„Z jednej strony, samorząd jest podporządkowany państwu, które decyduje o jego bycie, kształcie organizacyjnym, zakresie i formach działania, a z drugiej strony, to samo państwo zabezpiecza pozycję samorządu, przyznając mu roszczenie o zachowanie przyznanego zakresu działań i samodzielności.

Konsekwencją powołania władzy samorządowej jest istnienie w terenie wielu samodzielnych ośrodków władzy publicznej, różnorodności ich sposobów działania, metod i hierarchii zaspakajania potrzeb”

M. Stahl 1994

Reforma administracji publicznej w 1998 r. wprowadziła zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa. Od 1 stycznia 1999 r. jednostkami tego podziału są gminy, powiaty i województwa. Przy czym powiaty zostały reaktywowane.

Instytucja powiatu posiada w Polsce bogatą wielowiekową tradycję. Pojawiły się one w połowie XIV w. Wywodziły się ze struktur organizacyjnych sądów ziemskich, a zastąpiły wcześniejsze kasztelanie. Przetrwały nie tylko w Polsce, ale i na Litwie przez kilkaset lat. Zachowały się również na terenach zaboru rosyjskiego. Po odzyskaniu w 1918 r. przez Polskę niepodległości zostały przejęte również przez II Rzeczypospolitą. W latach 1918 - 1939 powiat był jednostką terytorialną składającą się z gromad i gmin wchodzących w skład województwa. W PRL powiat stanowił podstawową jednostkę podziału terytorialnego składającą się z gromad (od 1993 r. - gmin) i wchodził w skład województw. Stan taki istniał do 31 maja 1975 r.

1 czerwca 1975 r. na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91) w miejsce trójstopniowego podziału terytorialnego kraju (gmina-powiat-województwo) wprowadzono podział dwustopniowy (gmina-województwo).

Powiaty przywrócono wraz z reformą administracyjną państwa w 1998 r. Najpierw, 5 czerwca uchwalono ustawę O samorządzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578), następnie 24 lipca ustawę O wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. Nr 96, poz. 603). Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.

Podstaw prawnych działania powiatu upatrywać można już w ustawie z dnia 17 października 1992 r. O wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej 0raz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426), zwanej dalej „Małą Konstytucją”. Jednak ona nie przesądziła, iż jednostkami tymi będą powiaty, ale ogólne sformułowanie art.70 ust. 4 pozwala na przyjęcie takiego poglądu.

Obowiązująca Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483), która weszła w życie 17 października 1997 r., przewiduje bardziej precyzyjne unormowania prawne dotyczące utworzenia powiatów, chociaż ich nazwanie w sposób jednoznaczny w Konstytucji nie nastąpiło. Oznacza to, że w momencie uchwalania Konstytucji Parlament nie zdecydował jeszcze, jaki system samorządu terytorialnego przyjąć i jaki będzie funkcjonował po jej wejściu w życie. Stąd jedynie w sposób ogólny przyjęto, że będą to jednostki o charakterze regionalnym albo lokalnym i regionalnym. Należy przy tym zaznaczyć, że zarówno gmina jak i powiat spełniają warunki do uznania za jednostki samorządu lokalnego, a województwo - samorządu regionalnego.

W ówczesnych państwach demokratycznych ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu, ponieważ część spraw lokalnych jest realizowana przez administrację rządową a pozostałe zadania realizują organy samorządowe czyli, samorząd terytorialny. Państwa dzielą swoje terytoria na mniejsze jednostki w celu sprawnego wykonywania swych funkcji. Samorząd terytorialny jest klasyczną postacią terytorialnej administracji publicznej.

W myśl Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego przyjętej przez Radę Europy 15 października 1985r w Strasburgu samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności zajmujących dane terytorium, w granicach określonych prawem do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, dokument przyjęty w 1985 przez państwa członkowskie Stałej Konferencji Gmin i Regionów Europy, funkcjonującej w ramach Rady Europy (od 1994 jest to Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych).

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego zaleca: włączać gminy i regiony w realizację integracji europejskiej, rozwijać współpracę między gminami i regionami, aktywizować obywateli na rzecz rozwijania demokracji na szczeblu lokalnym. Zawiera też katalog zasad niezbędnych do właściwego funkcjonowania samorządu terytorialnego - powszechna wybieralność organów władzy samorządowej, konieczność zapisu konstytucyjnego w sprawie samorządu, samodzielność adm., gosp. i jego prawna ochrona. Karta obowiązuje w Polsce od 1994.

