I. Podstawy prawno-traktatowe
Do najważniejszych dokumentów regulujących zasady współpracy gospodarczej i handlowej między Polską a Stanami Zjednoczonymi zaliczyć należy:
Traktat w sprawie współpracy handlowej i gospodarczej, podpisany w Waszyngtonie dnia 21 marca 1990 r., ratyfikowany przez USA w grudniu 1990 r., w Polsce 29 sierpnia 1991 r. wszedł w życie w lipcu 1994 r.
Traktat stwarza gwarancje inwestycyjne dla inwestorów amerykańskich w Polsce i polskich w Stanach Zjednoczonych oraz określa zasady implementacji prawnej ochrony własności intelektualnej w Polsce, a także sposób rozstrzygania sporów w relacji inwestorzy - organy administracji państwowej;
Z uwagi na taką konstrukcję Traktatu nie mamy osobnej umowy o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji (jak to jest w przypadku naszych stosunków gospodarczych z większością rozwiniętych krajów o gospodarce rynkowej).
Umowę między Polską a USA w sprawie gwarancji inwestycyjnych z października 1989 r., dotyczącą zapewnienia ubezpieczenia inwestycji amerykańskich w Polsce - włącznie z reasekuracją - oraz udzielania gwarancji popartych w całości lub w części kredytem lub funduszami publicznymi USA zarządzanymi bezpośrednio przez OPIC (Korporację Prywatnych Inwestycji Zagranicznych) lub w wyniku umów między OPIC i prywatnymi instytucjami ubezpieczeniowymi;
Umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania, podpisaną w Waszyngtonie dnia 8 października 1974 r., która obowiązuje od lipca 1976 r.;
Bilateralną umowę (Memorandum of Understanding) o samo ograniczeniach w polskim eksporcie do USA wyrobów tekstylnych z 5 października 1993 r. (obowiązującą w okresie 2 lat, tj. 1994-1995). Umowa ta nie została formalnie przedłużona na lata dalsze.
Dopuszczalny poziom polskiego eksportu tekstyliów i wyrobów odzieżowych do USA na następne lata (1996-2001) został określony przez administrację USA na bazie kwot ustalonych w ww umowie - z zastosowaniem wskaźników ich rocznego wzrostu wynikających z Porozumienia w sprawie Tekstyliów i Odzieży WTO;
Master Grant Agreement - Umowa ramowa o subwencji - podpisana 25 maja 1995 r. w Warszawie. Umowa ta określa ogólne warunki zawierania umów szczegółowych o subwencjach dla organów administracji państwowej i organów pozarządowych (dotyczy to darowizn Rządu USA przeznaczonych na cele studialne, szkolenia, współpracę techniczną i inne przedsięwzięcia). Jej realizacja pozostawała - do końca 1996 r. - w gestii byłego Biura URM ds. Integracji Europejskiej i Koordynacji Pomocy Zagranicznej.
Porozumienie (Record of Understanding...), kończące renegocjacje w sprawie warunków naszej akcesji do GATT 1947 i jednocześnie kończące nasze bilateralne rokowania na forum WTO w sprawie wybranych produktów rolno-spożywczych, podpisane w Waszyngtonie w dniu 17 maja 1995 roku.
Porozumienie to ustanawia m.in. nowy kontyngent taryfowy na eksport serów z Polski do USA (w ilości 1.625 ton rocznie) oraz kontyngent taryfowy - na bazie "erga omnes" - na import do Polski mięsa drobiowego – numer pozycji taryfy celnej HS 0207 - (w wysokości bazowej 26 tys. ton rocznie z odpowiednim wskaźnikiem wzrostu w stosunku do rosnącej naszej produkcji krajowej; wskaźnik ten wynosi 8,5 proc. produkcji krajowej wg oficjalnych danych GUS z roku poprzedniego).
