MAKROEKONOMIA - KONSPEKT WYKŁADU

Dr Elżbieta Kwella

WYKŁAD: PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

1. Co to jest pieniądz

Pieniądzem jest wszystko to, co spełnia funkcję środka wymiany, a ponadto jest jednostką rozliczeniową i środkiem gromadzenia oszczędności

Cechy pieniądza:

1. Pieniądz jest wyłącznym środkiem, za pomocą którego kupujemy towary, usługi i papiery wartościowe. Towarów nie kupujemy za pomocą papierów wartościowych; toteż nie wliczamy ich w pojęcie pieniądz.

2. Pieniądz nie przynosi, w przeciwieństwie do akcji, obligacji, weksli, dochodów w postaci procentów.

3. Rząd ma monopol na drukowanie pieniędzy.

2. Banki

Banki komercyjne to działające dla zysku przedsiębiorstwa, które przechowują cudze pieniądze, płacąc właścicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają przedsiębiorstwom, konsumentom i państwu.

Bank to typowy pośrednik finansowy ułatwiający przepływ pieniędzy od kredytodawców do kredytobiorców. Pośrednikami takimi bywają również towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne.

Bilans banku, czyli zestawienie informacji o tym, co bank ma (aktywa) i co jest winien innym (pasywa) , ma umożliwiać łatwą ocenę stosunku wysoce płynnych aktywów do zobowiązań o niebezpiecznie bliskim terminie spłaty.

Stopa rezerw obowiązkowych (minimalnych ), ( R ) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego ( rezerw, RE) do ulokowanych weń wkładów płatnych na każde żądanie ( D ). R = RE/D.

Bank centralny (BC) to państwowa instytucja, która prowadzi politykę pieniężną, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność, jest bankiem państwa i strażnikiem wartości pieniądza.

Funkcje BC:

1. BC wpływa na ilość pieniądza w obiegu.

Drukuje banknoty, bije monety i wprowadza je do obiegu, skupując za nie papiery wartościowe na rynku kapitałowym. Pozwala to wpłynąć na popyt globalny, zapobiegać recesji i bezrobociu. Przyczyną z kolei zmniejszania ilości pieniądza w gospodarce ( np. przez sprzedaż papierów wartościowych) może być chęć ochrony wartości pieniądza, która obniża się na skutek jego nadprodukcji i wywołanego tym wzrostu cen.

2. BC sprawuje nadzór nad działalnością innych banków. Jest też „kredytodawcą ostatniej instancji”. BC zarządza długiem państwa ( dba o wypłacanie odsetek należnych posiadaczom papierów wartościowych, emituje nowe i skupuje stare obligacje państwowe) oraz

3. przechowuje wkłady państwa. BC może także finansować wydatki budżetowe (jeśli rząd zdoła go do tego nakłonić).

3. Rynek pieniądza - popyt na pieniądz, podaż pieniądza, równowaga pieniężna

3.1. Popyt na pieniądz

Dlaczego ludzie trzymają gotówkę ?

1. Motyw transakcyjny ⇒ MT + MP = L₁(Y) = k(Y); k'>0

keynesowska funkcja popytu transakcyjnego i
przezornościowego, gdzie: „k” - współczynnik
wrażliwości popytu na pieniądz względem dochodu.
Ludzie chcą trzymać pieniądze, które nie przynoszą żadnego dochodu, gdyż planują zakupy dóbr i usług. Popyt transakcyjny rośnie zatem gdy zwiększa się liczba transakcji w gospodarce, a to ma miejsce gdy rośnie PKB (Y).

2. Motyw przezornościowy
   Nieplanowane zakupy. Popyt przezornościowy jest dodatnio skorelowany z PKB.

3. Motyw spekulacyjny ⇒ MS = L₂( r ) = h( r ); h' < 0
   keynesowska funkcja popytu spekulacyjnego, gdzie:
   r - bież. stopa proc. od obligacji, h - współczynnik
   wrażliwości M^D względem zmian stopy proc. , inaczej
   stała wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu
   stopy proc. o 1 punkt procentowy - bonów, obligacji.
   Popyt spekulacyjny na pieniądz jest ujemnie skorelowany ze stopą procentową. Jeśli zwiększamy część dochodu przechowywaną w obligacjach (bo wzrosła stopa procentowa), to tym samym o dokładnie tę samą wartość zmniejszamy część dochodów przechowywaną w pieniądzu (spada popyt spekulacyjny na pieniądz).

