„ metody badań społecznych i sposoby ich wykorzystywania.”
Spis treści
Strona tytułowa ...........................................................................................1
Spis treści ...................................................................................................2
Wstęp .........................................................................................................3
LOGIKA BADAŃ ......................................................................................4
Sposób prowadzenia typowych badań ..................................................4
EKSPERYMENT .......................................................................................5
WYWIAD ..................................................................................................7
ANKIETA ..................................................................................................8
Techniki ankietowe .............................................................................9
Zastosowanie badań ankietowych ........................................................9
OBSERWACJA .........................................................................................11
ANALIZA WTÓRNA [ANALIZA DOKUMENTÓW] ..............................11
OGÓLNE WYKORZYSTANIA BADAŃ SPOŁECZNYCH .....................12
Podsumowanie ............................................................................................13
Spis literatury ..............................................................................................14
Wstęp
W swoim referacie postanowiłam opisać metody badań społecznych oraz sposoby ich wykorzystywania. Istnieje wiele metod badawczych. Należą do nich między innymi: eksperyment, wywiad, obserwacja oraz analiza wtórna.
Obserwację oraz analizę wtórną przedstawiłam bardzo skrótowo. Moją uwagę przyciągnęły takie metody jak eksperyment i wywiad, które to postanowiłam opisać dokładniej. Nie uczyniłam tego bez powodu. Eksperyment jest najdokładniejszą metodą badawczą o bardzo dużych możliwościach i zaletach. Wywiad natomiast, a szczególnie pisemna jego forma jaką jest ankieta, są obecnie najpopularniejszą i najczęściej stosowaną obecnie formą badań społecznych. Zastosowaniu badań ankietowych poświęciłam oddzielny rozdział. W ostatniej część mojego referatu opisałam większość zastosowań wszystkich metod badań społecznych.
Socjologia jest nauką zależną od badań empirycznych sprawdzających jej teorie. Opiera się na naukowo zbieranych dowodach. Są one zdobywane za pomocą powszechnie aprobowanych reguł postępowania zwanych metodologią.
LOGIKA BADAŃ
W badaniach socjologicznych wykorzystuje się cechy lub charakterystyki definiowane jako zmienne. Mogą one być niezależne - jeśli wpływają na inne lub niezależne - jeśli ulegają wpływom. Przykładowo w badaniach wpływu pozycji w klasie społecznej na sposób wychowywania dzieci pozycja w klasie społecznej jest zmienną niezależną, natomiast sposób wychowania dzieci zmienną zależną. Charakter zmiennych może ulegać zmianom w zależności od roli jaką odgrywa w specyficznym procesie badawczym. Celem tego procesu jest stwierdzenie istnienia związku pomiędzy zmienną zależną i niezależną. Związek ten często ustala się poprzez obserwację zmian obu zmiennych, czyli poprzez korelację. Korelacja jest:- pozytywna; jeśli wartości obu zmiennych jednocześnie rosną lub maleją :- negatywna ; jeśli wartość jednej zmiennej rośnie, a drugiej maleje lub odwrotnie. Często zdarza się, że związek pomiędzy dwoma zmiennymi ma postać korelacji pozornej, czyli przypadkowej. Socjologowie starają się zabezpieczać przed przyjmowaniem związków pozornych stosując różne metody kontroli mające na celu eliminację czynników zakłócających związki między badanymi zmiennymi.
Aby stwierdzić istnienie związku przyczynowo skutkowego między zmiennymi, należy określić trzy warunki:
dwie zmienne muszą być skorelowane
zmienna niezależna musi poprzedzać w czasie zmienną zależną
musi istnieć pewność, że nie istnieje trzecia zmienna związana z dwoma pierwszymi i powodująca korelację pozorną. Wynika z tego, że sama korelacja nie wystarczy do określenia przyczynowości.
Nieodłącznym elementem przy badaniach socjologicznych jest teoria. Metody badań stosowane przez socjologów muszą być odpowiednie do teorii jaką badają. Nie mając teorii, badacz nie może dokonać słusznego wyboru wśród wielu zmiennych, które chce przeanalizować, oraz niezbędnych ku temu metod. Teoria socjologiczna polega więc na zdolności do określania związków między zmiennymi oraz na możliwości znalezienia dowodów na poparcie takich twierdzeń.
