia w 50%,
uwarunkowania genetyczne 15%,
działania środowiska społecznego w 15%,
działania środowiska fizycznego w 10%,
opieka zdrowotna tylko w 10%.
Źródło: Raport Lalonda
c.d. Czynniki wpływające na zdrowie społeczeństwa
medycyna naprawcza ma najmniejszy udział, bo tylko 3%,
dostępność świadczeń w podstawowej opiece zdrowotnej - to 15%,
dochód narodowy determinujący styl życia ma największą moc sprawczą - 70%,
środowisko fizyczne w 12% stanowi o dobrym stanie zdrowia społeczeństwa.
prace badawcze opublikowane przez WHO
TRIADA
EPIDEMIOLOGICZNA
Źródła narażenia na substancje szkodliwe w środowisku
Zanieczyszczone powietrze atmosferyczne
Zanieczyszczona woda
Żywność
Powietrze pomieszczeń zamkniętych
Zanieczyszczona gleba
Odpady
Hałas
Promieniowanie jonizujące i niejonizujące
Współdziałanie czynników
Addytywny - sumowanie efektów działania biologicznego dwóch (lub więcej) czynników;
Synergistyczny - skutek współdziałania dwóch (lub więcej) czynników jest znacznie większy od prostego sumowania ich następstw;
Antagonistyczny - działanie jednego czynnika „chroni” przed szkodliwym działaniem innego lub ogranicza szkodliwe działanie.
Oddziaływanie czynników szkodliwych na zdrowie a profilaktyka
Osiągnięcia cywilizacyjno-techniczne Ⴎ
Czynnik(i) etiologiczne choroby Ⴎ
Drogi i mechanizmy działania czynnika na populacje Ⴎ
Skutki zdrowotne, społeczne, ekonomiczne Ⴎ
Skutki wewnątrzpaństwowe i zewnątrzpaństwowe Ⴎ
Przewidywania i łagodzenia skutków negatywnego działania. Ochrona środowiska.
Izolacja i niszczenie czynnika szkodliwego, metody ochrony przed jego działaniem.
Przerwanie dróg szerzenia się zakażeń i blokowanie działania czynnika w organizmie.
Szeroki zakres profilaktyki swoistej (celowanej) i nieswoistej (ogólnej).
Prognozowanie, opracowanie planów rozwoju ekonomiczno- społecznego
Choroba
- ogólne określenie każdego odstępstwa od stanu określanego jako pełnia zdrowia organizmu.
Dokładne sprecyzowanie stanu określanego jako choroba jest równie trudne jak określenie stanu pełni zdrowia, gdyż podlega subiektywnej ocenie.
Jednostka chorobowa
- to „związany ze sobą zespół niekorzystnych dla organizmu objawów o znanym, określonym składzie, znanej patogenezie i znanym obrazie zmian patomorfologicznych”
Jabłoński L.
Kolejność i skutki działania czynników chorobotwórczych:
1.Czynnik etiologiczny
(biologiczne, chemiczne, mechaniczne, genetyczne)
2.Mechanizmy działania
(zab. przemiany materii w komórkach, zab. funkcji narządów wewnętrznych, przerwanie ciągłości tkanek)
3.Skutki działania
(choroba o przebiegu ostrym, przewlekłym)
4.Następstwa (społeczne)
(wyzdrowienie, inwalidztwo, zgon)
Niepełnosprawność
- oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji.
Źródło: Ustawa o pomocy społecznej 2004r.
jakiekolwiek ograniczenia działania człowieka bądź brak (w wyniku uszkodzenia) zdolności wykonywania czynności w sposób normalny lub w zakresie powszechnie uważanym za normalny.
Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Inwalidztwa
Definicja osoby niepełnosprawnej
niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej.
jest to osoba, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma duże trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna wykonywać.
osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego, na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych.
Niepełnosprawność w Polsce - dane statystyczne z NSP
w społeczeństwie 14,3 % są to osoby niepełnosprawne (5430,6 tys. osób);
Wśród nich 3,3% stanowią dzieci w wieku poniżej 15 lat;
Ponad 58% osób niepełnosprawnych to mieszkańcy miast;
20,5% osób ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, 38,1% - o umiarkowanym i 37,6% - o lekkim.
Niepełnosprawność w Polsce - dane statystyczne - c.d.
Przyczyny niepełnosprawności:
uszkodzenie i choroby narządu ruchu - 46,5%;
schorzenia układu krążenia - 45,5%;
schorzenia neurologiczne - 23,9%;
inne uszkodzenia i choroby - 34,9%.
Promocja zdrowia
to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i potęgowania.
Na podstawie: First International Conference
on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986
Promocja zdrowia ma obejmować wszystkich ludzi i dotyczyć ich codziennego życia.
Znaczenie PZ
- zwiększenie świadomości i wiedzy społeczeństwa nt. zdrowia, a w tym dostrzeganie zagrożeń, propagowanie zdrowia jako wartości, odpowiedzialności człowieka za swoje zdrowie dążenie do równowagi między człowiekiem a otoczeniem i in.
Główne zadania promocji zdrowia - publiczny udział w określaniu problemów, podejmowanie decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany czynników warunkujących zdrowie.
Do podstawowych działań promocji zdrowia zalicza się obecnie trzy nierozłączne elementy:
edukację zdrowotną,
zapobieganie chorobom,
lokalna politykę zdrowotną.
Profilaktyka
są to działania w zakresie przeciwdziałania rozwojowi choroby, przerwania lub zahamowania dalszego rozwoju choroby w stadium przedklinicznym lub w stadium klinicznym.
Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby.
Poziomy (fazy) profilaktyki
Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka,
Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych),
Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.