Agregatowa funkcja popytu na pieniądz

(tzw.funkcja alokacji dochodu przechowywanego), zakłada, że dochód, jaki ludzie przechowują, utrzymywany jest w części w pieniądzu (M^D) i w części w obligacjach (popyt na obligacje oznaczmy symbolem - B), reprezentujących w tym modelu wszystkie aktywa finansowe, niepieniężne. Co więcej , zakłada ona, że wielkość dochodu, jaką ludzie przechowują, jest względnie stałą frakcją ogółu dochodów otrzymywanych: wielkość tę oznaczamy właśnie keynesowskiem współczynnikiem „k”. Opisuje on społeczną normę postępowania w zakresie gospodarowania dochodem.

k.

Dzięki znajomości „k” ów dochód przechowywany możemy zapisać następująco:

k•Y = M^D + B

W rywalizacji pieniądz - obligacje walory pieniądza jako rezerwuaru wartości, są niezmienne (stopa zwrotu zawsze = 0), zmieniać się może natomiast atrakcyjność aktywów niepieniężnych (B). Im wyższa stopa zwrotu, tym bardziej - przy stałej stopie zwrotu pieniądza - maleje atrakcyjność pieniądza. Poziom stopy zwrotu od papierów wartościowych decyduje o poziomie dochodu przetrzymywanego w obligacjach.
Jeśli przez „h” oznaczymy stałą wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu stopy proc. o 1 punkt procentowy - obligacji, to ilość dochodu ulokowanego w obligacjach zapiszemy:

B = h • r, ( co odpowiada keynesowskiej funkcji spekulacyjnego popytu na pieniądz ), a dochód przechowywany: k•Y = M^D + h•r. Jeśli stopa proc. ( r ) wzrasta, rośnie automatycznie ilość dochodu upostaciowionego w obligacjach, wzrost ten - przy danym dochodzie - dokonuje się jednak kosztem pieniądza. Jego zasób maleje w takim samym stopniu, w jakim rosną lokaty w obligacje (i inne aktywa finansowe).

Popyt na pieniądz jest funkcją popytu na papiery wartościowe, co zapisujemy następująco:

M^D = k•Y - h•r = k•Y - B

W skali gospodarki wartość dochodu utrzymywanego w pieniądzu jest zawsze równa wartości masy pieniężnej w obiegu ( M^D = CU + RE).

W ujęciu realnym: M^D = (k Y - h r) P.

Popyt na pieniądz maleje, gdy stopa proc. rośnie, a rośnie wraz ze wzrostem dochodu Y lub poziomu cen P. Zależy więc aż od trzech zmiennych: r, Y i P.

3.2. Bank centralny i podaż pieniądza

Podaż pieniądza (M^S) jest ustalana poprzez politykę BC. Jest to suma gotówki będącej w obiegu (CU), powiększonej o depozyty czekowe osób prywatnych i firm trzymane w bankach (D): M^S = Y_X = M1 = CU + D

Baza monetarna (M₀ lub H) tzw. „zasób pieniądza wielkiej mocy”, to monety i banknoty w obiegu poza BC, czyli rezerwy utrzymywane w bankach oraz gotówka będąca aktualnie w obiegu pozabankowym: H = M₀ = RE + CU

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

Celem zapewnienia stabilności systemu finansowego banki są zmuszone do utrzymywania części swej gotówki w formie rezerw obowiązkowych „RE”. Ich wysokość zależy od stopy rezerw obowiązkowych „R” oraz poziomu zgromadzonych depozytów „D”. RE = R • D.

Owe rezerwy banki muszą na mocy prawa utrzymywać na swym koncie w BC.

Pierwsze prawo bankowe: KAŻDY KREDYT RODZI NOWY DEPOZYT.

