I STRUKTURA GOTYCKA I SREDNIOWIECZNY ŁAD:
Gotycka forma
wykorzystanie światła
związek pomiędzy strukturą techniczną a zewnętrzną postacią architektury
OKNA nie są wyciętymi w ścianie otworami, tylko `ścianami przenikniętymi światłem'. ŚWIATŁO - podstawowy czynnik, kształtujący formę artystyczną. Architektura przejrzysta, Diafaniczna. Okna widziane od wewnątrz zlewają się ze sobą. Maswerk `unosi się' na powierzchni okna.
Dekoracja podporządkowana elementom konstrukcyjnym. Malarstwo ścienne podkresla architektoniczny szkielet.
NIE CHODZI TYLKO O FUNKCJONALOZM! Nawet forma służek/żeber jest przekształcana dla efektu wizualnego. Unikano [okazywania prawdziwej grubości ścian/filarów (archiwolty, kolumienki, arkady)
TEKTONIKA - `aktywna siła' elementów budowli. Wartości linearne, bryły sprowadzone do figur geom.
KOŚCIÓŁ - OBRAZ NIEBA (romańskie kodeksy, portale, apsydy). GOTYK - architekt ważniejszy od malarza, harmonia wartości konstrukcyjnych i estetycznych. ARCHETYPY : Jeruzalem z Apokalipsy, świątynie Salomona i Ezechiela.
PODSTAWA: GEOMETRIA. Rysunki arch bez zaznaczenia grubości, przestrzeni, perspektywy. MODUŁ: KWARDRAT - za jego pomocą wprowadzani z rzutu przekrój!. Villa rd d H. 2 ćw XIIIw. Np. fasada Notre Dame de Paris.
Protokoły z narad budowniczych katedry w Mediolanie ok 1386 - ars sine scientia nihil est
Sztuka - praktyka nbyta dzięki doświadczeniu
Nauka - dochodzenie do projektu środkami racjonalnymi (geometrycznymi)
Miara i światło
Augustyn: muzyka jako nauka dobrego modulowania. Stosunek jednostek 1;1(symetria), 1;2, 2;3, 3;4 (oktawa, kwinta, kwarta)
Arytmetyczne stosunki miedzy doskonałymi interwałami - stosunki między różnymi odcinkami linii. Anagogiczna funkcja geometrii - kontemplacja porządku boskiego.
Architektura & muzyka - dzieci liczby: jedna odzwierciedla wieczną harmonię, druga jest jej echem
LICZBA - źródło doskonałości estet.Sztywne ramy metafizycznej doktryny i reguł matemat, podrzędna rola uczuć i intuicji. Wzgarda dla obrazu. Źródło piękna _ RZECZYWISTOŚĆ METAFIZ. Stymulująca rola ikonoklazmów.
W 2 ćw XII w myśl Augustyna przejęli:
neoplatończycy z Chartres
asceci z Citeaux i Clairvaux
CHARTRES - Timajos (żle przetłumaczony)+ komentarze, + księga Rodzaju. MATEMATYKA - ogniwo łączace Boga i świat. Teodoryk z Ch. - Trójca Św jako trójkąt równoboczny, kwadrat, Jedność zrodzona przez Jedność. KOSMOLOGIA - swiat jako kompozycja symfoniczna. Platońska dusza świata - Duch Św, Bóg - architekt, zbudował kosmos z chaosu. Proporcje gwarantują piękno i trwałość budowli.
ARCHITEKT - we wczesnym średniowieczu duchowny, który przyczynił się do powstania budowli/zwykły kamieniarz. Wg Augustyna - uczony znajacy sztuki wyzwolone (Metafizyka Arystotelesa od 1200). Koniec XII w ALAN Z LILLE - Bóg jako architekt. WTEDY POWSTAŁY PIERWSZE KATEDRY GOT!
Boecjusz : cyrkiel vs młotek kamieniarski
KATEDRA model kosmosu i obraz Jerozolimy niebieskiej.
ABELARD - proporcje świątyni Salomona odpowiadają proporcjom akordów muzycznych i to czyni ją obrazem NIEBA.
Graficzna ekspresja struktury arch zastępuje malarskie przedstawienia Nieba (romańskie).