Natomiast Światowa Deklaracja Samorządu Terytorialnego, która została uchwalona także w 1985r w Rio de Janerio, stanowi, iż „samorząd lokalny oznacz prawo i powinność władz lokalnych do lokalnego regulowania i zarządzania sprawami publicznymi dla dobra społeczności lokalnej”.

Definicji samorządu terytorialnego w prawie administracyjnym jest bardzo wiele, moglibyśmy zaprezentować tu także poglądy Panejki, Wasiutyńskiego, Krońskiego i Bigi.

Konstytucja i ustawy określają podstawowe zadania społeczności lokalnych a zarazem granice samodzielności działania w każdej sprawie, która nie jest wyłączona z ich kompetencji. Samodzielność ta oznacza niezależność od administracji rządowej, potrzebna jest ona do realizacji zaspakajania potrzeb mieszkańców. Gdybyśmy chcieli porównać administrację rządową z administrację samorządową, doszlibyśmy do wniosku, że ta pierwsza kierowana jest przez rząd i ma obowiązek wykonywać polecenia służbowe i inne akty rządowe, a ta druga podlega jedynie nadzorowi.

Podział terytorialny wywiera wpływ na rozwój miejscowości, w których mają siedzibę organy działające, z upływem czasu siedziba organów staje się oprócz centrum administracyjnego również centrum handlowym, usługowym i kulturalnym dla danego obszaru. Musimy pamiętać, że każda zmiana granic jednostek podziału terytorialnego lub wprowadzenie nowego podziału powoduje mniejsze lub większe zakłócenia, które często wynikają z niezrozumienia znaczenia nowej organizacji terytorialnej.

W Polsce mieliśmy do 31 maja 1975r podział trójstopniowy tzn. terytorium państwa było podzielone na województwa, województwa - na powiaty, a powiaty na gminy. Od 1 czerwca 1975r do 31 grudnia 1998r istniał dwustopniowy podział terytorialny: na województwa i na gminy. Od 1 stycznia 1999r został ponownie wprowadzony trójstopniowy podział terytorialny państwa. Jednostkami tego podziału są: gminy, powiaty, województwa.

Nowy podział terytorialny, który wszedł w życie 1 stycznia 1999r czyli, przywrócenie powiatów oraz utworzenie samorządu powiatowego oraz samorządu województwa wymagał wydania wielu aktów normatywnych.

Najważniejsze z nich to ustawy z:

-5 czerwca 1998r o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578)

-5 czerwca 1998r o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576)

16 lipca 1998r Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i

sejmików województwa (Dz. U. Nr 95 poz. 602)

Samorządność lokalna nie powstała w wyniku przemian gospodarczych, społecznych i politycznych, mających miejsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Jej początki sięgają około 1175 roku, w okresie szybkiego przyrostu ludności i rozwoju miast. W praktyce w tym czasie samorządność sprowadzała się do osoby sołtysa, który wynajęty przez pana feudalnego miał za zadanie założenie osady, sprowadzenie osadników na ten obszar, sołtys był po­borcą danin oraz kar sądowych na rzecz pana. Za swoją działalność zwolniony był ze wszystkich świadczeń, a ponadto posiadał liczne przywileje, takie jak: prawo polowania i rybołówstwa, utrzymania karczmy i młyna, warsztatów rze­mieślniczych i stawów rybnych, oczywiście do tego dochodziły prowizje za pobór danin i kar sądowych. Było to zajęcie niezwykle dochodowe, które szybko i nadmiernie bogaciło sołtysów. Jednocześnie było to stanowisko o waż­nym statusie społecznym, stanowisko które było dziedziczone. Samorządność wiejska w tej formie, wraz z jej organami - ławnikami - składającymi się z przedstawicieli kmieciów, przetrwała do początków XV wieku. Szybkiemu bo­gaceniu się sołtysów przeciwstawiała się szlachta, statutem tzw. „wareckim” z 1423 roku „o sołtysach nieużytecznych i krnąbrnych” stało się podstawą do ma­sowej likwidacji sołectw. Nie neguję całkowicie tego typu organizacji samo­rządu, uważam jednak, że miał on słaby punkt w nadmiernych przywilejach, które przysługiwały sołtysowi.