Sposób prowadzenia typowych badań
Pierwszą czynnością przy prowadzeniu badań jest wybór odpowiedniego celu badań. Może on być związany z istotnymi kwestiami socjologicznymi, lub osobistymi zainteresowaniami badacza. Aby dokonać odpowiedniego wyboru należy wpierw bardzo dokładnie go zdefiniować. Pozwoli to na zapewnienie temu badaniu odpowiedniego ujęcia socjologicznego
Równie istotną kwestią co odpowiedni cel badań jest wnikliwe przestudiowanie literatury z tej dziedziny. Większość badań nie jest całkowicie nowatorska i opiera się na badaniach przeprowadzonych wcześniej. Solidne przestudiowanie literatury z konkretnych zagadnień może stworzyć pewne filary wynikające z wcześniejszego dorobku naukowego, na którym badacz oprze swoje doświadczenia.
W obecnej rzeczywistości można korzystać ze specjalistycznych komputerowych baz danych, gdzie w indeksach badań można znaleźć całą gamę publikacji na wybrany temat.
Badane kwestie należy formułować w taki sposób, aby można było uzyskać na nią odpowiedź. Najczęściej kwestia taka przyjmuje postać hipotezy.
Wyraża ona stwierdzenia na temat oczekiwanych związków między zmiennymi. Jeśli celem badań jest opis procesów społecznych, a nie analiza związku między zmiennymi nie zwalnia to badacza od formułowania pytań kierujących fazą zbierania danych. Musi on zatem odpowiednio sformułować hipotezy, pytania pomocnicze, które można nazwać także formułowaniem definicji operacyjnej najważniejszych pojęć.
Proces zbierania i analizowania odpowiednich danych musi być usystematyzowany i prowadzony w sposób do końca przemyślany.
Wartość projektu badanego zależy od jakości zebranych danych. Należy więc zwracać uwagę, aby w całości odpowiadały na pytania postawione w założeniach. Należy również zadbać o staranne ich przechowywanie, gdyż mogą się przydać także w późniejszej części badania.
Po zebraniu odpowiedniej ilości danych należy je zanalizować. Staranność przeprowadzenia tej czynności decyduje o późniejszym braku weryfikacji wniosków. Dokładna analiza pozwala nam stwierdzić, czy postawiona teza była prawdziwa, czy nieprawdziwa. Ewentualnie pozwala ją zmodyfikować.
Metody badawcze przedstawiają rzeczywiste sposoby zbierania danych przez badacza. Istnieją cztery podstawowe metody badawcze:
1. EKSPERYMENTY
2. WYWIADY
3. OBSERWACJE
4. ANALIZA WTÓRNA
EKSPERYMENT
Eksperymenty umożliwiają zbieranie danych w warunkach kontrolowanych. Można je przeprowadzać zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i naturalnych. Charakterystyczną cechą eksperymentu jest to, że nie musi się czekać na wystąpienie danego zjawiska, a można je sztucznie wywołać. Dodatkowo dla lepszych wyników można je powtarzać, ponadto badacz może mieć wpływ na badanych, co daje mu możliwość pewnej manipulacji. Jednak nie wszystkie zjawiska można zasymulować eksperymentalnie, ponieważ mogą być zbyt złożone, powodować niepożądane skutki, lub ich przebieg może nie być dostępny do obserwacji. Kolejną istotną cechą eksperymentu jest obiektywne rejestrowanie reakcji. W obserwacji możliwości obiektywnego rejestrowania reakcji są ograniczone trudnościami wprowadzania technik pomiarowych. Nie bez znaczenia jest także powtarzalność eksperymentu. Dane zjawisko badacz może dowolnie wielokrotnie powtarzać sprawdzając, czy wysunięte wnioski są słuszne, czy reakcja ma charakter stały itp. Eksperyment nie jest jednak pozbawiony wad. Jedną z nich jest sztuczność spowodowana przebiegiem badania w warunkach wyizolowanych. Bardzo często eksperymenty przeprowadza się w specjalnych dźwiękoszczelnych pomieszczeniach itp.
