Grzegorz O. Ziółkowski
Nr albumu - 8796
Stosunki Międzynarodowe / Publicystyka
SZL - 7
PROCES EMOCJONALNY
Dr hab. Adam Grzegorczyk - Techniki Perswazyjne
W życiu każdego człowieka emocje odgrywają ogromną rolę. Są ważną częścią składową naszych decyzji, podjęcia jakichś czynności lub unikania ich, emocje motywują człowieka do określonej działalności. Od urodzenia reagujemy emocjonalnie na płynące do nas ze świata zewnętrznego bodźce. Przetwarzane i identyfikowane przez składniki ludzkiego mózgu, wywołują w nas emocje.
Trudno jest podać jednoznaczną definicję emocji. Jedni traktują emocje jako pewien stan, inni definiują jako proces. Według. J.D. Mayera i P. Saloveya emocje to: „Krótkotrwały stan uczuciowy, taki jak szczęście, złość, lęk, stanowiący połączenie, w różnych proporcjach, przyjemności i nieprzyjemności, pobudzenia i wystudzenia”. Natomiast Eliot M. Brenner twierdzi, że emocje to: „Reakcje, które kierują zachowaniem jednostki, służąc zarazem, jako informacje pomagające jej w osiągnięciu swych celów.” Psycholodzy uważają zaś, że procesy emocjonalne to „Czynności psychiczne, za pośrednictwem których jednostka odzwierciedla swój stosunek do rzeczywistości i dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb”. Reasumując można stwierdzić, że emocje to procesy psychiczne wyrażające ustosunkowanie się do świata i siebie. Źródłem emocji i uczuć jest obiektywnie istniejąca rzeczywistość. Człowiek odzwierciedlając otaczającą go rzeczywistość ustosunkowuje się do niej, cieszy się, martwi, kocha, smuci, gniewa, cierpi.
Encyklopedycznie zaś rzecz biorąc Emocja (łac. emotion, ang. emotion) to silne odczucie o charakterze pobudzenia, pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).
Emocje pozytywne wzbudzają tendencje do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu. Przy czym utrzymywanie się działania czynnika (zespołu czynników) wywołującego emocje dodatnie, przy zachowaniu wszystkich cech tego czynnika, może powodować stopniowy zanik tej emocji.
Charakterystyczne zaś dla emocji negatywnych jest to, że mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Jednak emocje ujemne mogą trwać przez pewien okres czasu, nawet gdy ich przyczyna straci swoją moc oddziaływania. Wyrazistym przykładem tego zjawiska są wszelkie urazy psychiczne powstałe w wyniku traumatycznych wydarzeń w życiu człowieka.
Istotne jest przy tym, że tendencje do zachowywania się zgodnie z emocjami mogą podlegać świadomej kontroli. Zachowanie zgodne z daną emocją tj. oddalanie się lub zbliżanie, może nie wystąpić wcale, jeśli powstały pewne procesy hamujące takie zachowanie, przeszkody wewnętrzne jednostki np. jej zasady, normy, standardy, bądź zewnętrzne - czyli kary za daną reakcje np. za okazanie złości, ucieczkę, czy głośny wybuch śmiechu itp.
W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzi, a także własna osoba.
Tradycyjna psychologia introspekcyjna wyróżniała trzy istotne cechy procesów emocjonalnych:
znak emocji (wartościowość, walencja) - ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość) charakter;
natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli, itp.;
treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. zadowolenie do poddania się emocji, strach ucieczki, a gniew do agresji).
Rozwijając trzy wyżej wymienione cechy procesu emocjonalnego znak emocji to - osoby, przedmioty i zjawiska, które przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb człowieka, wywołują emocje i uczucia dodatnie. Emocje te występują w sytuacjach, gdy jednostka osiąga zamierzony cel, a także w sytuacjach optymalnej równowagi miedzy organizmem a środowiskiem. Człowiek zazwyczaj dąży do przeżywania uczuć pozytywnych, ma tendencję do zbliżania się bodźców, które wywołują te emocje. Emocje ujemne powstają wtedy gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom. Wszystko co utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenie potrzeb jednostki wzbudza emocje negatywne. Uczucia negatywne wywoływane są także przez sytuacje zagrożenia. Nie zawsze powodują wtedy dezorganizacje zachowania jednostki, przeciwnie - mogą ułatwiać mobilizacje organizmu i przeciwdziałać zachowaniom obronnym (np.: gniew prowokuje atak, lęk, ucieczkę). Jeśli zaś mówimy o intensywności (natężeniu) przeżywania emocji wynika ono z określonego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli aktywacji. W zasadzie można mówić o kontinuum aktywacji - od skrajnego podniecenia emocjonalnego, którego przejawami mogą być napad wściekłości, panika, ekstaza - do zupełnego braku podniecenia, którego przejawem może być stan śpiączki czy tez głęboki sen. Wysoki czy niski poziom aktywacji nie zawsze uzewnętrznia się w zachowaniu. Wzrost podniecenia może prowadzić do wzmożonej ruchliwości, może także wywoływać stan pozornej obojętności i spokoju. Ostatnia lecz równie ważna cecha to treść emocji. W toku nabywania doświadczenia indywidualnego jednostka uczy się świadomego odzwierciedlania przeżyć emocjonalnych, kojarzyć określone sygnały z uruchomieniem określonych mechanizmów regulacyjnych. Tym samym uczy się różnicować emocje w aspekcie treściowym.