Protokół (Agreed Minutes) uzgodnień Polsko-Amerykańskiej Grupy Roboczej ds. Handlu z dnia 15 czerwca 2001 r. (W sierpniu 2002 r. Senat USA zatwierdził a Prezydent podpisał ustawę wprowadzającą przedłużenie systemu preferencji celnych – GSP. Polska została objęta tym systemem do czasu akcesji do Unii Europejskiej. Rozporządzenie Rady Ministrów wprowadzające zawieszenie pobierania ceł obejmuje 117 pozycji taryfowych, uzgodnionych w „Protokole uzgodnień dotyczących szerokiego pakietu spraw handlowych” przez Polsko-Amerykańską Grupę Roboczą ds. Handlu, podpisanym 15 czerwca 2001 r. w Warszawie. Zawieszenia zostały przedłużone na rok 2003 r. (DZ.U. Nr 241 z 31 grudnia 2002 r. poz. 2084).
II. Obroty handlowe
Wg danych CIHZ za 9 m-cy 2003 r., obroty towarowe Polski ze Stanami Zjednoczonymi wyniosły 2 125,5 mln USD i były wyższe od wykonanych w analogicznym okresie 2002 r. o 0,29 %. Wielkość eksportu do USA osiągnęła poziom 857,1 mln USD i była wyższa o 10,17 % w porównaniu do wykonania w okresie 9 m-cy r. 2002, zaś import z USA wyniósł 1 268,4 mln USD i był niższy o 5,45% w porównaniu z analogicznym okresem r. 2002. Saldo obrotów handlowych z USA za 9 m-cy 2003 r. było ujemne dla Polski i wyniosło – 411,3 mln USD wykazując poprawę w stosunku do analogicznego okresu r. 2002 o ok. 150 mln USD.
Wielkość polsko-amerykańskich obrotów handlowych w latach 1999 – 2003 przedstawia poniższa tabela:
w mln USD
|
Treść |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
Dynamika 02/01 |
Wykonanie 9 m-cy 03 |
Dynamika 03/02 |
|
Obroty |
2.401 |
3.150 |
2.542,4 |
2.893,7 |
113,82 |
2 125,5 |
100,29 |
|
Eksport |
754 |
995,4 |
852,0 |
1.098,5 |
128,93 |
857,1 |
110,17 |
|
Import |
1.647 |
2.154,6 |
1.690,4 |
1 795,2 |
106,20 |
1 268,4 |
94,55 |
|
Saldo |
-893 |
- 1.159,2 |
- 838,4 |
- 696,8 |
X |
-411,3 |
X |
Źródło: Dane CIHZ wg SAD
W 2002 r., obroty towarowe Polski z USA wyniosły 2.893,7 mln USD i były wyższe od wykonanych w 2001 r. o 13,82 %. Wielkość eksportu do USA osiągnęła poziom 1 098,5 mln USD i była wyższa o 28,93 % w stosunku do 2001, zaś import z USA wyniósł 1 795,2 mln USD i był wyższy o 6,20 % w porównaniu z r. 2001. Saldo obrotów handlowych z USA w 2002 r. było ujemne dla Polski i wyniosło – 696,8 mln USD wykazując poprawę w stosunku do r. 2001 o ok. 140 mln USD.
W 2002 r. Stany Zjednoczone uplasowały się na 8 pozycji na liście naszych partnerów handlowych pod względem wielkości obrotów handlowych. Udział obrotów z USA stanowił 3,01 % globalnych obrotów handlowych Polski, przed Niemcami z udziałem - 27,73%, Włochami – z udziałem 7,15%, Francją - 6,57%, Rosją - 5,96%, W. Brytanią - 4,44%, Holandią - 3,93% oraz Republiką Czeską - 3,57%.
W eksporcie w 2002 r., USA znalazły się na 12 pozycji, jako nasz partner handlowy a wielkość eksportu do USA stanowiła 2,68 % polskiego eksportu ogółem. Najwięksi odbiorcy polskich towarów to: Niemcy (32,31% eksportu ogółem), Francja (6,03%), Włochy (5,50%), W. Brytania (5,18%), Holandia (4,49%), Republika Czeska (4,00%), Rosja (3,25%), Belgia (3,24%), Ukraina(2,88%), Szwecja(3,24%) i Dania(2,77%).
W imporcie, w 2002 r., Stany Zjednoczone znalazły się na 8 pozycji, z udziałem w polskim imporcie ogółem – 3,26 %. Najwięksi dostawcy towarów na polski rynek to: Niemcy (24,32%), Włochy (8,37%), Rosja (7,98%), Francja (6,97%), W. Brytania (3,89%), Niderlandy (3,51%), Czeska Republika (3,46%).