Zarejestrowane rekcje osoby badanej w takich warunkach mogą zupełnie inaczej przebiegać niż w innych, bardziej naturalnych warunkach.
Chcąc przybliżyć przebieg reakcji do warunków, w jakich normalnie będzie zachodziła, organizuje się eksperymenty naturalne.
Przebiegają one w warunkach normalnych, a stosowanie czynników oddziaływania może być nie zauważone przez osoby badane. Dużą zaletą eksperymentu naturalnego jest to, że może przebiegać bez wiedzy osób badanych.
W zależności od stopnia zaawansowania badań przeprowadza się różne rodzaje eksperymentów. We wczesnej fazie badań danej dziedziny eksperymentuje się po to, by wykryć lub zmierzyć zależności empiryczne między różnymi czynnikami (eksperyment eksploracyjny, heurystyczny). W fazie rozwiniętej sprawdza się hipotezy przyczynowe, zwłaszcza wyprowadzone z teorii (eksperyment sprawdzający)
Eksperyment może służyć do rozpoznawania istotnych własności badanych obiektów na podstawie ich wywołanych objawów (eksperyment diagnostyczny) oraz testowania nowych procedur badawczych (eksperyment metodologiczny).
Czasem jednak eksperymentami nazywa się tylko eksperymenty randomizowane, czyli takie, w których kontrola polega na losowym przydziale jednostek badania do poszczególnych odmian manipulacji. W najprostszym przypadku osoby rozlosowuje się między grupę eksperymentalną i kontrolną. Randomizacja pozwala założyć początkowe wyrównanie grup i umożliwia kontrolę w zasadzie nieskończonej liczby czynników. Ten rodzaj kontroli wywodzi się z laboratoriów psychologicznych i teorii statystycznej.
Inny rodzaj kontroli wywodzący się z laboratoriów fizyki i chemii służy do kontroli nielicznych, ale wyraźnie wyspecyfikowanych przez teorię czynników. Istnieje tutaj ryzyko, że inne czynniki, nie kontrolowane zakłócą wpływ czynników głównych. Niektórzy ten model kontroli zaliczają do badań quasi- eksperymentalnych.
Według Antoniego Sułka:
„ Eksperyment przewyższa metody badań przyczynowych oparte wyłącznie na obserwacji zmian naturalnych. Zwiększa zróżnicowanie zjawisk, gdyż badacz tworzy sytuacje, których nie można znaleźć w życiu. Eksperyment upraszcza sytuacje naturalne, ze złożonych układów zmiennych i związków przyczynowych pozwala wyodrębnić wpływy poszczególnych zmiennych. Będąc doświadczeniem zaplanowanym, zwiększa rzetelność i dokładność obserwacji. Podnosi dyscyplinę badań - wymusza i ułatwia operacjonizację pojęć trudnych do operacjonalizacji w warunkach naturalnych. Dowody eksperymentalne są bardziej jednoznaczne i przekonujące niż wyniki obserwacji sytuacji życiowych. Będąc metodą powtarzalną, eksperyment ułatwia intersubiektywną kontrolę wyników badań naukowych.” [„Encyklopedia socjologii” A. Sułek]
Eksperyment w naukach społecznych jest przede wszystkim metodą badania zależności między zmiennymi. Jest więc częściej używany przez badaczy, którzy celem badań czynią ujawnienie uwarunkowań zachowań społecznych i ustalenie związków przyczynowych, a nie jest stosowany w orientacjach zmierzających do interpretacji doświadczenia społecznego.
Badanie eksperymentalne jest sterowane przez teorię: służy ona do specyfikacji zmiennych niezależnych - manipulowanych, ubocznych - kontrolowanych i zależnych - obserwowanych. Eksperyment pojawia się więc w bardziej rozwiniętych teoretycznie dziedzinach nauk społecznych. Ograniczenie możliwości manipulowania sprawiają, że przedmiotami badań w eksperymentach są osoby, małe grupy i organizacje.