CYSTERSI Bernard z Cl. Wzorował się na Augustynie. Muzyka - odbicie harmonii metafizycznej. Zakaz iluminowania rękopisów i zdobienia kościołów przedst. Figuralnymi,
1 ćw XII w NOWY STYL w sztuce - dynamiczne linie, ekspresjonizm zastąpione prostota, spokojem, wyrazistym konturem (w tym czasie Apologia… sw Bernarda)
ARCH CYSTERSKA:
Fontenay (1130-1147) przekrój i plan w proporcji 1;2 (oktawa)
PROPORCJA WG WŁASCIWEJ MIARY - stosunek boku szeregu kwadratów, z których każdy ma powierzchnie 2x większą od poprzedniego.
LUMINIZM - światło jako źródło piękna (Tomasz z Akw, Hugon od św Wiktora) - rozwój witrażu!
PIĘKNO nie było wartością niezależna, tylko promieniowaniem wartości metafaz..
Neoplatonizm - piękno jako TWÓRCZA SIŁA obecna we wszystkich rzeczach.
RAJ Dantego
Państwo Platona - dobro jako podstawa wiedzy i bytu, porównane do swiatła słonecznego.
PSEUDO_DIONIZY - prolog Ewangelii Jana - Dzieło stworzenia jest samoobjawieniem Boga, każda rzecz jest teofanią. Niedoskonałość stworzenia ma skłaniać do szukania doskonałości Boga, światło jest Jego najpełniejsza manifestacja.
POZNAWANIE PRZEZ ANALOGIĘ (światło fizyczne i boskie), hierarchia bytów.
II NARODZINY GOTYKU
Opozycja wobec romanizmu. Stare elementy konstrukcyjne użyte w nowy sposób. ZWIAZEK Z NARODZINAMI MONARCHII (VIOLET LE DUC) - ile de France. SENS< SAINT DENIS< CHARTRES - miejsca wazne dla korony francuskiej!
SUGER - przyjaciel Ludwika VI. Relikwie patrona, pochówek królów. Papież Paschalis II zagrożony przez Henryka V (inwestytura) schronił się we Francji - suger mu towarzyszył. Potem papiez Kalikst II - zwolennik reform zakonów, przeklął cesarza Henryka V.
1124 henryk V najechał Francję. Król przyjął z rąk Sugera Le Vexin - stał się jego wasalem! Zmobilizował książąt do walki.
Suger napisał żywoty Ludwika VI i VII.
ST DENIS - centrum wydarzeń. Bojowe zawołanie królewskiej armii! Le Vexin stopiło się z legendarną Oriflamme.
1147 Ludwik VII na krucjacie, Suger regentem. W St Denis przechowywani koronę królewską, Ludwik VI przekazał doroczny targ św Dionizego (indictum). WTEDY SUGER WYMYSIŁ PRZEBUDOWĘ (pielgrzymi) Rywalizacja z Notre Dame.
ŚWIĘCI RYCERZE, krucjaty jako zbrojne pielgrzymki. Karolińska przeszłość - chansons de geste i pielgrzymki do compostelli. Suger zmarł organizując krucjate, chciał stworzyć ośrodek pielgrzymkowy. Nawiązanie do Karola Wielkiego (koronowany i pochowany w st Denis), historiografia jako narzędzie polityki.Pseudo-Turpin, opowiesć o podróży Karola Wielkiego do Ziemi więtej i podarowaniu relikwii opactwu - włączone do kronik St Denis.
Przeszłość historyczna jako usprawiedliwienie aktualnej polityki
!!! Architektura sredniowieczna opierała się na nauce, tylko nha metafizyce, architektem mógł być inwestor, techniczne problemy rozwiązywał wykonawca.
PRZEBUDOWA OD CZĘŚCI ZACH: fasada z 2 wieżami i 3 portalami, 2przesłowy narteks, nad nim 3 kaplice, przykryte sklepieniem krzyż-żebr, karolińska nawa przedłużona, kolumny z kamienia z pontoise. 1140 CHÓR - I BUDOWLA GOTYCKA - nad podwyższoną starą krypta, podwójne obejście, jego zewnętrzny ciag stapia się z wieńcem 9 kaplic. Kazda kaplica - 2 wielkie witrażowe okna. Sklepienie krzyz-żebr z łukami ostrymi. 1231 przebudowa górnej partii. 1144 konsekracja chóru. 1149 - transept, korpus nawowy, wieże fasady. Transept nie wystawał poza szerokość korpusu, obejście chóru miały kontynuować nawy boczne. Nawiązania - NOYON< SENLIS< NOTRE DAME
3 Dionizych - apostoł Francji, uczeń sw Pawła (domniemany :P) i autor Korpus Aerpogaiticum - biografia Sugera
Rozkwi monarchii Kapetyngów + teologia dionizyjska (Jan Szkot Eriugena, światło i analogia). Dionizy - teolog i wizjoner. Chciano go uczcić przez przedstawienie mistycznej wizji Boga.
