Układ mięśniowy składa się z wydłużonych komórek otoczonych błoną podstawną, zwanych włóknami mięśniowymi. Mięśnie stanowią 40-50% całkowitego ciężaru ciała. Cechami charakterystycznymi mięśni są:
Pobudliwość, czyli zdolność przyjmowania bodźców i reagowania na nie
Kurczliwość, czyli zdolność do skracania i generowania siły pozwalającej wykonywać pracę
Rozciągliwość, czyli zdolność do wydłużania, bez uszkodzenia włókna mięśniowego
Elastyczność, czyli zdolność do powrotu do pierwotnego kształtu po skurczu lub rozciągnięciu.
Napięcie mięśnia sprawia, że przeciwstawia się on sile chcącej go rozciągnąć. Na stopień napięcia mają wpływ: budowa osobnika, jego wiek i gruczoły wydzielania wewnętrznego, szczególnie jajniki i jądra, a także układ nerwowy.
Trzy podstawowe czynności mięśni:
Ruch, który może być odruchem lub wykonany dowolnie. Wszystkie ruchy są wynikiem zintegrowanego działania kości, stawów i mięśni.
Utrzymanie postawy ciała. Skurcz mięśni pozwala na utrzymanie stałej pozycji ciała (stanie, siedzenie)
Wytwarzanie ciepła. Mięśnie w czasie czynności wytwarzają ciepło, utrzymując stałą ciepłotę ciała. Uważa się iż około 85% całkowitego ciepła ciała jest produkowane w czasie skurczu mięśnia.
Mięśnie szkieletowe, stanowiące czynny narząd ruchu, przyczepiają się do kości lub skóry. Są to wydłużone, wielojądrowe komórki, wskazujące poprzeczne prążkowanie i nazywane włóknami mięśniowymi. Ich komórki są wielojądrowe, ają bardzo rozbudowaną gładką siateczkę sarkoplazmatyczną i w cytoplazmie posiadają włokiena mięśniowe, mające zdolność kurczenia.
Poszczególne włókna mięśniowe otacza luźna, delikatna tkanka łączna zwana śródmięsną, w której znajdują się naczynia krwionośne, chłonne oraz nerwy. Pęczki włókien mięśniowych otacza zbita tkanka łączna zawierająa włókna kolagenowe, siateczkowe i fibroblasty, które tworzą omięsną. Cały mięsień otacza łącznotkankowa torebka zwana namięsną, która może łączyć się z powięzią.
Unerwienie i unaczynienie. Mięśnie szkieletowe są dobrze unaczynione, a ilość krwi dopływającej do mięśnia wzrasta wraz z jego czynnością. Mnogie tętnice dochodzące do mięśni, którym zwykle towarzyszą dwie żyły, rozgałęziają się w omięsnej i tworzą sieci, od których biegną tętniczki przebiegające prostopadle do włókien mięśniowych. Są to tętniczki końcowe. Oddają one odgałęzienia przebiegające w śródmięsnej, tworzące sieci oplatające włókna mięśniowe. Żyły mięśni zaopatrzone są w zastawki. Unerwienie ruchowe pochodzi od motoneuronów α, które znajdują się w rogach przednich rdzenia kręgowego oraz w jądrach ruchowych nerwów rdzeniowych w pniu mózgu.
Do narządów pomocniczych mięśni należą:
Powięzie
Pochewki ścięgien
Kaletki maziowe
Trzeszczki
Bloczki mięśni
Powięź to łącznotkankowa błona włóknista o zmiennej grubości, która otacza poszczególne mięśnie oraz grupy mięśni. Spełnia bardzo ważne funkcje: mogą przyczepiać się do niej włókna mięśniowe; stanowi elastyczną torebkę mięśnia zabezpieczając go przed urazami; znajdująca się w niej tkanka tłuszczowa chroni przed utratą ciepła; ułatwia przesuwanie się mięśni względem siebie; bierze udział w tworzeniu pochewek włóknistych ścięgien; może ograniczać rozprzestrzenianie zapaleń ropnych; stanowi drogę przejścia naczyń i nerwów do mięśni.
Kaletki maziowe stanowią uwypuklenia błony maziowej torebki stawowej. Wypełnione są mazią stawową i znajdują się w miejscach narażonych na tarcie podczas przesuwania się mięśni lub ścięgien. Ułatwiają ruch.
Trzeszczki lub kości trzeszczkowa te są to drobne kostki włączone w ścięgna mięśni, w pobliżu ich przyczepów. Stanowią one punkty podparcia dźwignii mogą zmieniać kierunek ścięgna.
Bloczki mięśni są to wystające kości lub chrząstki, wokół których owijają się ścięgna mięśni. Działają jako punkty podparcia i zmieniają kierunek działania mięśnia.
Mięsień sercowy lub tkanka mięśniowa sercowa występuje głównie w ścianach serca doraz w ścianach dużych naczyń w pobliżu serca. Tkanka ta składa się z komórek mięśniowych sercowych oraz komórek układu przewodzącego. Komórki mięśniowe sercowe, zwane włóknami mięśniowymi sercowymi, są jedno- lub dwujądrowe, układające sięw szeregi, które łączą się bocznymi odgałęzieniai z szeregami sąsiednimi. Szeregi komórek połączone są między sobą wyspecjalizowanymi powierzchniami zwanymi wstawkami. Wstawki zawierają desmosomy, połączenia typu nexus umożliwjaące przepływ impulsów, oraz strefy przylegania, stanowiące kanały jonowe.
Mięśnie gładkie składają się z wydłużonych komórek o długości od 30 do 50 µm, posiadają jedno jądro oraz liczne wgłobienia, zwane jamkami w błonie komórkowej. Na wewnętrznej powierzchni błony komórkowej znajdują się liczne ciałka gęste, pomiędzy którymi rozciągają się miofilamenty aktynowe i miozynowe. Unerwione są układem autonomicznym.