Trzema podstawowymi kryteriami dobrego eksperymentu są:
trafność teoretyczna
trafność wewnętrzna
trafność zewnętrzna
Eksperymentalne sprawdzenie pewnej hipotezy wymaga odpowiedniego i trafnego przekładu zawartych w niej pojęć na operacje badawcze - manipulacje i pomiary. Jest to kryterium trafności teoretycznej, czyli „przybliżonej trafności, z jaką na podstawie operacji badawczych można formułować uogólnienia dotyczące pojęć wyższego rzędu.”[„Encyklopedia socjologii” A. Sułek]
Eksperyment powinien mierzyć czysty wpływ manipulacji. Jest to kryterium trafności wewnętrznej, definiowanej jako trafność z jaką można orzec, czy istnieje zależność przyczynowa między dwoma zmiennymi, tymi które są przedmiotem manipulacji.
Eksperyment powinien mieć również trafność zewnętrzną, definiowaną jako:
„przybliżona trafność wyciągania wniosków o możliwości uogólniania zależności przyczynowej na inne zbiorowości ludzi, środowisk i okresów”: [„Encyklopedia socjologii A. Sułek]
Eksperyment jest metodą, za pomocą której w XX w. uzyskano wiele dobrze potwierdzonej i precyzyjnej wiedzy o człowieku w społeczeństwie, małych grupach i organizacjach społecznych. Metodologia eksperymentalna jest wykorzystywana w badaniach sondażowych oraz w praktycznych badaniach społecznych. Równie ważne jest jednak, że pojawiają się nowe metody eksperymentów np. quasi- eksperymentalne badania zmian naturalnych.
WYWIAD
Wywiad jest jedną z podstawowych metod badań społecznych. Przeprowadza się go różnymi metodami na reprezentatywnych grupach ludzi. Polega na przeprowadzaniu rozmów z wybranymi respondentami, w których toku próbuje się uzyskać ich odpowiedzi na pewien zestaw pytań. Jest jedną z najbardziej wnikliwych metod badawczych pozwalającą sięgać do przeszłości i odtwarzać subiektywne strony życia ludzi.
Wywiad, jak każda z technik badawczych ma swoje zalety i wady. Do jego zalet należą:
możliwość obserwowania reakcji respondentów podczas odpowiedzi na pytania
możliwość określania poglądów, motywów, potrzeb, aspiracji ludzi.
Do wad wywiadu można zaliczyć:
- błędy sytuacyjne, wynikające z niewłaściwego doboru miejsca, czasu, i sposobu prowadzenia wywiadu
błędy o podłożu psychologicznym, powodowane niekorzystnym oddziaływaniem osoby prowadzącej wywiad na respondentów
błędy o podłożu socjologicznym, wynikające z tzw. Rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta
błędy w zorganizowaniu wywiadu, niejasność i niekonkretność stawianych pytań itp.
ANKIETA
Swoistą, sformalizowaną formą wywiadu jest ankieta.
Istnieje kilka zasadniczych okoliczności, o których twierdzi się, że wpłynęły na upowszechnienie się ankiety w socjologii.
W Europie Zachodniej badania empiryczne, w których wykorzystywało się ankietę pojawiły się jako reakcja na społeczne problemy rodzącego się kapitalizmu. Chodzi tutaj głównie o ruch społeczny zwany surveyowym rozwijający się w końcu wieku XIX i początku XX. Społecznymi surveyami nazywano wówczas badania zbiorowości zamieszkującej na jakimś terenie.
Zbierane informacje wykorzystywane były głównie przez władze administracyjne do rozwiązywania problemów społecznych różnych grup, najczęściej najbiedniejszych.
Kolejną okolicznością były sondaże społeczne przeprowadzane w społecznościach lokalnych Stanów Zjednoczonych w latach 1905-1930.
Pomysł takich sondaży pojawił się w odpowiedzi na potrzeby zgłaszane przez nurty reformatorskie i administrację miejską w pewnym okresie rozwoju miast amerykańskich.
Rozwój w Stanach Zjednoczonych instytucji reprezentacji demokratycznej (wybory prezydenckie i samorządowe) także znacząco wpłynął na upowszechnienie się ankiet socjologicznych. Procesy demokratyzacji doprowadziły do pojawienia się rynku politycznego, który zgłosił zapotrzebowanie na informację o preferencjach wyborczych społeczeństwa. W ten sposób powstały wielkie firmy profesjonalnie zajmujące się badaniem opinii społecznej jak np. American Institute of Public Opinion, założony w 1935 r. przez George Gallupa.