Depozyt wtórny (bezgotówkowy, D_b) - depozyt powstały na kanwie kredytu.

Depozyt pierwotny (gotówkowy, D_g) - depozyt wyjściowy liczony ilością banknotów - gotówki, jaką bank dysponuje i który to depozyt w formie kredytu wypożyczany jest kredytobiorcom.

Im więcej gotówki w banku, tym więcej kredytów, tym więcej depozytów wtórnych,
tym więcej pieniądza w gospodarce.

Działalność kredytowa, a co się z tym wiąże k r e a c y j n a , nie może trwać bez
końca. Gdy poziom gotówki zgromadzonej w banku zrówna się z poziomem
wymaganych od depozytów rezerw, to kończy się działalność kredytowa ( i kreacyjna)

banku. Gdy D_g = RE ⇒ kreacja pieniądza bankowego osiąga kres: D max. = mnożnik
bankowy razy depozyt pierwotny.

Ile bank może wykreować depozytów (D) na bazie złożonej do banku gotówki ?

Drugie prawo bankowe: D =

gdzie: „1/R” to mnożnik pieniądza bankowego, ukazuje on, o jaką wielokrotność dysponowanej przez banki gotówki mogą wzrosnąć, w wyniku działalności kredytowej, depozyty bankowe bez naruszenia zasad bezpieczeństwa

Bankowy a globalny mnożnik pieniężny

Ogólny (globalny) mnożnik pieniężny jest mniejszy od bankowego (1/R). Wynika to stąd, że nie cała wyemitowana przez mennicę - gotówka przechodzi przez operacje bankowe. Część gotówki z różnych powodów zawsze pozostaje poza obiegiem bankowym.

ogólny mnożnik pieniężny informuje, o ile zmieni się
ilość pieniądza (M^S) w następstwie wzrostu bazy

monetarnej (H) o jednostkę.

Gdzie: cu = CU/D skłonność systemu pozabankowego do utrzymywania gotówki.

Funkcja podaży pieniądza

M^S = m_p • H

O sile tej zależności decyduje ogólny mnożnik pieniężny. Baza monetarna zwielokrotnia w procesie kreacji masę pieniężną, gdyż ilość depozytów stworzonych przez bazę kilkakrotnie przewyższa samą bazę.

3.3. Równowaga na rynku finansowym ( „pieniądz - obligacje” )

Rynek pieniężny znajduje się w równowadze tylko wtedy, gdy równowaga występuje także na rynku aktywów niepieniężnych.

Od strony algebraicznej równowagę na rynku pieniężnym zapisujemy, porównując ze sobą funkcję podaży pieniądza z funkcją popytu nań:

m_p•H = k•Y - h•r ⇔ M^S = M^D

4. Kontrola podaży pieniądza przez BC - narzędzia polityki monetarnej

Istnieją dwa podmiotowe źródła podaży pieniądza.

1. „mennica” emitująca gotówkę (bazę monetarną),

2. banki kreujące tzw. depozyty bezgotówkowe (D_b)

M^S = H + D_b

D_b = M^S - H → D_b = (m_p - 1) • H

Oddziaływanie państwa na podaż pieniądza dokonuje się za pośrednictwem BC. Efektywna kontrola M^S w swych skutkach sprowadza się ona zawsze do zmian w parametrach mnożnikowej formuły bazy monetarnej ( M^S = m_p•H ). Celem stosowanych narzędzi jest więc bądź to spowodowanie zmian wartości mnożnika pieniężnego, bądź też wywołanie zmian w poziomie bazy monetarnej.

A. Zmiana mnożnika i narzędzia do tego służące NARZĘDZIA POLITYKI
MONETARNEJ:

m_p = f( R, cu ) ; m_p = 1. ΔR (zmiana stopy rezerw ↑, ↓ R ⇒ ↓, ↑ m_p ⇒ ↓, ↑ D = m_p•D_g obowiązkowych)

2. Δ stopy redyskontowej

2. Zmiana bazy monetarnej

H = CU + RE 3. Operacje otwartego rynku

4

---