Niektóre bodźce łączące się z określonymi potrzebami mogą wywoływać określone stany emocjonalne. Na przykład bodźce chemiczne związane ze spadkiem zawartości cukru we krwi powodują poczucie - emocje głodu. Podobnie wraz z rozwojem doświadczenia człowiek uczy się uświadamiać sobie i odzwierciedlać procesy emocjonalne wywołane specyficznie ludzkimi potrzebami, takimi jak potrzeba miłości, akceptacji, władzy, sukcesu.
Procesy emocjonalne są często dzielone na:
uczucia - stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości.
afekty - uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle (gniew, złość, rozpacz, radość i strach).
namiętności - to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z określonymi celami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują myśli, spostrzeżenia, pamięć i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego, z czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać.
Procesy emocjonalne wpływają w zasadniczy sposób na aktywność człowieka. Czasami mobilizują do działania, kiedy indziej działanie to utrudniają. Uczeni zajmujący się badaniami procesów emocjonalnych stwierdzili, że zmiany zachodzące pod wpływem tych procesów obejmują cały organizm. Między innymi charakteryzują się biegunowością. Rodzaje procesów emocjonalnych wynikają z ich treści, znaku oraz poziomu aktywacji. Uczucia maja charakter biegunowy. Na jednym biegunie znajdują się te emocje i uczucia, które określamy jako pozytywne (dodatnie), a na drugim te, które określamy jako negatywne (ujemne). Zjawisko to nazywamy biegunowością uczuć.
Podniecenie emocjonalne, będące wyrazem podwyższenia poziomu aktywacji, może prowadzić do wzmożonych, intensywnych reakcji zewnętrznych, ale również do wzrostu aktywności wewnętrznej. Zjawisko to pozwala na dokonanie podziału procesów emocjonalnych na dwie przeciwstawne grupy: na uczucia czynne czyli steniczne i bierne, czyli asteniczne. Nie wszystkie uczucia steniczne są uczuciami przyjemnymi, podobnie nie wszystkie uczucia asteniczne maja zabarwienie ujemne. Silny gniew, mobilizujący do działania zaliczymy do uczuć czynnych. Zadowolenie z wykonanej pracy do uczuć biernych. To czy uczucia określamy jako steniczne , czy jako asteniczne, zależy od rodzaju uczucia i charakteru wywołujących je emocji. Lek przed trudnym egzaminem na ogół powoduje wzrost podniecenia i aktywność skierowaną na cel, to znaczy na opanowanie wiadomości potrzebnych do zdania egzaminu. Smutek związany z przeżyciem zawodu uczuciowego prowadzi do spadku sił, zmniejszenia aktywności, niechęci do jakiegokolwiek działania. Opisany powyżej lek jest uczuciem stenicznym, smutek - astenicznym. Czasem to samo uczucie bywa bierne lub czynne. Lęk przed egzaminem może, jak wiemy powodować aktywność skierowana na cel, może jednak paraliżować działanie, przyczyniać się do wzrostu niepokoju, a jednocześnie sprzyjać powstawaniu przykrych wyobrażeń związanych z sytuacją egzaminacyjną. Terminów steniczny i asteniczny używa się w psychologii także dla określenia właściwych dla danej jednostki czynnych lub biernych sposobów reagowania pod wpływem pobudzenia emocjonalnego.
Na podstawie istniejących teorii opisujących emocje, można wyodrębnić pięć komponentów złożonych procesów emocjonalnych:
zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego;
subiektywne doznania, które maja różne nasilenie i są przyjemne (dodatni znak emocji), bądź przykre (ujemny znak emocji);
aspekty poznawcze, określają świadomość i ocenę sytuacji jako sprzyjającej lub niesprzyjającej;
ekspresja emocji w zachowaniu przejawiająca się w zmianach postawy, gestów, mimiki;
podejmowanie określonych działań w reakcji na źródło emocji.
Procesy emocjonalne mogą być wywołane różnorodnymi czynnikami, sytuacjami. Same emocje inicjują wielorakie reakcje. Przyczyny, jak i konsekwencje danej emocji determinują jej charakter, jakość. Emocje stają się rezultatem działania takich czynników jak np. nowa nieznana sytuacja, niepowodzenie, lub przeciwnie - osiągnięcie sukcesu. Nierzadko ukierunkowują one określone reakcje np. ciekawość może stać się początkiem czynności badawczych, strach często prowadzi do ucieczki bądź zahamowania, znieruchomienia, gniew (złość, wściekłość) pobudzają do ataku fizycznego lub (i) słownego, wstręt skłania do odsuwania od siebie lub utrzymywania dystansu, nadzieja wywołuje zachowania, które przybliżają jej spełnienie.
Emocje stanowią niezbędny element psychiki człowieka, służą przystosowaniu się do otoczenia, ukierunkowują działania, pełnią rolę w procesie uczenia się. Procesy emocjonalne o tak złożonym przebiegu i zróżnicowanej charakterystyce są znamienne tylko dla istoty ludzkiej, określają jej indywidualność i istotę.
Literatura:
Wikipedia (wolna encyklopedia) - http://pl.wikipedia.org
Autor Nieznany - Wortal Malbork - Prace, Referaty, Wypracowania - http://www.wortal.malbork.pl/stary_wortal/prace/
Z. Włodarski, A. Matczak - Wprowadzenie do psychologii
Andrzej Falkowski - Praktyczna psychologia poznawcza: MARKETING I REKLAMA
Romuald Jaworski - EMOCJE I ICH WARTOŚĆ W ŻYCIU PSYCHOSPOŁECZNYM - http://www.serce-sercu.com.pl/porady/materialy/emocje.htm