EWOLUCJA DEFINICJI KULTURY

Starożytność: kultura = kultywacja (uprawa roli).

Oświecenie (Voltaire): „kultura” jest przeciwieństwem „natury”; culture - dobre, obyczaje, życie duchowe lub też poziom osiągnięty przez wykształcone jednostki.

Współczesne definicje kultury

• Kulturalistyczno-psychologiczna definicja kultury Ralpha Lintona:

• Kultura jest podstawą osobowości człowieka i wspólnoty społecznej.

• „Kultura stanowi układ wyuczonych zachowań i rezultatów tych zachowań, których elementy składowe są wspólne dla członków danego społeczeństwa i przekazywane w jego obrębie.”

• Funkcjonalistyczna definicja kultury Roberta Mertona:

• „Kultura jest rezultatem zachowań przebiegających wg. określonych wzorów, a wzory te stanowią istotę oraz podstawę organizacji społeczeństwa”

• „W zakres kultury wchodzą zachowania zgodne z wzorami, uświadamianymi lub nie, jak i podporządkowane normom których kompleksy składają się na modele społeczeństwa. [...] Normy i modele odgrywają ogromną rolę w procesie przekazywania i przyswajania właściwych danej kulturze sposobów zachowania.”

Socjologiczno-antropologiczna definicja kultury Antoniny Kłoskowskiej:

„Kultura jest to względnie zintegrowana całość, obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”.

STRUKTURA KULTURY

1. Kultura jest zawsze zlokalizowana w konkretnym czasie, przestrzeni i zbiorowości (nie istnieje kultura „wogóle”, lecz zawsze w związku ze zbiorowością), np. kultura Mazowsza, kultura miejska, kultura Polaków, itp.

2. Każda kultura posiada swoje elementy podstawowe (zasadnicze cechy), np. określone sposoby budowy domów, świętowania lub manifestowania odrębności. Elementy podstawowe kultury wyznaczają główne wzory, idee, czynności lub przedmioty zasadniczo ważne dla utrzymania i rozwoju zbiorowości (są najważniejszymi składnikami podtrzymywania tożsamości kulturowej).

3. Szerszy układ wyobrażeń, idei, przedmiotów lub urządzeń związanych z poszczególnymi elementami podstawowymi kultury nazywa się kompleksami kulturowymi.

SPOŁECZNE FUNKCJE KULTURY

• Kultura oddziałuje poprzez internalizację (przyswojenie sobie): sposobów zachowań, nawyków, wzorów, zasad - tzn. utrwalonych dyspozycji do reagowania w pewien społecznie (kulturowo) uregulowany sposób.

• Normy, reguły, wartości istniejące w społeczeństwie jakie pełnią rolę zinternalizowanych, tzn. przyswojonych i utrwalonych w świadomości społecznej wytycznych zachowań - są wytworami kultury.

• Społeczeństwo używa przedmiotów i wytworów kultury w sposób uregulowany przez kulturę.

• Kultura osobista jednostek (sposoby jej myślenia, zachowania, postępowania, poglądy, pojęcia a także wytwory materialne) - jest pochodną kultury danej zbiorowości.

I. Socjalizacja „pierwotna” (w rodzinie) i „wtórna” (pod wpływem społeczeństwa)

- uczenie dyscypliny, konformizmu,

- wpajanie aspiracji i dążeń,

- umożliwianie zdobywania wiedzy,

• uczenie zdobywania sprawności i kwalifikacji zawodowych.

II. Ustanawianie i podtrzymywanie systemów wartości i kryteriów określających status wartości

Definicja F. Znanieckiego:

„Wartościami są przedmioty materialne lub idealne (idee lub instytucje, przedmioty rzeczywiste lub wyimaginowane) w stosunku do których jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w swoim życiu i dążenie do ich osiągnięcia odczuwają jako przymus”.

Rozróżnienie 1. wartości autotelicznych (nadrzędnych, wartościowych samych przez się, w sposób bezdyskusyjny i niezmienny), np. wartości życia, honoru, godności, oraz 2. wartości konsekutywnych (pochodnych) - zależnych od tych pierwszych, zmiennych, np. „ciekawego” życia, „honoru zawodowego”, „godności roli społecznej”.

III. Internalizowanie („uwewnętrznianie”) wartości - wpajanie, „automatyzacja”.

IV. W oparciu o zinternalizowane (uwewnętrznione) wartości - 1. ustalanie wzorów i norm postępowania, np. sympatia - antypatia, szacunek - pogarda, ksenofilia - ksenofobia, oraz 2. określanie wzorów modelowych, np. kulturowy ideał osobowości, wzór urody, wzór kariery.