Suger czerpał wzory z NORMANDII doprowadził do pokoju między Henrykiem I i LUDWIKIEM VI.
Wzór - opactwo St Etienne w Caen (2 wiezowa fasada, założenie narteksu i empory). ALE w st denis wieze nie dominują nad fasadą. BRAMA NIEBIOS - sztuka anagogiczna (Dionizy). Nawiązanie do rzymskiej beamy miejskiej. Wzory rzeźbiarskie: Burgundia, Langwedocja.
Środkowy tympanon - wzór: opactwo w Baulieu - SĄD OSTATECZ. ALE w st Denis spokój i majestat. Wpływ św Bernarda (reforma),
próba stworzenia sztuki narodowej.
Panny mądre i głupie po bokach tympanonu.
Inskrypcja na złoconych drzwiach - dzieło ma wznosić ku prawdziwemu światłu Chrystusa. Nawiązanie do tego - wstający zmarli.
CHÓR St Martin de Champs - też obejście i 5 kaplic, ale jeszcze addycyjność, szerokie, nieregularnie rozmieszczone podpory - źle oświetlone obejście i chór. St Denis REDUKCJA masy i powierzchni. W Normandii nie wykorzystywano w pełni możliwości sklep kezyz-żebr - słaby materiał.
WITRAŻE (o hierarchii niebieskiej - Hugon od św Wiktora). Mojżesz ukazujący się Izraelitom z zasłoniętą twarzą - cały kosmos to zasłona, rozświetlona boskim światłem. OKNA - prześwietlone ściany z malowidłami religijnej treści. Dwa Traktaty - budowa pokazana jako proces czysto duchowy.
MYSTAGOGIA Maksyma Wyznawcy (zm 662) - mistyka dionizyjska w interpretacji kościoła. Bóg spaja sprzeczności siłą rozumu. Leclercq, benedyktyn tłumacz dzieł Sugera. ASCETYZM - dusza jako światynia, codzienny trud jako budowanie. Konieczna łaska Boga.
DZIEŁO _ jest tylko odbiciem boskiej iluminacji. Chrystus jako kamień węgielny (suger)
ARCHETYPICZNA ORIENTACJA średniow myślenia. Rzeczywiste były idee - fakty i rzeczy o tyle, o ile je odzwierciedlały.
12 pODPÓR w obejściu i chórze (apostołowie). Chrystus - zwornik. Korelacja żeba 9Nie było niezbędne konstrukcyjnie!) i podpory - dążenie do jednolitości i syntezy.
Znaczenie konsekracji i koronacji.
3 Katedra w Sens i fasada Chartres
SENS - I kat Got. Początek o 1130. Sklepienie, ujednolicenie systemu tektonicznego - I projekt, jeszcze bez transeptu. Szkielet : zebra i służki, ściany: zredukowane `wypełnienie'. Profilowania arkad międzynawowych i filarów, zdwojone kolumy - ukrycie grubości sciany. Ukośne położenie baz służek pod żebrami przekątnymi - nowość! Nad apsydą sklepienie zebrowe. Okna podwyższono 100 lat później. 3kondygnacyjna ściana nawy głównej - FAŁSZYWE TRYFIRIUM (bez ganku) - z Burgundii (autun). Mniejsza wys budowli, proporcja ad quadratum. UMIAR. Bp Henryk - przyjaciel św Bernarda.
Bp CHARTRES Gotfryd z Leves - przyjaciel Henryka z sens i Sugera.
FASADA od 1134 Pokrewna fasadzie St Denis. Statue colonee - miniatury cysterskie? Psałterz z st Albans. Chartres - graficzna delkiatnosć fałd, zaduma, łagodność - Bizancjum + mozaiki normańskiej Sycylii (np. Cefalu)
AMOR VINCIT TIMOREM - pobożność św Bernarda.
