Polityka zatrudnienia i bezrobocie

Jako politykę zatrudnienia rozumiemy czynne oddziaływanie władz państwa na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i robotników. Polityka zatrudnienia rozwinęła się w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego na początku las trzydziestych naszego stulecia. Jej początki wywodzą się jednak ze znanych w XIX. Oddziaływań ustawodawczych w ramach tzw. polityki pracy.

We współczesnych gospodarkach rynkowych oznacza ona całokształt środ­ków i działań państw, skierowanych na maksymalizację poziomu zatrudnienia i uniknięcie bezrobocia lub jego zwalczanie. W niektórych krajach synonimem polityki zatrudnienia stał się zatem termin „polityka przeciwdziałania bezrobociu. Rozumiana jako czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pra­cy pod kątem potrzeb gospodarczych kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracobiorców.

Współczesna polityka zatrudnienia obejmuje m.in. problemy przygotowania zawodowego młodzieży, podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania pracujących, zwiększania mobilności czynnika pracy, harmonizowania dynamiki wzrostu liczby stanowisk pracy z przygoto­waniem zasobów siły roboczej, regulacji stosunków pracy. Stąd też polityka za­trudnienia jest ściśle powiązana z szeregiem dyscyplin szczegółowych, wcho­dzących w skład polityki społeczno-gospodarczej, będąc jednocześnie jej inte­gralnym i instrumentalnym podsystemem.

Podmioty polityki zatrudnienia

Głównymi podmiotami polityki zatrudnienia, a więc organami i jednostkami organizacyjnymi wyznaczającymi cele i zadania oraz podejmującymi przedsięwzięcia związane z realizacją polityki zatrudnienia państwa, są:

- Sejm - jako władza ustawodawcza

- Prezydent i rząd - władza wykonawcza

- Centralne organy administracji państwowej: Rada Ministrów, Minister Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy

- Organy społeczne o kompetencjach opiekuńczo-doradczych: Naczelna Rada Zatrudnienia oraz wojewódzkie i regionalne rady zatrudnienia

- Związki Zawodowe Pracowników i Związki Pracodawców.

Podstawowe funkcje polityki zatrudnienia

funkcja społeczna wyznaczaną przez, obecne i przyszłe warunki
rozwoju społecznego,

• funkcję ekonomiczną według, której zatrudnienie stanowi
  istotny czynnik wzrostu gospodarczego - przyspieszając wzrost zatrudnienia lub
  zwiększając jego efektywność można przyspieszyć postęp ekonomiczny,

• funkcja dochodowa, związana z uczestniczeniem ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego,

• funkcja poznawczo-normatywna dotycząca sys­temu kształcenia.

Wchodząc w zakres ogólnych funkcji polityki ekonomicznej, polityka zatrudnienia podejmuje następujące zadania szczegółowe:

• redukcję bezrobocia,

• likwidację ubóstwa,

• wypełnianie luki zatrudnieniowej,

• oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru miedzy bezrobociem a inflacją.

• reorientowanie instytucji rynku pracy

Wiodącym celem polityki zatrudnienia jest realizacja pełnego zatrudnieniu. Pojęcie to ma w literaturze różne interpretacje, oznacza np.: likwidacje nadwy­żek siły roboczej, likwidację bezrobocia lub osiąganie wysokiego poziomu zatrudnienia. Celowi temu podporządkowane są cele instrumentalne polityki za­trudnieniu oraz programy rządowe .

Związek zatrudnienia z ubezpieczeniem społecznym.

Ubezpieczenia społeczne są formą zabezpieczenia się poszczególnych grup ludności od wystąpienia konkretnych rodzajów ryzyka życiowego. Finansowane są przez pracowników i pracodawców oraz dofinansowywane przez budżet państwa na pokrycie wydatków wynikających ze zdarzeń losowych. Gromadzi się je na specjalnych funduszach, z których płacone są odpowiednie świadczenia. Składki na ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe, a ich wysokość jest uzależniona od wysokości zarobków ubezpieczonego. W Polsce obejmują one około 99% ludności. Pozostały procent to są nie rejestrowani bezrobotni lub osoby nie posiadające stałego miejsca zamieszkania.

System ubezpieczeń w Polsce obecnie przeżywa kryzys a wynika to ze złej sytuacji ekonomicznej i procesu transformacji gospodarki kraju. Wiąże się to ze wzrostem liczby osób, której głównym źródłem utrzymania są świadczenia ubezpieczeniowe (tj. renty i emerytury), a także zasiłki dla bezrobotnych. Spowodowane jest to m.in. starzeniem się społeczeństwa , możliwością przejścia na wcześniejszą emeryturę, liberalnymi przepisami przyznawania grup inwalidzkich oraz wzrostem bezrobocia, który spowodował zmniejszenie się liczby osób płacących składki. Przyczyną ciągle zmniejszających się wpływów na ów

cele są również oszustwa związane z zaniżaniem wysokości zarobków, które są przecież podstawą do naliczania składek na ubezpieczenia społeczne pracownika oraz zatrudnianie na czarno.

Obecnie rząd prowadzi aktywną walkę z bezrobociem, w tym celu uelastycznił prawo pracy, ale czy to przyniesie oczekiwane skutki. Miejmy nadzieje że tak, ponieważ bezrobocie wciąż wzrasta a ludzi w wieku produkcyjnym przybywa. Konsekwencją tej sytuacji mogą być problemy finansowe Zakładu Ubezpieczenie Społecznych.

Problemy zatrudnia i bezrobocia znalazły się w centrum uwagi dopiero po wielkim kryzysie lat 1929-1933, kiedy to zajęto się wprowadzaniem systemu ubezpieczeń bezrobotnych i przeciwdziałaniem bezrobociu młodzieży.

Dynamiczny rozwój badań i oceny rynku pracy w obecnym kształcie trwa od lat międzywojennych, kiedy to sformułowano kryteria klasyfikacji ludności według wieku, z wyodrębnieniem wieku produkcyjnego. Osoby w tej grupie wieku dzielono na zatrudnionych, bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo. Klasyfikacja ta umożliwiała określenie zasobów siły roboczej, czyli podaż pracy.

Powołano różne instytucje i powierzono im badanie rynku pracy, ponieważ przyjęte kryteria zaliczenia osób do poszczególnych grup budziły pewne kontrowersje.

Tradycyjnie wyróżnia się dwie funkcje polityki zatrudnienia:

- funkcje społeczną - wyznaczaną przez obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego

- funkcję ekonomiczną - związaną z rozwojem gospodarczym.

W niektórych przypadkach wymienia się również inne funkcje, np.:

- poznawczo-normatywną - dotyczącą systemu kształcenia

- dochodową - związaną z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.

Wchodząc w zakres polityki ekonomicznej, polityka zatrudnienia podejmuje następujące zadania szczegółowe:

- redukcję bezrobocia

- likwidację ubóstwa

- wypełnienie luki zatrudnieniowej

- oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacją

- reorientowanie instytucji rynku pracy

Od samego początku wiele kontrowersji w polityce zatrudnienia wywoływała interpretacja terminu bezrobocie.

Według ustaleń Międzynarodowej Organizacji Pracy bezrobotny to osoba, która jednocześnie:

- pozostaje bez pracy

- poszukuje pracy

- w ciągu miesiąca poprzedzającego badania rynku pracy szukała pracy lub w momencie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu 15 najbliższych dni.

Kryteria te są dość trudne do interpretacji, co powoduje, że granice między bezrobociem a nieaktywnością zawodową są mało ostre. Z tego powodu często mamy do czynienia z niedoszacowaniem wielkości bezrobocia oraz nieporównywalnymi wielkościami, ilustrującymi jego skalę. Według tych zasad do grupy pracujących mogą być zaliczone osoby o statusie biernych zawodowo, np. emeryci, a do kategorii biernych zawodowo lub bezrobotnych - osoby wykonywające prace zarobkową.

W grupie biernych zawodowo znajdują się zarówno Ci, którzy nie muszą lub nie chcą pracować, jak i Ci, którzy przeszli na emeryturę lub czasowo porzucili pracę np. wychowywanie dzieci.

Istnieją różne rodzaje bezrobocia. Można je klasyfikować według różnych kryteriów. Najczęściej wyróżnia się bezrobocie: frakcyjne, strukturalne, wynikające z nieefektywnego popytu, klasyczne lub płacowe oraz ukryte.

Bezrobocie frykcyjne - nazywane również przejściowym występuje w gospodarce bez względu na panujące warunki do jej rozwoju. Wiąże się je powszechnie z naturalną dynamiką rynku pracy w gospodarce rynkowej. Dynamiczne procesy zachodzą na rynku pracy po stronie zarówno popytowej, jak i podażowej. Stale zachodzą procesy powstawania nowych oraz likwidacja niektórych istniejących miejsc pracy. Na rynek pracy wchodzą nieustannie nowe roczniki siły roboczej oraz ci, którzy z wyboru pozostawali a zasobie biernych zawodowo, inni zaś odchodzą z rynku. Ponadto, niektórzy pracujący zmieniają swoje dotychczasowe profesje i podejmują decyzje o zmianie miejsca pracy. W rezultacie tych procesów w gospodarce zawsze istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy. Poprawa informacja o rynku pracy oraz jakość usług pośrednictwa pracy, a także wzrost intensywności poszukiwań pracy mogą odegrać istotną rolę w zmniejszeniu bezrobocia frykcyjnego.

Bezrobocie strukturalne - w literaturze można spotkać dwa ujęcia bezrobocia strukturalnego: w wąskim i szerokim znaczeniu. W ujęciu wąskim interpretuje się je jako rezultat niedopasować struktury podaży siły roboczej do struktury popytu na siłę roboczą, natomiast w ujęciu szerokim podkreśla się jego związek z równowagą rynku pracy. U podstaw bezrobocia strukturalnego leżą zmiany w strukturze podaży pracy w następujących przekrojach: zawody, gałęzie i branże, wykształcenie oraz rozmieszczenie geograficzne. Osoby tworzące podaż pracy podnoszą swoje kwalifikacje i wykształcenie, zmieniają niekiedy wyuczony zawód, a także zmieniają miejsce swego zamieszkania, co prowadzi do zmiany struktury podaży pracy w tych przekrojach. Znacznie częstsze i bardziej znaczące są zmiany strukturalne dokonujące się w popycie na pracę. Uwarunkowane są one przede wszystkim: zmianami w strukturze popytu na produkt, występującymi w rozwijającej gospodarce; wdrażaniem postępu technicznego oraz związanym z tym spadkiem zapotrzebowania na pracowników w przestarzałych zawodach i z przestarzałymi kwalifikacjami, przy wzroście zapotrzebowania na pracowników o nowoczesnych zawodach i kwalifikacjach; zmianami lokalizacji geograficznej przedsiębiorstw i nierównomiernym rozmieszczeniem geograficznym nowego kapitału; zmianami w strukturze towarowej handlu zagranicznego w warunkach gospodarki otwartej, implikującymi zmiany w zawodowej, gałęziowej, kwalifikacyjnej i geograficznej strukturze popytu na pracę.

Bezrobocie ukryte- które bywa utożsamiane z przerostami zatrudnienia. Wynikają one z nadmiernego, jak też nieracjonalnego zatrudnienia. Bezrobocie ukryte przejawia się w nieuzasadnionym ekonomicznie zatrudnieniu kobiet i mężczyzn, sztucznym skracaniu pracy, niewykorzystaniu czasu pracy, „przeludnieniu” administracji państwowej, rozbudowie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary, wydłużaniu okresu kształcenia w szkołach dla niepracujących. Bezrobocie ukryte obejmuje też zniechęconych poszukiwaniem pracy.

Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - zwane również bezrobociem cyklicznym. Związane jest z okresowym osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej. Osłabienie koniunktury gospodarczej, znajdujące wyraz w ogólnym spadku lub spowolnionym wzroście produkcji, pociąga za sobą zmniejszenie popytu na pracę i wzrost bezrobocia. W gospodarce takiej gospodarstwa domowe także ograniczają swoje wydatki konsumpcyjne. Producenci dóbr i usług, na które popyt uległ ograniczeniu, zmniejszą wielkość produkcji i zwalniają pracowników. Jeśli koniunktura się poprawia, zatrudnienie oczywiście rośnie, a więc bezrobocie cykliczne się zmniejsza.

Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono z dużą siłą wówczas, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzący do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

Bezrobocie sezonowe - występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

Bezrobocie nieefektywnego popytu- przyczyną jego jest niedostateczny popyt na pewne dobra. Określa je różnica między liczbą osób pracujących z liczbą wolnych miejsc pracy.

Problemy polityki zatrudnienia i walki z bezrobociem nabrały szczególnego znaczenia w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, przechodzących obecnie transformację ustrojowo - systemową. Większości tych krajów wystąpił gwałtowny wzrost bezrobocia, powodowany jak się uważa nieprzystosowaniem struktur gospodarczych do warunków i mechanizmów systemu rynkowego .Od maja 1992r w Polsce istnieją dwa źródła informacji o bezrobociu, zatrudnieniu i biernych zawodowo. Są to:

- rejestracja bezrobotnych w rejonowych biurach pracy

- badania aktywności ekonomicznej ludności

W Polsce największe bezrobocie zanotowano w drugiej połowie 1994r. Stopa bezrobocia osiągnęła wtedy poziom 16,9%, a niektórych województwach wyniosła 30%. Obecny poziom bezrobocia kształtuje się na następującym poziomie:

Stopa bezrobocia rejestrowanego w styczniu  2008 - 11,8 proc. Od grudnia 2007 r. bezrobocie wzrosło o 0,4 punktu procentowego.  Bezrobocie zwiększyło się we wszystkich województwach - szacuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, na podstawie raportów nadsyłanych przez urzędy pracy.
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy - 1814,6 tys.
Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy - 90,5 tys. Pod koniec stycznia 2008 roku w bazach danych urzędów pracy figurowało 1 814,6 tys. osób.  Przybyło więc 68 tys. osób. Wg. ministerstwa miesiące na przełomie roku charakteryzują się wzrostem bezrobocia. Jak podają urzędy pracy rejestrowały się osoby, które kończą umowy na czas nieokreślony np. w budownictwie, transporcie i handlu. 

Bezrobocie w Polsce można nazwać zjawiskiem masowym, ponieważ ciągle ono wzrasta. Wielu ludzi codziennie traci prace i niema szansy zdobycia nowej pracy. Politycy obiecują, ze znajda sposoby przeciwdziałające bezrobociu (szczególnie przed wyborami), jednak to są tylko słowa, które dużej mierze nie zamieniają się na czyny

---