NAJWAŻNIEJSZE SPOŁECZNE FUNKCJE KULTURY

Kultura dostarcza wartości, norm i wzorów w oparciu o które tworzą się więzi i kształtuje się osobowość - PEŁNI FUNKCJĘ NORMATYWNO-REGULATYWNĄ Do wartości i norm należą także symbole i język, umożliwiające kumulację dziedzictwa kulturowego i komunikację, a te z kolei - wpływają na zachowania. Trwa nieustanny proces wymiany: kultura - społeczeństwo - dziedziczenie - komunikacja.

KULTURA SYMBOLICZNA

Kultura „znacząca” i komunikująca, zawierająca treści autoteliczne dostępne w bezpośrednim odbiorze, do którego niezbędna jest tzw. kompetencja kulturowa (umiejętność rozumienia autotelicznych treści kultury lub danego wytworu kultury).

Koncepcja Romana Ingardena dwóch głównych warstw znaczeniowych dzieła:

1. znaczenie immanentne (ahistoryczne, niezmienne)

2. dookreślenie znaczenia (w określonym historycznie czasie i miejscu, zmienne).

W tym ujęciu: kultura jest procesem komunikowania się, ponieważ twórcy kultury -poprzez swoje dzieła - chcą przekazywać określone treści odbiorcom wyposażonym w odpowiednią kompetencję.

Kryterium semiotyczności wskazuje na przedmioty, zjawiska lub osoby posiadające znaczenie - stanowiące rodzaj znaku symbolicznego, tzn. takiego, który posiada treść nadaną poprzez konwencję.

Przedmiot odniesienia mogą tu stanowić zarówno abstrakcje, jak i zjawiska przyrodnicze, mogą nimi być osoby, zwierzęta, przedmioty, praktycznie wszystko. Istnieje jeden wymóg - muszą posiadać swoistą konwencjonalną treść. Odczytanie owej treści możliwe jest jedynie w wyniku uczestnictwa w kulturze, w której dany symboliczny znak funkcjonuje. Dlatego prawdopodobnie zwykła krowa będzie dla nas czymś zupełnie innym niż np. dla Hindusów.

Kryterium aksjologiczne ogranicza zakres desygnatów pojęcia kultury “wyższej” czy duchowej do znaków, które stanowią wartości. Fakt posiadania dobrego samochodu informuje nas o zamożności jego właściciela, dopiero ona stanowi wartość

KULTURA MASOWA

Definicja A. Kłoskowskiej:

„Kultura masowa powstaje w wyniku przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz jednolitych form zabawowej (rozrywkowej) działalności wielkich mas ludzkich”.

Kultura masowa = kultura dotycząca szerokiej publiczności.

Dwa główne kryteria charakteryzujące kulturę masową:

• Kryterium ilości (duża ilość powielanych masowo treści kultury przekazywanych dużej ilości odbiorców).

• Kryterium standaryzacji (treści przekazywane dużej ilości odbiorców muszą być typowe, „uśrednione”, standardowe

Symboliczne treści przekazywane licznej publiczności muszą być zwielokrotnione (multiplikowane lub reprodukowane), np. przez środki masowego przekazu. Środki masowego przekazu upowszechniają standardowe treści kultury, ale zapewniają szeroki zasięg odbioru, ponadto gwarantują tzw. równoczesność recepcji (wszyscy odbierają te same treści) oraz współczesność (treści te są odbierane równocześnie). W rezultacie: kosztem ilości i standaryzacji powielanych masowo treści kultury, możliwy jest szeroki zasięg odbioru i szybka komunikacja społeczna.

Społeczne warunki rozwoju kultury masowej:

1. „umasowienie społeczeństwa”,

2. upowszechnianie się jednolitych stylów życia,

3. postęp urbanizacji,

4. postęp techniczny i cywilizacyjny (m. in. redukcja czasu pracy, wzrost ilości wolnego czasu,

5. upowszechnianie się „cywilizacji obrazkowej” poprzez środki masowego przekazu.

Subkultura (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą.W znaczeniu potocznym - określa grupy młodzieży (np. subkultura młodzieżowa) kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest termin kontrkultura.

Termin „kontrkultura” obejmuje powstałe w latach 60. i 70. w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej różnorodne ruchy młodzieżowe, manifestujące swoim strojem, zachowaniem się i twórczością artystyczną sprzeciw wobec powszechnie przyjętych poglądów i zachowań.„Z czasów kontrkultury najsilniej przetrwały w świadomości potocznej dwa utopijne wyobrażenia: nieskrępowanej wolności i rebelii społecznej przy dźwiękach elektrycznych gitar. Oba wyobrażenia pojawiają się do dziś w filmach czy literaturze” (Wojciech J. Burszta).

KULTURA SYMBOLICZNA

(NIEMATERIALNA)

1. Jest dziełem człowieka i społeczeństwa.

2. Jest produktem różnych postaci zachowań społecznych.

3. Zachowania tworzące kulturę przebiegają wg. określonych wzorów i norm.

4. Wzory i normy są wytworem interakcji społecznych.

KULTURA MATERIALNA

5. Zawiera materialne wytwory zachowań.

---