Wydawać by się mogło, że miłość to uczucie obecne przede wszystkim w romantyzmie. Jednakże analizując utwory powstałe w pozytywizmie, można zauważyć apoteozę tego wielkiego uczucia.
Wątek miłosny odgrywa wielka rolę w utworach historycznych Sienkiewicza. Wielu ludzi jednak nie wierzy w szczerość opisywanych przez autora uczuć. Dzieje się tak być może dlatego, że w każdej powieści wyżej wymienionego pisarza powtarza się fabularny schemat. Otóż wspaniały rycerz zakochuje się pięknej i wspaniałej kobiecie miłością idealną. Tak jest w przypadku Zbyszka z Bogdańca i Danuśki z „Krzyżaków”, Oleńki i Kmicica z „Potopu”, Baśki i Wołodyjowskiego. Czasem jednak pojawiają się problemy w zafascynowaniu drugą osobą. Myślę tutaj o trójkątach miłosnych. Zawsze, lub prawie zawsze, bohaterów próbuje rozdzielić osoba z zewnątrz. Sienkiewicza interesuje jedynie proces kształtowania się miłości, od zauroczenia poprzez chwile tęsknoty, aż do szczęśliwego połączeniu pary kochanków. Zauważmy, że autor powieści historycznych nigdy nie skupia się na pożyciu małżeńskim bohaterów. Doprowadza ich do ślubnego kobierca i tu akcja się kończy.
Uważam, iż miłość bohaterów sienkiewiczowskich jest zbyt wyidealizowana, choć jednocześnie można zaryzykować stwierdzenie, że jest... zwykła.
W porównaniu z bohaterami Sienkiewicza trochę bardziej skomplikowane wydają się uczucia bohaterów „Nad Niemnem”. Postaci, które w powieści kochają się, jest naprawdę dużo. Najważniejszymi jednak z nich, moim zdaniem, są Jan i Cecylia. Dzięki ich miłości, dzięki ich poświęceniu, dzięki ich wyjściu poza stereotypy powstał ród Bohatyrowiczów.
Inną ważna personą jest Marta. Kochała Anzelma, jednakże nie zdobyła się na mezalians. Jej postawa ma być przestrogą dla czytelnika. Apelem o wyjście poza stereotypy. Bohaterka ta ukazuje nieszczęście człowieka, który bał się wyjść poza schemat ugruntowany w danej epoce
Jest w „Nad Niemnem” jeszcze jedna postać zasługująca na przywołanie. Myślę oczywiście o Emilii. Wychowana jest ona na romansach czytanych w szkole klasztornej. Marzy o wielkim, romantycznym uczuciu, nie potrafiąc jednocześnie docenić uczucia męża. Jego miłość jest prosta, a Emilia potrzebuje raczej spacerów w świetle księżyca...
Miłość nieszczęśliwa jawi się również w uczuciu Zygmunta i Klotyldy. Klotylda kocha szczerze, oddając się całkowicie wielkiemu uczuciu.
Można powiedzieć, że jedyną szczęśliwą parą są Justyna i Janek. Kochają się szczerze, głównie dlatego, że wyszli poza stereotypy. Orzeszkowa w „Nad Niemnem” czasem wychodzi poza utarte relacje.
Prus natomiast w „Lalce” ukazał prawdziwe stadium miłości. Stanisław Wokulski zakochuje się w Izabeli Łęckiej. To uczucie staje się motorem jego działań, gdyż zdaje on sobie sprawę z tego, iż jedynym sposobem zdobycia ukochanej jest zaistnienie w świecie arystokracji. Zaistnieć w nim można jedynie dzięki wielkim pieniądzom, które zdobywa Wokulski dość szybko. Izabela nie przyjmuje go jednak, w wyniku czego Stach próbuje popełnić samobójstwo. Miłość ta przypomina bardzo schemat miłości romantycznej. Prus nie naśmiewa się z tego uczucia. Naśmiewa się z niego raczej Izabela i większość arystokracji. Patrząc na Wokulskiego, widzimy, jak wielki wpływ na jego miłość miał romantyzm. Przypomnijmy sobie fragment, w którym Stanisław rzuca tomikiem wierszy Mickiewicza. Zrzuca on całą winę za swoją źle ulokowaną miłość na utarte przez wieszczów romantycznych schematy uczuć.
W „Zbrodni i karze” Dostojewskiego widzimy miłość pełną poświęcenia. Myślę oczywiście o Sonii, która odważyła się pojechać za Raskolnikowem na Syberię.
Inny model miłości rysuje się w „Ojcu Goriot”. Jest to miłość ojcowska. Pełna poświęceń, może nawet trochę... chora!
Model miłości, jaki prezentuje w „Nad Niemnem” Emilia, podobny jest do losów Pani Bovary. Postać ta rozczytuje się w romansach, szuka idealnego uczucia, nie potrafi zadowolić się kochankiem ani mężem. Stereotypy romantyczne przytłaczają ją. Nie może sobie ona poradzić w świecie tamtych lat. Bohaterka powieści Flauberta, w wyniku niezrozumienia świata, popełnia samobójstwo.
Jak widać, miłość w pozytywizmie była obecna, duży wpływ na nią miał jednak romantyzm. Nie jestem pewna, co miało być zadaniem ukazywania miłości w utworach epoki pozytywizmu. Myślę jednak, iż zabieg ten miał pokazać odchodzącą kulturę i obyczaje. Pokazać miał potrzebę wyjścia poza stereotypy. Wskazać, iż miłość potrafi „dodać skrzydła”, ale również może prowadzić do klęski, jak było w przypadku Wokulskiego i Pani Bovary...