Ważnym czynnikiem mającym wpływ na ankietę socjologiczny była recepcja filozofii neopozytywistycznej:[„Encyklopedia Socjologii”] Wykorzystanie tej filozofii spowodowało, że socjologia empiryczna zyskała teoretyczną prawomocność, wywiady jako metoda badawcza socjologii zyskały status metody naukowej. Według Antoniego Sułka :
„Obiegowa [pozytywistyczna] filozofia nauki narzuciła ideał socjologii jako nauki ścisłej, ilościowej, respektującej wymogi empirycznej sprawdzalności itd. [..] Badania te obfitowały wszak w scjentystyczne parafenalia: posługując się statystyczną teorią, pobierano w nich losowe próby, stosowano zestandaryzowane narzędzia, nadawano sens empiryczny teoretycznym konstruktom, dobierano wskaźniki i próbowano pomiaru, wyniki przedstawiano w postaci tabel, a zależności wyrażano w postaci współczynników”.
Techniki ankietowe
Do najczęściej stosowanych technik ankietowych [wg Encyklopedii Socjologii] należą:
ankieta pocztowa (kwestionariusz jest wysyłany i zwracany pocztą)
ankieta prasowa (kwestionariusz jest publikowany w prasie i zwracany pocztą)
ankieta dołączona do kupowanych towarów konsumpcyjnych i zwracana pocztą
ankieta rozdawana (badacz lub ktoś w jego imieniu rozdaje kwestionariusz i wypełnione zbiera z powrotem)
ankieta telefoniczna, radiowa, telewizyjna (tekst zostaje przekazany przez media, a odpowiedzi zwracane są pocztą)
ankieta audytoryjna (polega na tym, że badani zebrani w jakiejś sali wypełniają kwestionariusz pod kontrolą badacza)
ankieta ogólnie dostępna (kwestionariusz jest wyłożony w teatrze, muzeum, itp. Jego zwrot następuje w określonym miejscu, najczęściej do urny).
W Polsce badania ankietowe przeprowadza się zawsze na próbie reprezentatywnej:
losowej
kwotowej
losowo - kwotowej
Wykorzystuje się do tego celu kwestionariusze wywiadu lub kwestionariusze ankiety w standaryzowanych wersjach. Dzięki zastosowaniu odpowiedniej klasy komputerów materiały zebrane w badaniach ankietowych są opracowywane w sposób ilościowy. Ponadto analiza komputerowa daje możliwość wykorzystywania coraz bardziej skomplikowanych technik statystycznych np. analizy czynnikowej, analizy wariancji, metody dyskryminacyjnej.
Zastosowania badań ankietowych
Istnieje wiele rodzajów badań, w których badania ankietowe mają zastosowanie.
Ankietowe badania opinii publicznej.
Mają one na celu badanie stanów świadomości i opinii społeczeństwa dotyczących pewnych wydarzeń, często kontrowersyjnych. Mają służyć śledzeniu zmian w opiniach, nastawieniach i przewidywaniu na tej podstawie przyszłych zachowań różnych zbiorowości, grup społecznych. Można tutaj wyszczególnić np. badania ankietowe prowadzone przed i po wyborach, gdyż jako jedne z nielicznych typów badań dają możliwość zweryfikowania trafności przewidywań. W Polsce ankietowe badania opinii publicznej nazywa się sondażami (ang. Polling ).
Ankietowe badania rynkowe
Koncentrują się na poznawaniu gustów, stanu posiadania rozmaitych dóbr, preferencji grup zróżnicowanych ze względu na płeć, wiek, poziom dochodów, poziom zamożności itp. Zajmują się również badaniem skuteczności akcji reklamowych w celu np. bardziej efektywnego zaprojektowania kampanii promocyjnych oraz przewidywania zachowań konsumentów.
