Temat 3 Podstawowe pojęcia:
1. Wychowanie - świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych, innych) dokonywane głównie przez słowo ( i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym społecznym kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno - motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
Wychowanie - oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formułowanie, zmienianie i kształcenie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społ. pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości: efekt powyższych działań lub procesów.
( Internet )
2. Samowychowanie - jest to czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działania wg dobrowolnie przyjętych wzorów lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek wychowuje samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na nią bądź na grupę, w której uczestniczy.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Samowychowanie - samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości, stosownie (dążenie) do założonych kryteriów, celów, wzorców oraz ideałów.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
3. Nauczanie - to nazwa właściwa części jednolitego procesu nauczania - uczenia się, używana na oznaczenie zespołu czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Nauczanie - to kierowanie procesem uczenia się, wspomaganie naturalnych zainteresowań ucznia, jego dążeń do poszukiwania wiedzy oraz doskonalenia umiejętności ( jest systematycznym długotrwałym procesem uczenia się).
Planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
4. Kształcenie - to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów i metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez takie pojęcia wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Kształcenie - to proces nauczania i uczenia się, umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, osiągnięcie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
5. Kara - każdy nieprzyjemny, niepożądany dla danego osobnika (zwierzęcia, człowieka) bodziec stosowany przez eksperymentatora, wychowawcę, kierownika - za wykonanie, niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie określonej czynności w określonych warunkach.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Kara - W. Okoń karą nazywa sztucznie lub w sposób naturalny wywołaną sytuację przykrą dla jednostki, mającą zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał. Stosowanie kary ma więc wywołać przykre konsekwencje będące następstwem niewykonania lub złego wykonania jakiegoś zadania, czy czynności, która powinna w danych warunkach wystąpić lub nie.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
6. Nagroda - każde pożądane i przyjemne dla danego zwierzęcia lub człowieka następstwo wykonania przezeń określonej czynności lub powstrzymywania się od niej np. pokarm jaki głodny szczur znajduje w punkcie docelowym labiryntu, jest nagrodą za przejście właściwej drogi, podobnie bilet do kina, jaki otrzymuje dziecko za grzeczne zachowanie się.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Nagroda - W. Okoń twierdzi, że nagroda to forma jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiając osobie nagrodzonej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcającą do powtarzania podobnych zachowań a tym samym utrwalającą w niej wzory postępowania akceptowane przez środowisko.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
7. Dydaktyka - jest nazwą właściwą nauki o nauczaniu i uczeniu się szkolnym (tradycyjnie), należącej do rodziny dyscyplin o wychowaniu, czyli nauk pedagogicznych.
( W. Pomykało encyklopedia pedagogiczna, Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1997 )
Dydaktyka - to jedna z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest kształcenie ludzi, a więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą czy w codziennych sytuacjach życiowych. Dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
8. Osobowość - oznacza zespół stałych właściwości (cech) i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju osobowości, w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia, nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe życie.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
Osobowość - to zespół trwałych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, charakteryzujący indywidualny styl życia i sposób adaptacji jednostki.
( Internet )
9. Kultura - ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak i społeczne i techniczno - cywilizacyjne.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
10. Opieka - to ogół działalności podejmowanej przez instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
Opieka - odnoszona jest do ludzi w różnych okresach ich życia - dzieci, młodzieży, dorosłych, starców; obejmuje także ludzi będących w szczególnych sytuacjach losowych, jak np.: opieka nad sierotami, chorymi, inwalidami, samotnymi matkami, kombatantami. Opieką obejmowane są też grupy społeczne, jak np. rodzina. Działania opiekuńcze podejmują, oprócz ludzi, także instytucje, jak np.: szkoła, placówka opiekuńcza, państwo. We wszystkich tych przypadkach opieka rozumiana jest jako działanie, które ma na celu dawanie oparcia, ochronę, pomoc, wspieranie, zaspokajanie potrzeb, których jednostka nie umie bądź nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
( Internet )
11. Socjalizacja - l) ogól działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska
społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;
2) ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
(„Słownik pedagogiczny” W. Okoń PWN, Warszawa 1987r.)
Socjalizacja - bezwiedny proces kształtowania osobowości człowieka, przekazywanie mu systemów wartości, norm i wzorów kulturowych (zachowań) przez środowisko społeczne.
( Internet )
12. Aksjologia -dział filozofii badający wartości, ich źródła, istotę, sposób istnienia, naturę (nauka o wartościach)
( Internet )
Aksjologia - W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi... W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.
( Internet )
13. Teleologia - dział filozofii, zwykle dotyczący celowości jako zasady i istoty przebiegu zjawisk w przyrodzie (nauka o celach).
( Internet )
14. Manipulacja - w psychologii oraz socjologii to celowo inspirowana interakcja społeczna (wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych) mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem/interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób. ( Internet )
Manipulacja - jest formą zamierzonego i intencjonalnego wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała działania zaspakajając potrzeby/(realizowała cele) manipulatora. ( Internet )
Manipulacja - 1. niejawne, podstępne kierowanie czyimś zachowaniem, wpływanie na jego przekonania w celu uzyskania z góry zaplanowanych własnych korzyści; 2. pot. naginanie, przekłamywanie faktów dla uzyskania określonych własnych korzyści. ( Internet )
15. Światopogląd - Słowo "światopogląd" znaczy dosłownie - sposób widzenia świata.
Światopogląd jest jak okulary, przez które patrzymy na otaczający nas świat. Światopogląd to nasze zrozumienie rzeczywistości - Boga, wszechświata, nas samych, które służy jako odniesienie do wszystkich naszych myśli i działań. ( Internet )
Światopogląd - względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki, religii i filozofii. ( Internet )
Światopogląd - to bowiem efekt zdolności człowieka do zrozumienia samego siebie, własnej tajemnicy, sensu życia, sensu więzi z Bogiem, z samym sobą i z innymi ludźmi. Zrozumienie samego siebie oraz otaczającego świata jest koniecznym warunkiem, by człowiek był w stanie zająć dojrzałą postawę wobec siebie i świata, by wiedział w oparciu o jaką hierarchę wartości powinien podejmować decyzje oraz w jaki sposób rozwiązywać pojawiające się w jego życiu trudności. ( Internet )
Światopogląd - to pogląd na świat konkretnego człowieka (np. Kowalskiego); to owego człowieka pojmowanie (rozumienie) całej rzeczywistości. Każdy człowiek ma swój własny, niepowtarzalny światopogląd. Stanowi go ogólna, aczkolwiek niejednorodna wiedza (przekonania, twierdzenia, oceny, normy, postawy) o świecie i o sobie , którą dany wiek uważa za prawdziwą i na podstawie której orientuje się w rzeczywistości, i w niej działa. Nie jest to oczywiście wszystko, co dany człowiek wie, lecz tylko ta część jego wiedzy, która wyraża jego osobiste przekonania co do tego, jak jest. Jest ona też otwarta na dalsze korekty, uzupełnienia i pogłębienie. ( Internet )