Najważniejsze pozycje polskiego eksportu do USA stanowiły w 2002 roku:
Maszyny i urządzenia mechaniczne – 100, 6 mln USD,
Maszyny i urządzenia elektryczne - 139,2 mln USD,
Meble, materace, lampy i oprawy oświetleniowe – 75,8 mln USD
w tym: meble drewniane 53,9 mln USD,
Szkło i wyroby ze szkła – 63,4mln USD,
Zabawy, gry, ozdoby choinkowe - 38,2 mln USD,
w tym: artykuły bożonarodzeniowe (bombki szklane ręcznie malowane) – 35,4 mln USD
Odzież i dodatki odzieżowe - 29,7 mln USD,
Przetwory, konserwy, mięso wieprzowe – 40,2 mln USD,
Opony – 28,3 mln USD
Węgiel, brykiety - 20,5 mln USD
Alkohol etylowy, wódki, likiery i inne napoje alkoholowe - 30,6 mln USD
Kazeina i inne pochodne kazeiny - 10,2 mln USD
Od połowy 2000 r. toczyło się przeciwko Polsce i innym krajom postępowanie anty dumpingowe na pręty stalowe do zbrojenia cementu. Grupa firm amerykańskich produkujących wyroby stalowe oskarżyła 12 krajów, w tym Polskę, o stosowanie nierzetelnych cen w eksporcie na rynek amerykański przez co powodowała materialne szkody dla miejscowego przemysłu. W wyniku tego procesu władze amerykańskie obłożyły w lipcu 2001 r. import prętów zbrojeniowych z Polski i innych krajów karnym cłem w wysokości 62 %. Stawka celna KNU wynosi 2,4 % ad valorem.
Odnotowany w 2001 roku spadek polskiego eksportu na rynek amerykański spowodowany został w znacznej mierze poprzez ww. decyzję. Spadek eksportu wyrobów stalowych wpłynął na obniżenie globalnej wartości eksportu z Polski na rynek USA. W grupie wyrobów stalowych notowaliśmy w ubiegłych latach najwyższy wartościowo (i ilościowo) wzrost.
Utrwalają się tendencje wzrostowe w dziedzinie eksportu wyrobów mięsnych i napojów, głównie alkoholowych.
Głównymi towarami naszego importu z USA są:
Elektryczny sprzęt do telefonii i telegrafii przewodowej oraz sprzęt telekomunikacyjny – wartość importu w 2002 r. wyniosła - 150,5 mln USD,
Leki nie zawierające jodu lub jego związków – 108,8 mln USD,
Maszyny do automatycznego przetwarzania danych - 67,5 mln USD
Elektroniczne układy scalone i mikromoduły - 93,6 mln USD
Narzędzia i przyrządy lekarskie, chirurgiczne, stomatologiczne lub weterynaryjne - 80,2 mln USD
Masa celulozowa drzewna sodowa i siarczanowa – 41,7 mln USD,
Urządzenia nadawcze dla radiotelefonii, radiotelegrafii, radiofonii i telewizji – 39,6 mln USD,
Pozostałe statki powietrzne – 237,4 mln USD,
Części i akcesoria do maszyn biurowych – 26,8 mln USD
Silniki samolotowe - 16,6 mln USD,
USA są znaczącym dostawcą do Polski maszyn i urządzeń o wysokim poziomie technologicznym (high-tech goods).
Perturbacje spowodowane wydarzeniami z 11 września 2001 odbiły się niekorzystnie na polskim eksporcie. Nastąpił znaczny spadek popytu, zwłaszcza na artykuły przemysłowe. W mniejszym stopniu dotyczy to wyrobów konsumpcyjnych (pozytywnym przykładem mogą być 3-krotnie większe zamówienia na polskie piwo). Wprowadzone rygory odnośnie zaostrzonych środków bezpieczeństwa odbijają się w szczególności na warunkach dostaw w kontenerach o niejednorodnej zawartości (liczne inspekcje i opóźnienia w odprawach).
Możliwości dalszego wzrostu polskiego eksportu na rynek amerykański są - w ocenie Ministerstwa - nadal bardzo duże. Aktualnie udział Polski w globalnym imporcie USA jest marginesowy i kształtuje się na poziomie 0,1%.
Dostęp do rynku amerykańskiego dla polskich towarów należy ocenić jako relatywnie dobry - pomimo wspomnianych postępowań anty dumpingowych i ochronnych w odniesieniu do wyrobów stalowych oraz obowiązujących, na podstawie umowy bilateralnej z października 1993 r., kontyngentów ilościowych na eksport wyrobów tekstylnych i odzieżowych oraz kwot taryfowych na eksport serów z Polski, które wynikają z odrębnych porozumień.
Około 31% polskiego eksportu do USA korzystało w latach 1990-2001 z systemu preferencji celnych GSP (Generalized System of Preferences). Działanie ww. systemu było 4-krotnie zawieszane. W 2001 roku również system GSP został zawieszony z dniem 1 października a reaktywowany dopiero w pierwszej połowie sierpnia 2002 r.
Wspomniany wyżej brak preferencji celnych w drugim półroczu był niewątpliwie utrudnieniem w polskim eksporcie do USA. W latach 1995/96, w okresie zawieszenia funkcjonowania GSP wiele polskich towarów, w tym m. in. produkty chemiczne "wypadły" z rynku amerykańskiego. Efekty wpływu na polski eksport ostatniego zawieszenia preferencji celnych będą możliwe do oceny dopiero pod koniec tego roku lub nawet w roku przyszłym.
Globalna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce (FDI) na 30 czerwca 2003 r. wyniosła 68,3 mld USD (z czego 64,5 mld USD to inwestycje powyżej 1 mln USD). Planowane dalsze zaangażowanie inwestycyjne szacuje się na 12,6 mld USD.
W samym roku 2002 napływ FDI do Polski osiągnął kwotę 6,06 mld USD (w roku 2001 r. napływ ten wynosił 7,1 mld USD, w 2000 – 7,1 mld USD, w 1999 - 10,3 mld USD, zaś w roku 1998 – 10,1 mld USD). Największa część kapitału zagranicznego jest ulokowana w sektorze produkcyjnym – 24,8 mld USD, w usługach finansowych – 13,4 mld USD oraz w transporcie łączności – 6,3 mld USD.
W I półroczu 2003 r. inwestorzy zagraniczni zainwestowali w Polsce 2,53 mld USD (wg danych PAIiIZ).
Wg PAIiIZ, wielkość inwestycji amerykańskich na 30 czerwca 2003 r. wyniosła 8,29 mld USD, co stanowi 12,1 % wszystkich inwestycji zagranicznych. Stawia to Stany Zjednoczone na trzecim miejscu na liście największych inwestorów. Pierwsze miejsce zajmuje Francja z zainwestowanymi 12,5 mld USD, drugie Niderlandy – 8,9 mld USD, na czwartym miejscu są Niemcy – z 7,95 mld USD.
124 firmy amerykańskie znalazły się na liście inwestorów powyżej 1 mln USD na 993 z 35 krajów.
Są wśród nich znane amerykańskie korporacje, a także koncerny ponadnarodowe (multinationals) z udziałem kapitału amerykańskiego.
Największe inwestycje w Polsce poczyniły następujące firmy z USA:
nowojorski Citigroup – 1300 mln USD,
spółka General Motors Corp. – przemysł motoryzacyjny – 800 mln USD,
Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości (Enterprise Investors) - 665,3 mln USD,
IPC - International Paper Company - przemysł papierniczy - ca 465 mln USD, plany inwestycyjne obejmują dalsze 30 mln USD oraz
Philip Morris - przemysł tytoniowy - 500 mln USD,
Następne miejsca na tej liście zajmują: General Electric Coroporation, Pepsico (słodycze, napoje), Epstein (budownictwo), Procter and Gamble (środki higieny osobistej), MARS Inc. (słodycze), Delphi Automotive Systems (przem. motoryzacyjny), GATX Rail Overseas Holding Corp. (transport), Enron International (energetyka), AIG (ubezpieczenia), Goodyear Tire & Rubber (opony samochowe), McDonald’s (restauracje), Curtis (elektronika), D. Chase Enterprises (media, przem. rozrywkowy), J.P. Morgan (bankowość). Wymienione inwestycje przekraczają każdorazowo 100 mln USD.
Ponadto w Polsce działa ponad 50 dużych przedstawicielstw firm amerykańskich w formie tzw. Branch Offices.
IV. Polsko-amerykańskie konsultacje gospodarcze
USA odgrywają szczególną rolę w stosunkach gospodarczych Polski z zagranicą – nie tylko z uwagi na wielkość wzajemnych obrotów handlowych i poziom amerykańskich bezpośrednich inwestycji (BIZ) w RP - ale z uwagi na reprezentowany olbrzymi potencjał gospodarczy i szczególną rolę na arenie międzynarodowej i w międzynarodowych organizacjach gospodarczych, takich jak: WTO, OECD, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy.
Istotne znaczenie dla dalszego rozwoju polsko-amerykańskich kontaktów gospodarczych i politycznych miała wizyta Prezydenta RP w USA w dniach 16 - 20 lipca 2002 r.
Aktywny dialog polsko-amerykański nt. rozwoju bilateralnych stosunków gospodarczych i handlowych będzie kontynuowany po akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Nowe i bardzo duże możliwości wzajemnej wymiany handlowej powstały po podpisaniu w dniu 18 kwietnia br. umów offsetowych związanych z wyborem przez Polskę oferty amerykańskiej dot. zakupu dla polskiej armii samolotu wielozadaniowego F-16.
Kontynuacją dialogu i rozmów na najwyższym szczeblu była styczniowa wizyta Prezydenta RP w USA (13-15 stycznia br.). W dniach 4-7 lutego br. przebywała w USA polska delegacja gospodarcza wysokiego szczebla, która kontynuowała rozmowy na temat zwiększonego amerykańskiego zaangażowania gospodarczego we współpracę dwustronną w związku z podpisaniem umów offsetowych.
Nowe możliwości współpracy polsko-amerykańskiej na rynkach trzecich stwarza zaangażowanie USA w powojenną odbudowę Iraku, finansowanej ze środków USAID.
Kontynuacją dialogu gospodarczego na szczeblu administracji rządowej obu krajów były rozmowy dwustronne na szczeblu podsekretarzy stanu resortów gospodarki i handlu, które odbyły się w Warszawie 13 maja br., 25 lipca br., 2 października br. oraz 3 listopada br.
W dniach 16-18 grudnia br. wizytę w Polsce składa Sekretarz Handlu USA p. Donald Evans.
V. Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych między Polską a USA z marca 1990 r. (obowiązujący od sierpnia 1994 r).
Konieczność jego zmodyfikowania wynika z dostosowania polskiego prawodawstwa do dorobku prawnego UE (acquis communautaire) m.in. w zakresie przepływu kapitału. Dotyczy to zwłaszcza – w przypadku w/w Traktatu – kwestii przekazania przez państwa członkowskie swoich kompetencji w zakresie polityki handlowej odpowiednim władzom Wspólnoty, a także istniejących we Wspólnocie pewnych restrykcji w zakresie przepływu kapitału między Wspólnotą a państwami trzecimi.
W roku 2002 oraz w roku bieżącym odbywały się w Brukseli spotkania konsultacyjne prowadzone z udziałem ekspertów wszystkich krajów aplikujących do Unii, ekspertów Komisji Europejskiej i amerykańskich.
Podpisując w Atenach Traktat, Polska musiała też przyjąć Art. 6, ust. 10 akapit 2 Aktu ustanawiającego warunki przyjęcia naszego kraju do Wspólnoty Europejskiej (tj. zobowiązanie do dostosowania umów bilateralnych zawartych przez Polskę przed wstąpieniem do Unii do przepisów prawnych prawa wspólnotowego). Jest to standardowe zobowiązanie stanowiące powielenie art. 307 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę, który stanowi podstawę prawną Wspólnoty.
W wyniku intensywnych konsultacji między Komisją Europejską a USA oraz przedstawicielami krajów aplikujących do Unii, w tym Polski, na początku września br. zostało osiągnięte porozumienie polityczne między Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi.