Niepełnosprawność intelektualna-stopień głęboki
Mianem upośledzonych intelektualnie w stopniu znacznym określa się dzieci, które podczas badań psychologicznych uzyskały wskaźnik rozwoju intelektualnego w granicach 20-35.( Dzieci przeciętnie inteligentne uzyskują wynik między 90 a 110).
U dzieci upośledzonych w stopniu głębszym w porównaniu z lekko upośledzonymi częściej występują różnego rodzaju anomalie w wyglądzie zewnętrznym i zaburzenia w rozwoju fizycznym oraz dodatkowe upośledzenia i kalectwa.
Mają bardziej zaburzoną działalność receptorów, analizatorów i wszystkich procesów psychicznych. Zaburzenia te są tym większe im większe jest upośledzenie intelektualne. Dotyczy to także spostrzegania otaczającej ich rzeczywistości. Dzieci te mają duże trudności w koncentrowaniu się na jakimś przedmiocie przez dłuższy czas. Przeważa u nich uwaga mimowolna. U jej podstaw leży mechanizm odruchu orientacyjno-badawczego. Ich uwagę, jak podaje Kostrzewski przyciągają jedynie nowe, silne lub niezwykłe bodźce. Ich wyobrażenia maja charakter odtwórczy-jednak są one są mało dokładne i niezbyt wierne rzeczywistości. Pełniejsze poznanie otoczenia następuje przez wielozmysłowy kontakt z danym przedmiotem.
Dzieci upośledzone w stopniu głębszym charakteryzują się również gorszą pamięcią. Mają ogromne problemy z zapamiętywaniem oraz z odtwarzaniem tego co zapamiętali. Trudności w odtwarzaniu są częściowo uwarunkowane ubogim zasobem słownictwa. Następuje u nich zapamiętywanie mimowolne, lecz jako chaotyczne i przypadkowe nie odgrywa większej roli w rozwoju.
Jeśli chodzi o myślenie- pod wpływem spostrzeżeń wielozmysłowych i aktywności motorycznej pojawia się u dzieci myślenie sensoryczno-motoryczne. Rozszerzający się zakres spostrzeganych przedmiotów, zjawisk i sytuacji rozwija myślenie konkretno-obrazowe, w którym bezpośredni kontakt z przedmiotem jest podstawą. Przyswojenie i utrwalenie słowa oznaczającego konkretne przedmioty i sytuacje, doprowadza do powstania wyobrażeń przez co zmienia myślenie na konkretno-wyobrażeniowe. Mają duże trudności w uogólnianiu i tworzeniu pojęć.
Ruch dla dziecka niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu głębszym stanowi podstawowe narzędzie poznania otaczającego świata. Aktywność ruchowa, wyrywając dziecko z izolacji i przerywając krąg automatyzmów ( do których jest szczególnie zdolne dziecko głęboko upośledzone), staje się dla niego źródłem radości oraz ożywienia mimicznego i gestowego. Zadowolenie z faktu wykonywania ruchu czy osiągnięcia efektu swych działań, pokonuje niepewność, niewiarę we własne siły i lęk przed niepowodzeniem, a wiec zmniejsza niekorzystne doznania emocjonalne, charakterystyczne dla dzieci głębiej upośledzonych intelektualnie. Pozbawienie go możliwości używania aparatu ruchowego( uszkodzonego w różnym stopniu) i doznawania wrażeń kinestetycznych powoduje nie tylko pogłębienie się złego stanu umysłowego, lecz także pojawienie się stereotypowego zachowania, tendencji do izolacji oraz zanik potencjalnych sił rozwojowych.
U dziecka niepełnosprawnego intelektualnie istnieje nie mniej silna niż u zdrowego potrzeba komunikowania się z otoczeniem. Dziecko głęboko upośledzone porozumiewa się z otoczeniem za pomocą form słownych i bezsłownych. Z uwagi na znaczne opóźnienia i zaburzenia mowy szczególnego znaczenia nabierają pozawerbalne sposoby komunikowania się z otoczeniem. Z dostępnych tym dzieciom form należy wymienić: gestowe, mimiczno-dotykowe, gestowo-dotykowe, mimiczno-wokalne, wokalno-gestowe i wokalno-dotykowe. Dziecko głęboko upośledzone posiada umiejętność swoistego rozumienia środowiska za pomocą skojarzeń wzrokowo-słuchowych i emocjonalnych. Zmiany w otoczeniu, pobudzające dawne skojarzenia lub tworzące nowe, są dla niego nośnikami informacji.
METODY PRACY Z DZIECKIEM - GŁĘBOKO UPOŚLEDZONYM
Jedną z metod pracy z dzieckiem głęboko
upośledzonym jest metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne. Ruch
jest stałym składnikiem ludzkiego życia, który jest potrzebny i
naturalny, a jednak często zapominamy o tym w terapii dziecka z
głębokim upośledzeniem umysłowym, u których motoryka jest poważnie
ograniczona.
W metodzie tej wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe znaczenie
w terapii z upośledzonym uczniem ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom
poznać swoje ciało. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie
wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często
przekracza możliwości rozwojowe osób głęboko upośledzonych umysłowo. W
tych ćwiczeniach dziecko może być bierne, stroną aktywną jest tu
nauczyciel. Wykonuje się je na podłodze. Bliski kontakt ciała dziecka z
podłogą daje mu poczucie bezpieczeństwa. Wykonując ćwiczenia nauczyciel
przechodzi stopniowo od ćwiczeń wymagających całkowitej styczności ciała
z podłożem do tych, w których stopniowo zmniejsza się ten kontakt.
Ćwiczenia te w prosty sposób przekazują dziecku wiedzę o budowie jego
ciała. Uczenie znajomości własnego ciała w metodzie
W. Sherborne odbywa się bezpośrednim doświadczeniem.
Druga kategoria ruchu wyróżniona przez W. Sherborne jest to ruch
kształtujący związek dziecka z otoczeniem fizycznym. Ćwiczenia te mają
na celu rozwinięcie umiejętności poznawania najbliższego otoczenia na
większym terenie, na którym dziecko może się zetknąć
z różnymi przedmiotami, np. meblami czy dywanem lub z innymi ludźmi. Ta
grupa ćwiczeń jest mniej wykorzystywana, gdyż wymaga ukierunkowanej
aktywności własnej, co czasem przekracza możliwości ucznia.
Trzecią grupą są ćwiczenia prowadzące do wytworzenia się związku z
drugim człowiekiem. Ćwiczenia te umożliwiają spontaniczne nawiązanie
kontaktu z drugim człowiekiem. Zabawy
W. Sherborne zapewniają optymalne warunki do nawiązania kontaktu.
Składają się na to między innymi takie elementy, jak zaspokojenie
potrzeby bezpieczeństwa, przyjazna atmosfera, relaks, możliwości
decydowania o swojej aktywności przez dziecko.
Metoda W. Sherborne w odróżnieniu od metod rehabilitacji ruchowej
koncentruje się przede wszystkim na kontakcie z innymi osobami,
komunikacji pozawerbalnej oraz aspekcie terapeutycznym, którego podstawą
jest ruch.
Stosując tę metodę, rozwijamy u dzieci:
ˇ poczucie bezpieczeństwa;
ˇ pewność siebie w poruszaniu się w przestrzeni;
ˇ zaufanie do innych;
ˇ spontaniczność i aktywność;
ˇ poczucie sprawstwa;
ˇ świadomość własnego ciała;
ˇ umiejętność nawiązywania kontaktów ;
ˇ umiejętność rozróżniania kierunków i tempa ruchów ciała.
W pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym wykorzystuje się także metodę stymulacji polisensorycznej tzn. stymulacji zmysłów. Stymulację polisensoryczną wykorzystuję podczas zajęć
w grupie w Porannym kręgu. Jest to stymulacja według pór roku. Każdej
porze roku podporządkowany jest inny zapach, kolor, żywioł, dźwięk -
instrument, smak. Najsilniejszymi elementami stymulują-
cymi zachowanie dzieci są żywioły: ziemia, ogień, powietrze i woda.
Żywioły wyzwalają duże zainteresowanie i duże emocje.
Są to żywioły wobec których nikt nie może przejść obojętnie, dlatego są
ogromnym narzędziem oddziaływania na dzieci, zwłaszcza na upośledzone
umysłowo.
Christophera Knilla
może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i
stan psychofizyczny. Metoda ta pozwala na nawiązanie kontaktu z
dzieckiem, rozbudzeniu sprawności pozyty-
wnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijania
poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez
wprowadzenie określonej muzyki efekt orientacji w czasie oraz
przewidywania kolejnych czynności. W zależności od celu jaki chcemy
osiągnąć w terapii i problemów dziecka (rodzaju upośledzenia) przebieg
każdej sesji określony jest przez wyraźny scenariusz. Każdemu etapowi
przyporządkowana jest inna, bardzo wyraźna, radosna linia melodyczna.
Przy wyborze metody do pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym należy
przede wszystkim pamiętać o jej wpływie nie tylko na rozwój, ale również
na emocje dziecka i jakość jego życia. Metoda powinna prowadzić raczej
do pobudzenia spontanicznej aktywności niż wtłaczania w ramy i utarte
schematy, nie zapominając również o roli zajęć przeprowadzanych w
naturalnych warunkach, a zwłaszcza w kontakcie z przyrodą.