W okresie zaborów, a więc w okresie obcej juryzdykcji kształt samorzą­dów musiał być zgodny z wzorcem państw zaborczych. I tak w zaborze rosyj­skim samorządność była dwustopniowa: gmina i gromada wioskowa, organem wykonawczym był wójt i ławnicy. Oczywiście nie trzeba nadmieniać, że rola samorządu w takiej sytuacji była ograniczona i podporządkowana zaborcom.

W zaborze pruskim samorząd był trójstopniowy: gmina, powiat, prowincja,

a w austriackim gminę stanowiła jedna wieś, następnie był samorząd powia­towy.

W okresie międzywojennym sprawę samorządu terytorialnego regulowała konstytucja marcowa z 1921 roku, to samorząd terytorialny jest naczelną insty­tucją ustrojową i podstawową formą sprawowania administracji publicznej. Sa­morząd miał działać w gminach, powiatach i województwach, a gwarantowano mu uprawnienia uchwałodawcze, przede wszystkim w sferze administracyjnej

i kulturalnej. Organizacja i zakres działania samorządu skrystalizował się do­piero 1933 roku, wtedy to sejm przyjął tzw. ustawę scaleniową, która regulo­wała jed­nolicie kształt samorządnych jednostek terytorialnych. Ustawa dawała samo­rządność prawną oraz majątek. W okresie międzywojennym podejmowano próby ukształtowania samorządu terytorialnego, tak aby decydujący i dominu­jący wpływ przypadał społeczności lokalnej. Nie udało to się jednak i w ten spo­sób istniejące samorządy przetrwały do II wojny światowej.

Po drugiej wojnie światowej, a właściwie już 1944 roku w Dekrecie PKWN z 23 listopada w ustawie o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego określono jednostki samorządu terytorialnego, jako stowarzysze­nia, związki prawa publicznego reprezentowane przez rady narodowe. Jak wy­glądał ?, jak funkcjonował ? i jaką rolę pełnił samorząd terytorialny w tak no­wych, diametralnie odmiennych warunkach politycznych i społecznych. Samo­rząd terytorialny z radą narodową na czele, funkcjonował na trzech poziomach:

gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Obecnie, a więc po wojnie organy uchwałodawcze wybierano, a właściwie kierowano do nich ludzi delegowanych przez PPR, oraz przez te wszystkie organizacje, które PPR akceptowała. Bez­sprzecznie ujemnym według mojego mniemania były tzw. akcje oczyszczające, polegające na odsunięciu „elementu burżuazyjnego, opozycyjnego”. Samorząd nie przetrwał długo, wręcz przeciwnie krótko bo tylko około 5 lat. Ówcześni politycy, zwłaszcza z frakcji rządzącej, a więc PZPR przekonywali społeczeń­stwo, że w obecnym im ustroju gdzie rządzi „demokracja ludowa”, samorząd nie ma racji bytu, nie ma uzasadnienia istnienia i funkcjonowania. Propagowano natomiast wyższość i jakość rad narodowych, które w ten sposób agitowane po­zostały, lecz były najniższym organem trójstopniowej, scentralizowanej struktu­rze administracji państwowej. Radni byli bezradni, tak można by powiedzieć i choć brzmi to żartobliwie tak było w istocie. Pozostaje jeszcze jeden niezwykle ważny problem, nie posiadając własnego budżetu, nie mając własnego mienia, oraz nie mając możliwości prowadzenia własnej polityki lokalnej wszystkie wy­siłki ze strony lokalnych działaczy były mało owocne, a raczej żadne. Odpo­wiedź na taki stan rzeczy jest prosta, władza była gdzie indziej w lokalnych ko­mitetach partyjnych. W takiej sytuacji lokalny samorząd był bezradny, jego byt i prawidłowe działanie było utopią, taki jest mój pogląd. W latach siedemdzie­siątych zaczęła się tworzyć opozycja, która poszukiwała wzorca tworzenia no­wego ustroju, w powstaniu niezależnych ruchów społecznych, oraz nowych struktur samorządowych. W początkowym okresie opozycja przykładała więk­sze znaczenie dla samorządu pracowniczego niż do terytorialnego, dopiero na I Zjeździe Solidarności w 1981 roku postawiono na samorząd terytorialny. Z dys­kusji, która była wtedy prowadzona wyłoniła się koncepcja Samorządnej Rzeczy Pospolitej. W tezie numer 21 zapisano, że „samodzielnie, prawnie, organizacyj­nie i majątkowo samorządy lokalne muszą być rzeczywistą reprezentacją spo­łeczności lokalnej”. Oceniam, że jest to bardzo dobry zapis, który daje podstawę tworzenia samorządu lokalnego na danym terenie w oparciu o bazę majątkową i organizacyjną. Odpowiedzią ze strony ówczesnych władz komunistycznych było reaktywowanie samorządu terytorialnego ustawą o systemie rad narodo­wych i systemie terytorialnym z 20.07.1983 roku. Uważam, że było to posunię­cie błędne ponieważ nie przyznano im własnej kompetencji, osobowości praw­nej i mienia komunalnego, a także samodzielności finansowej. Dalej więc samo­rząd stanowiła rada narodowa i jej urzędnicy, a nie wspólnota terytorialna mieszkańców. Mieszkańcy nadal nie mieli wpływu na wybranie swoich przed­stawicieli do rad, bo nadal przy obstawianiu stanowisk obowiązywały nomen­klatury partyjne. Taki stan rzeczy uważam za absurdalny, a mowę o lokalnej samorządności za śmieszną i niedorzeczną. W tym przypadku rola pracownika sprowadzała się do roli wytwórcy i jako siła robocza. Jesienią 1981 roku dało odczuć się zbliżający się czas kolejnego wielkiego wybuchu niezadowolenia społecznego, a tym samym riposty ze strony władz. Komentując to S. Rainko stwierdził, że wynikiem takiego biegu spraw dokona się przejście od socjalizmu biurokratycznego do nie biurokratycznego, oraz że będzie to ruch wewnątrz for­macji socjalistycznej, a także że nie będzie to klęska tej formacji, lecz potwier­dzenie jej trwałości. Z mojego punktu widzenia stwierdzenie to jest oczywistym absurdem, nie uważam by jakiekolwiek struktury socjalistyczne mogłyby być w jakikolwiek sposób reformowane. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na stan świadomości politycznej i położenie klasy pracującej, oraz elit politycznych lat siedemdziesiątych. O sytuacji robotników mówiło się wiele, mało pisano bo obowiązywała cenzura, w praktyce niewiele to dawało. Bezspornym jest fakt, że klasa robotnicza była „martwa”, mam tu na myśli lata od roku 1948 do po­czątku lat osiemdziesiątych. Ówczesne związki zawodowe, spadek roli sejmu, stop­niowy zanik systemu wyborczego nie spełniały należytej roli. Zwrot nastąpił w 1980 roku, wtedy to pojawił się projekt - propozycja o związkach zawodo­wych, które miałyby chronić interes pracowników. Proponowano aby samo­rządy ro­botnicze pełniły rolę inspirującą w zakresie organizacji pracy, polityki cen, pla­nowania i płacy, chodziło tu o rolę opiniującą. Przełomem społeczno-politycz­nym i zwrotem było porozumienie sierpniowe z 1980 roku. Badacze tej proble­matyki lat osiemdziesiątych analizujący możliwość nowego samorządu pracow­niczego w Polsce, wykazywali duży krytycyzm, ale jednocześnie i scep­tycyzm co do realnego wykorzystania projektów samorządowych w Polsce. Barbara Gonciara zwróciła uwagę na nowe trendy w rozwoju samorządności pracowni­czej zachodzące w Europie Zachodniej, a P. Winczorek podjął się wyja­śnienia samorządowej koncepcji państwa w Jugosławii i Francji, oraz mało zna­nego za­gadnienia pluralizmu samorządowego. Według autorów francuskich „socja­lizm samorządowy” ma być inną drogą od wysoko rozwiniętych państw kapitalistycznych, po prostu miała to być droga socjalizmu. Sukces socjalizmu samo­rządowego wywodzony był z dwóch niepowodzeń: demokracji formalnej w kapitalizmie, oraz demokracji ludowej. Dlatego więc autorzy francuscy uwa­żają, że należy odrzucić ideologię i praktykę nie pohamowanego wzrostu ekono­micznego, a wysunąć zasadę użyteczności społecznej. Co najważniejsze samo­rządność zakładała ochronę dóbr przyrody, likwidację gigantyzmu, zwłaszcza w przemyśle, a także w urbanizacji. Samorządny ustrój według fran­cuskiej dok­tryny dopuszcza istnienie sektorów własności prywatnej, wycofując się z po­wszechnej kolektywizacji wsi. Krytyce poddano system pracy taśmowej, za spowodowanie głębokiej zawodowej degradacji robotników. Aprobuje się natomiast przekonanie o wzrastającej sile robotników, oraz ich umiejętności sa­moorganizowania się. Na całkiem odmienny aspekt tego zagadnienia zwróciła uwagę Barbara Gonciara, która pisała „mamy do czynienia z pełnowartościo­wymi koncepcjami samorządu robotniczego, które prowadzi do nadania jej kon­kretnego sensu praktycznego, z istotnego punktu widzenia celów ekonomicz­nych, jak i wartości społecznych. Ład samorządowy jako całościowa wizja spo­łeczeństwa, w którym wyeliminowaniu podlegają stosunki władzy ekonomicznej i politycznej, oparte na zwierzchnictwie, nie jest ideą realizowaną współcze­śnie”. Zdaniem tej samej autorki problem samorządu pracowniczego w