Maria z Dzieciątkiem - Sedes Sapientiae + personifikacje sztuk wyzwolonych, ich sławni mistrzowie (szkoła katedralna!)
Integracja arch i rzeźby, złoty podział.
1194 - spłonęła katedra oprócz fasady.'Cuda Marii Panny' kanonika katedr, kard Melchior z Pizy. JARMARKI - swięta kościelne. Dar dla kościoła to dar dla świętego. Chartres: Oczyszczenie, Zwiastowanie, Wniebowzięcie i Narodziny Marii. Cechy fundowały witraże w nowej kat. (rzeźnicy i piekarze).
Podrże relikwii po datki,odpusty. 2 poł,XII w - sojusz króla i hrabiów Chartres i Szampanii. Wspołzawodnictwo przy odbudowie katedry. Piotr i Alicja z Thouars przedstawieni na witrażu, rzeźbach portalu.
2. Katedra w Chartres 1194-1220. Na fundamentach katedry z I tercji XI w. Zachowana miniatura z jej wizerunkiem (Andrzej z Mici). 3nawowa bazylika bez transeptum wokół apsydy obejście z 3 kaplicami. . Kaplice i apsyda sklepione konchowo, nad korpusem nawowym strop z belek. , 2 wieże. Odbudowa : transept, przedłużono nawy aby je połączyć z nową fasadą.
Piotr z Celle, opat St Remy, bp Chartres
Renald z mOucon - odbudowa. - Mistyczna i moralna wykładnia przybytki mojżeszowego - uzupełnienie pism Sugera. Wybudowa chór, przebudował nawę w duchu gotyku. Kanclerz katedry Piotr z Rossy, pisał o alegorycznej interpretacji bazyliki.
SZKICOWNIK VILARDA - geometria, muzyczność, idealny plan kościoła cysterskiego (moduł: kwadratowe przęsło nawy bocznej). PLAN nawiązanie do St Denis. Chór: podwójneobejście, 3 kaplice + 4 nowe, 3 nawy.
UKŁAD 3KONDYGNACYJNY - brak empor, strefa okienna tej wys co arkady międzynawowe. Przęsło - para okien ostrołukowych + rozeta.
Apsyda poligonalna, powierzchnię między przyporami wypełniają okna.
Między arkadami a Stefą okienną wąski pas tryforium.
TAS de CHARGE - żebra przekątne i jarzmowe zbiegają się i tworzą nad abakusem wspornika zwarty blok z kilku poziomych segmentów. Linearyzm
PILLIER CANTONNE - rdzeń + 4 smukłe służki. Artykulacja zamiast kontrastu, zneutralizowanie masy dynamiką linii.
Alternacja : okrągłe + 8boczne i vice versa (Canterbury).
GZYMSY nad i pod tryforium, dolny przecina służki wg złotego podziału.
Para przeseł = szerokości nawy głownej (kwadrat). Szerokości nawy głównej odpowiada wys. gzymsu. PIĘKNO - splendor veritatis.
KOŚCIŁ SW MICHALA W HILDESHEIM XI w - te same zasady projektowania, ale poszczególne czesci budowli to samodzielne jednostki.
Proporcje wyraźne tylko w rzucie poziomym, i to cząstkowo.
Od proporcji kolumn uwagę odwracają malowidla.
CHARTRES- brak detalu arch, poza kapitelami w obejściu chóru i zwornikami. KAPITELE PĄCZKOWE - każdemu narożnikowi abakusa odpowiada wyrastający poniżej pak. NOŚNA FUNKCJĘ empor i ścian przejęły filary i łuki przyporowe.
Wyrównanie wysokości starej fasady i nowej nawy - wielka rozeta - OBRAZ KOSMOSU. W - sad ostat, S Maiestas Domini, N - Maria z Dzieciatkiem wśród proroków. PORTALE wzory z Senlis: W tympanonie zach Zasnięcie,Wskrzeszenie i koronacj Marii, w ościeżach przodkowie i poprzednicy Chrystus. Senlis, Laon - dynamika, dramatyzm.
Rozeta pn elewacji transeptu, przedsionki, sklepienie chóru - inny mistrz.