Ankietowe badania zachowań
Badania zachowań w różnych dziedzinach życia społecznego np. badania z dziedziny profilaktyki zdrowotnej. Ich głównym celem jest opis faktograficzny, a nie poznanie stanu świadomości. [z ang. Behawioral surveys]
Badania akademickie
Zgodnie z założeniami mają dostarczać materiału empirycznego do weryfikacji hipotez i w efekcie do formułowania twierdzeń teoretycznych o wyższym poziomie ogólności. Badanymi zjawiskami są np.: uznawane wartości i aspiracje życiowe, potoczne wizje struktury społecznej, względnie trwałe postawy ideologiczne, religijne, polityczne, ekonomiczne itp. W ostatnim okresie można na świecie zaobserwować autonomizację metodologii badań ankietowych. W Stanach Zjednoczonych otwierane są odrębne studia w takiej dziedzinie.
Wieloletnie programy badawcze
Wieloletnie programy badawcze są nową tendencją w badaniach ankietowych. Ich przeznaczeniem jest poznawanie zarówno faktów, jak i opinii oraz postaw. Służą one do globalnego opisu społeczeństw, w Polsce - PGSS [Polski Generalny Sondaż Społeczny], w Stanach Zjednoczonych - GSS [General Socjal Survey].
Międzynarodowe analizy porównawcze
W badaniach tych za pomocą jednolitych narzędzi bada się różne kultury, społeczeństwa, formułując wnioski o szerszym zasięgu przestrzennym, np. Word Value Survey, International Social Survey Programme.
Badania ankietowe pomimo swojej wszechstronności i wielu zastosowań spotykają także z silną krytyką.
Przedstawiciele socjologicznej orientacji humanistycznej skrytykowali ograniczoną stosowalność badań socjologicznych oraz niebezpieczeństwa wynikające z ich absolutyzacji. Postulowali oni aby badania ankietowe uzupełniać innymi metodami.
Innym powodem krytyki badań ankietowych było wskazywanie na częściową nieadekwatność założeń tej metody, zwłaszcza założenia o jej społecznej neutralności. Trzeba pamiętać, że metoda badań ankietowych rozwinęła się najwcześniej w społeczeństwach liberalnych, będąc czynnością najzupełniej naturalną w procesie demokracji. W społeczeństwach, gdzie ustrój demokratyczny został ustanowiony po jakimś innym systemie rzetelność badania jest mniejsza, gdyż jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Należą do nich normy kulturowe, czy też wzory zachowań zgodne z tymi normami, ponadto częstotliwość przeprowadzania sondaży w danym społeczeństwie i stopień popularyzacji badań. Z wszystkich tych powodów wynika więc, że powodzenie badań ankietowych zależy od stopnia ich aktualizacji w danym społeczeństwie.
Jeszcze innym krytykowanym aspektem badań ankietowych jest traktowanie społeczeństwa jako zbioru jednostek, które są sobie równe. Utrudnia to badanie bardziej złożonych struktur społecznych, czy zjawisk życia politycznego, czyli badanie naturalnych nierówności między ludźmi. Tak więc, o ile metoda badań ankietowych może służyć poznawaniu opinii publicznej, czy składu społeczeństwa, o tyle nie wystarcza do zgłębiania bardziej złożonych zjawisk życia społecznego.
Powodem krytyki był także fakt, że koncepcja badań ankietowych oparta jest na modelu komunikowania, który zakłada pewną jednorodność języka naturalnego, konieczność posługiwania się specyficznymi rolami ankietera oraz respondenta oraz znaczną standaryzacją bodźców werbalnych. Z tych powodów badanie takie wg niektórych środowisk nie jest do końca rozumiane przez respondentów i nie oddaje w pełni ich poglądów.
Niektórzy krytycy oprócz samej krytyki określali także cechy którymi powinny charakteryzować się badania ankietowe. Należą do nich[wg łukasiewicza]:
równość między badanym a badaczem (zagrożeniem dla równości dialogu są doświadczenia badacza, który często uczestniczy w badaniach)
współzależność (dialog powinien być wzajemnym oddziaływaniem należącym do praktyki społecznej, a nie tyko zdobywaniem danych)
wspólnota (powinna ona cechować dialog, w którym bierze udział grupa; grupa ta powinna być złączona ograniczoną więzią, a nie sztucznie wyłoniona)
uczestnictwo (obejmuje fazę analizowania danych, w którym powinni uczestniczyć oprócz ekspertów także sami badani)
integralność (dialog pomiędzy badaczami, a badanymi powinien być otwarty i powinien dotyczyć wszystkich tematów w takim samym stopniu).