Polsce nie mógł być prawidłowo rozwiązany w ramach istnienia socjalizmu państwo­wego. Podstawą takiego rozwiązania musiała być reforma gospodarcza od pods­taw, stwarzająca warunki normalnej demokracji w pełnym tego słowa znacze­niu. Oceniam i uważam, że jest to stwierdzenie niezwykle ważne, znając realia ideologiczne samorządności lokalnej w okresie działalności PRL-u nie istniały warunki sprzyjające autentycznej demokracji. Dyktat partii jej wszechstronny wpływ na wszystkie dziedziny ówczesnego życia nie sprzyjały zaistnieniu prawdziwej samorządności. Głównym i zasadniczym problemem była sama władza, która miała monopol na przemoc i kontrolę wszystkich dziedzin życia przy pomocy różnych środków. Nowy ład społeczny, polityczny i gospodarczy dał podstawę do budowy nowej samorządności lokalnej. Zmiany zapoczątko­wało przez Sejm w dniu 8 marca 1990 roku, a następnie zatwierdzenie przez Senat i Prezydenta ustawy o zmianie konstytucji. Ustawę tę ustalono równolegle z ustawą o samorządzie terytorialnym, oraz ordynacją wyborczą do rad gmin. Jednostopniowy system samorządowy wprowadzony po wyborach 27 maja 1990 roku, opierał się o ustawę samorządową nie do końca rozstrzygający docelowy model funkcjonowania społeczności lokalnej. Pomimo wysokiej oceny tej uchwały przez ekspertów z wielu krajów i Rady Europy była ona rozwiązaniem kompromisowym, a dopiero kolejne jej modyfikacje miały dać oczekiwany mo­del samorządności.

Według obowiązującej Konstytucji_ podstawową formą życia publicznego w gminie jest samorząd terytorialny. Stanowi on integralną część składową sektora publicznego, którego centralnym ośrodkiem jest państwo.

Pojęcie samorządu może być rozpatrywane w różny sposób_. Samorząd w znaczeniu prawniczym (funkcjonalnym, korporacyjnym) w ujęciu idealnym, rozumiany jest jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które w zakresie wykonywania swych zadań nie są poddane żadnej ingerencji państwowej. Samorządność ta może dotyczyć zewnętrznych praw i obowiązków instytucji samorządowych wobec tych podmiotów, które wchodzą z nimi samodzielnie w stosunki prawne (np. gmina - obywatel), jak również obszaru wewnętrznej struktury instytucji samorządowej, a więc np. jej wewnętrznych układów organizacyjnych, zagadnień finansowych lub osobowych. Samorząd w znaczeniu politycznym oznacza honorowe uczestnictwo osób cywilnych w wykonywaniu określonych zadań państwowych.

Dla zrozumienia istoty samorządu terytorialnego niezwykle ważne jednak jest podkreślenie, iż jest on odrębną od państwa instytucją prawną (wyodrębnionym związkiem publicznoprawnym, czy też - jak piszą niektórzy - korporacją prawa publicznego), a nie formą udziału społeczeństwa w zarządzaniu_.

Na ukształtowanie się instytucji samorządu terytorialnego niewątpliwie miała wpływ rewolucja francuska. Samorząd gminny, który wykształcił się po rewolucji francuskiej opierał się z kolei na samorządzie średniowiecznym, którego idea własności gminnej nie była bezpośrednio związana z interesem państwa jako całości. Choć samodzielność samorządu nie była określana prawem to jednak istniała.

Francuski samorząd terytorialny w oparciu o ustawę z 1789 r. nawiązywał do podziału spraw załatwianych przez gminę_, na sprawy własnej sfery i sfery rządowej, do których gmina otrzymywała delegację w celu ich załatwienia. Została również ujednolicona struktura organizacyjna gmin na obszarze całego państwa. Francuski samorząd terytorialny był ponadto wybierany w drodze demokratycznych wyborów organów gminnych.

Tak więc idea wolności gmin była podstawą w tworzeniu przepisów prawnych, które regulują instytucję samorządu terytorialnego w wielu państwach, a "zasady francuskiego samorządu terytorialnego legły, w mniejszym bądź szerszym zakresie, u podstaw organizacji samorządu gminnego we współczesnych państwach"_.

Powszechny samorząd terytorialny w Polsce wprowadzono Konstytucją Marcową 1921 roku w województwach, powiatach oraz gminach miejskich i wiejskich. Rady gminy miały stanowić prawa, a wykonaniem miały zajmować się kolegia samorządowe pod przewodnictwem przedstawicieli administracji państwowej. W 1924 r. próbowano uchwalić pakiet ustaw o gminach miejskich i wiejskich, ordynacjach wyborczych i wyborach do sejmików powiatowych oraz o powiatowych związkach komunalnych. Jednak ustawy te nie doczekały się debaty. Po przewrocie majowym 1926 r. w zasadzie zapomniano o nich. W 1933 r. Sejm przyjął tzw. ustawę scaleniową, która regulowała kształt samorządowych jednostek terytorialnych tj. miast, gmin miejskich i wiejskich oraz powiatów nadając im osobowość prawną i majątkową. Ustawa scaleniowa zapewniała rządowi znaczącą kontrolę nad działalnością samorządu.

Wyraźnie ograniczona rola samorządu terytorialnego została przez Konstytucję kwietniową z 1935 r. Samorząd terytorialny i gospodarczy został uznany za część administracji państwowej. Następnie w 1950 roku samorząd został całkowicie zniesiony na rzecz jednolitego systemu władzy państwowej. Nastał czas centralizacji decyzji i systemu nakazowo - rozdzielczego.

Przywracanie samorządu terytorialnego rozpoczęło się dopiero w 1990 roku, kiedy to została uchwalona ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r., która zmienia w zasadniczy sposób pozycję gmin jako podstawowych jednostek terytorialnych.

Przedstawienie istoty prawnej samorządu terytorialnego wymaga w szczególności ujęcia go jak organu publicznego, powołanego do wykonywania części zadań administracji państwowej. Zasadniczo nie ma różnic między administracją rządową, a samorządową, gdyż obu sferom działalności publicznej mogą być powierzone identyczne bądź podobne zadania. Jednakże nieliczne zadania są zastrzeżone dla administracji rządowej.

Z formalnego punktu widzenia różnice występują w większym lub mniejszym zakresie, z materialnego punktu widzenia te różnice praktycznie nie istnieją. Wynika to z faktu, iż administracja rządowa i samorządowa tworzą wspólnie administrację państwową.

Ważnym elementem pojęcia samorządu terytorialnego jest samodzielność, której zakres określają przepisy prawne. Z reguły określa się dwie sfery samodzielności samorządu terytorialnego: samodzielność w dziedzinie prawa publicznego, w tym finansowego oraz w sferze prawa prywatnego. Samorząd terytorialny może rzeczywiście funkcjonować samodzielnie jedynie wówczas, gdy dysponuje należącym do niego majątkiem i może we własnym imieniu prowadzić działalność gospodarczą w celu osiągnięcia dochodów, dlatego też na największą uwagę zasługuje samodzielność gospodarczo - finansowa.

Jedną z cech samodzielności samorządu terytorialnego jest samoorganizowanie. Ma ono znaczenie szczególnie w okresie powoływania nowych organów na szczeblu lokalnym oraz dla powoływania związków międzygminnych lub utworzenia stowarzyszeń.

Leksykon Prawniczy - praca zbiorowa pod redakcją prof. Dr hab. U. Kaliny - Praszniec Wrocław 1999, str.418

Smolski R, Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, wydawnictwo Europa, Warszawa 1999, s. 320.

Uryk J. (red.), Prawo administracyjne cz. I, Rzeszów 1996, s. 145.

---