OBSERWACJA
Obserwacja jest metodą polegającą na obserwowaniu społeczeństwa. Z naukowego punktu widzenia obserwacje są formą postrzegania, powodowanego znalezieniem odpowiedzi na z góry postawione pytania. Tak więc obserwacja jest postrzeganiem celowym, zamierzonym i uwarunkowanym oraz systematycznie prowadzonym. Obserwacja należy do jednych z najbardziej żmudnych i czasochłonnych metod badań społecznych.
[wg M. Malinowskiego: „Metody i techniki badań społecznych”]:
„Zaletą obserwacji jest to, że jeśli jest bezpośrednia, uczestnicząca, to ułatwia bardziej wnikliwe poznanie i zrozumienie zachowań ludzkich. Wadą obserwacji jest dążenie obserwatora do notowania zjawisk wyjątkowych, mylne interpretowanie zaobserwowanych faktów, brak ścisłości spostrzeżeń , a także zawodność pamięci obserwatora.”
Obserwacja jest więc metodą, którą trudno jest odtworzyć przeszłość, tak więc powinna ona być wspomagana innymi metodami badań społecznych.
ANALIZA WTÓRNA [ANALIZA DOKUMENTÓW]
[wg M. Malinowskiego]: „Polega ona na zdobywaniu informacji o społeczeństwie na podstawie badania wszelkich przedmiotów, czy wytworów pracy ludzkiej, które mogą być źródłem wiedzy wyjaśniającej zjawiska i procesy społeczne, lub też są potwierdzeniem naszych sądów o tych zjawiskach”
Jako dokumentów używa się: publikacje, sprawozdania, raporty, notatki, listy, pamiętniki itd.
OGÓLNE WYKORZYSTANIA BADAŃ SPOŁECZNYCH.
Jednym z podstawowych zastosowań badań społecznych jest możliwość ujawniania przez nie istnienia i bliższej diagnozy pewnych problemów społecznych. O problemie społecznym mówi się wtedy, kiedy rzeczywistość społeczna odbiega od tego, jak powinna wyglądać: „Stwierdzenie problemu społecznego [wg Stefana Nowaka „Metodologia badań społecznych”] zakłada więc przyjęcie pewnych normatywnych standardów oceny i polega na wskazaniu zjawisk społecznych, które tych standardów nie spełniają.”
Problemy społeczne mogą przybierać formę jawną lub ukrytą. Jawne problemy społeczne są przez ogół społeczeństwa postrzegane oraz negatywnie oceniane. Badania socjologiczne dają możliwość wykrywania takich problemów oraz wskazywania sposobów ich rozwiązywania. Należą do nich dwie grupy problemów.
Do pierwszej można zaliczyć[wg S. Nowaka] różne formy dezorganizacji społecznej oraz zachowania odbiegające od wzorców społecznych, np.: przestępczość młodocianych, choroby psychiczne, alkoholizm, przestępczość, narkotyki, samobójstwa i patologia życia seksualnego.
Do drugiej grupy[wg S. Nowaka] można zaliczyć: kryzys ludnościowy świata, stosunki etniczne i rasowe, dezorganizacja rodziny, negatywne efekty pracy i automatyzacji, ubóstwo i niska pozycja społeczna, dezorganizacja społeczności lokalnych, wojna i zbrojenia.
Badania socjologiczne dają także możliwość wykrywania oraz wskazywania rozwiązań problemów społecznych ukrytych, przeważnie nie dostrzeganych przez społeczeństwo. Takim problemem może być zmniejszająca się stopniowo liczba młodzieży z rodzin robotniczych i chłopskich na studiach wyższych. Powoduje to stopniową zmianę składu społecznego zbiorowości studenckiej, a w rezultacie zmianę całej warstwy inteligencji.
Bardzo często ważne jest nie tylko stwierdzenie problemu społecznego, ale także podanie jego diagnozy. Badania socjologiczne zajmujące się diagnozowaniem problemów społecznych nazywane są badaniami diagnostycznymi.
[wg S. Nowaka] :
„Badania diagnostyczne często koncentrują się na problemach społecznych. Diagnozą problemu społecznego jest wówczas takie opisanie stanu rzeczy, a w przypadku optymalnym również na sformułowanie praktycznych dyrektyw dla zmniejszenia tego dystansu. [...] Zmienne na jakich koncentrują się badania diagnostyczne wchodzą w skład pewnych twierdzeń o zależnościach i dzięki temu nadają się do wyjaśniania i przewidywania procesów na terenie zbiorowości, którą badamy, ale zarazem opisują one stany rzeczy ważne z aksjologicznego punktu widzenia.”
Następną dziedziną po badań społecznych, są badania, których celem jest ocena stopnia realizacji programów społecznego działania i skutków tej realizacji, np. w długofalowych programach społecznego działania badania społeczne prowadzone są równolegle z realizacją programu, co pozwala na bieżąco śledzić jego skutki i w razie konieczności dokonywać korekt. Jednakże podczas prowadzenia badań oceniających realizację pewnych zamierzeń często wykrywa się skutki niezamierzone.
Badania nastawione na obserwację i ocenę stopnia realizacji oraz wykrywanie niezamierzonych skutków programów działań praktyczno-społecznych nazywa się badaniami ewaluacyjnymi.
Kolejnym zastosowaniem badań społecznych są prognozy krótko- i długofalowe.
Futurologia próbuje nadawać prognozom postaci maksymalnie kontrolowane i formułować twierdzenia o przyszłych losach społeczeństw, czy też o przyszłości poszczególnych dziedzin życia społecznego, jak gospodarka, kultura, czy struktura demograficzno-zawodowa, w sposób maksymalnie zasadny. Polega to na ujawnieniu zespołu przesłanek, na których prognozy te są oparte, oraz na zmniejszeniu zasięgu prognoz do takiej skali, dla której wnioskowanie wydaje się możliwe.
Cechą współczesnej futurologii jest to, że formułuje prognozy „średniego zasięgu” z reguły nie wykraczające poza trzydzieści lat.
Najczęściej używaną techniką prognozowania jest ekstrapolacja trendów istniejących dzisiaj. Na podstawie stanu obecnego przewiduje się prognozy dotyczące przyszłości
Ponadto formułuje się przewidywania mające charakter klasycznych przewidywań warunkowych. Na tej podstawie można określać stan przyszłości który nastąpi, jeśli spełnione zostaną odpowiednie warunki.
Wyżej wymienione prognozy [wg S. Nowaka]: „ukazują konieczność dokonania pewnych odkryć naukowych, czy rozwiązań technologicznych; ukazują konieczność realizacji warunków, w jakich te odkrycia powiodą się i dadzą zastosować; wreszcie na różne sposoby przyczyniają się do zmian postaw i systemów wartości ludzi, wpłuwając tym samym na przyszły tok wydarzeń.”
Podsumowanie
Socjologiczne badania społeczne są dziedziną wiedzy, która rozwinęła się szczególnie w obecnym stuleciu. Bardzo znaczący wkład w rozwój tej dziedziny socjologii i w ogóle w rozwój socjologii miały państwa o tradycjach typowo demokratycznych, nie skażonych innymi systemami politycznymi, między innymi Stany Zjednoczone. W Polsce duży rozwój badań socjologicznych można było zaobserwować
w pierwszym kwartale naszego stulecia, podczas drugiej wojny światowej, oraz od początku lat sześćdziesiątych.
W dzisiejszym okresie czasu badania socjologiczne weszły już na stałe do świadomości społecznej będąc coraz dokładniejszą formą badań. Społeczeństwo polskie musiało przystosować się i nauczyć rzetelnie podchodzić do tej formy badań. Należy pamiętać, że system socjalistyczny jaki panował w Polsce pozostawił pewne zaszłości i przyzwyczajenia, których społeczeństwo musiało się wyzbyć.
U progu XXI wieku badania społeczne stale towarzyszą społeczeństwu dokonując jego analiz oraz wskazując sposoby rozwiązywania jego problemów.
Spis literatury
1 „Encyklopedia socjologii”
2. „Metody i techniki badań społecznych” , Malinowski M.
Rzeszów 1984.
3. „Metodologia badań społecznych”, Nowak S.
4. „Elementarne pojęcia socjologii”, Szczepański J.
5. Artykuły prasowe.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl