Architektura krajobrazu jest dziedziną nauki związaną z kształtowaniem życiowej przestrzeni człowieka za pomocą szaty roślinnej, elementów wodnych i architektonicznych oraz z uwzględnieniem rozmaitych czynników, które tworzą charakter otaczającego krajobrazu. Są to uwarunkowania naturalne, takie jak: rzeźba terenu, istniejąca roślinność, gleba, klimat, a także kultura regionu i miejscowe tradycje czy też potrzeby społeczne.
Początki architektury krajobrazu sięgają już czasów starożytnych. W Egipcie, na Dalekim Wschodzie, Cesarstwie Rzymskim ludzie zajmowali się kształtowaniem swojego najbliższego otoczenia tworząc ogrody. Dziedzina ta wraz z historią ludzkości przechodziła wiele istotnych przemian społecznych, kulturowych, gospodarczych i politycznych. Była ona od zawsze kluczowym aspektem rozwoju cywilizacyjnego na przestrzeni wieków.
Współczesna architektura krajobrazu jest młodą dziedziną nauk artystycznych jak i zawodowych, powstałą w XIX wieku. W 1899 roku założono Amerykańskie Stowarzyszenie Architektów Krajobrazu (ASLA), a możliwość studiowania tego rodzaju kierunku zrodziła się w 1900 roku na Uniwersytecie Harvarda. W Polsce strefą dla jej rozwoju stały się trzy ośrodki naukowe zlokalizowane w Krakowie na Politechnice Krakowskiej, we Wrocławiu na Uniwersytecie Przyrodniczym oraz Warszawie w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.
We współczesnym rozumieniu architektura krajobrazu jest powiązaniem trzech fundamentalnych dziedzin: architektury, urbanistyki oraz planowania przestrzennego. W celu kształtowania estetycznego i funkcjonalnego krajobrazu (przestrzeni), dla potrzeb człowieka, posługuje się przede wszystkim szeroko pojmowaną sztuką, a więc wykorzystuje wszystko, co może nadać ton i wagę planowanego obszaru.
Przedmiotem architektury krajobrazu jest zarówno krajobraz miękki tj. tereny zieleni w których skład wchodzi roślinność wysoka i roślinność niska z całym wachlarzem różnorodności gatunkowej i odmianowej; krajobraz twardy: nawierzchnie ulic i placów, schodów itp. oraz tzw. mała architektura: elementy zagospodarowania przestrzennego takie jak ławki, latarnie, kosze na śmieci, tablice informacyjne, barierki, itp.
Charles Eliot definiuje architekturę krajobrazu jako samą w sobie sztukę, której najważniejszą funkcją "jest tworzenie i ochrona piękna w otoczeniu siedzib ludzkich oraz szerzej- w naturalnej scenerii kraju". Genezy powstania architektury krajobrazu można dopatrywać się w spokrewnionej dziedzinie jaką jest ogrodnictwo. Znani ogrodnicy, określani dziś mianem mistrzów planowania i urządzania ogrodów, wzorując się na dotychczasowych poczynaniach, a także własnych obserwacjach i spostrzeżeniach świata przyrodniczego, kreowali osobiste założenia architektoniczne, nie posługując się jeszcze wtedy ujednoliconym zapisem graficznym.
Szczególną i z pewnością jedną z najważniejszych ról architektury krajobrazu jest kształtowanie i przekształcanie istniejących przestrzeni otwartych, a także inwentaryzacja i rewaloryzacja założeń krajobrazowych i architektonicznych (ogrodów, parków, skwerów, ulic).
Architekt krajobrazu - przedstawiciel zawodu polegającego na realizacji na zlecenie zamawiającego obiektów architektury krajobrazu.
Zawód architekta krajobrazu nie jest jasno zdefiniowany i w zależności od poszczególnego kraju i w różnym czasie architekt krajobrazu spełniał nieco odmienne funkcje.
"Architektura krajobrazu jest przede wszystkim sztuką, i najważniejszą jej funkcją jako takiej jest ochrona i tworzenie piękna w otoczeniu siedzib ludzkich oraz szerzej - w naturalnej scenerii krajobrazu " (Charles William Eliot)
"Architekt krajobrazu to zawód, który stosuje artystyczne i naukowe zasady do badań, planowania, projektowania i zarządzania środowiskiem , zarówno naturalnym, jak i kulturowym" (Member Handbook)
Jest to zawód interdyscyplinarny (łączący wiele dziedzin nauk przyrodniczych,artystycznych, inżynierskich, socjologicznych ).Zakres działania architektów krajobrazu jest bardzo szeroki i dotyczy:
Planowania krajobrazu
Kształtowania krajobrazu
Kształtowania otwartych przestrzeni publicznych i architektury ogrodowej
Projektowania publicznych terenów zielonych
Projektowania "zielonych wnętrz architektonicznych" i "zielonych dachów"
Fachowych usług, porad, koordynacji i pośrednictwa
Zawód architekta krajobrazu ma bogatą tardycję, po raz pierwszy użyli tego tytułu zawodowego w stosunku do siebie Frederick Law Olmsted i Calvert Vaux w 1860 roku. W tym czasie funkcjonowało pojęcie architekta ogródów, zajmującego sie dworskimi ogrodami i parkami, a działalność zawodowa zwana była ogrodnictwem krajobrazowym ( landscape gardening).Termin architekt krajobrazu nie powstawał bez innych propozycji, funkcjonowały również inne określenia tej profesji jak inżynier krajobrazu (landscape engineer), projektant krajobrazu (landscape designer), architekt wsi (rural architect), artysta lasu (silvan artist). Wyodrębnienie tego zawodu nastąpiło na przełomie XIX i XX w. w Stanach Zjednoczonych, gdzie powstało pierwsze stowarzyszenie zawodowe pod nazwą American Society of Landscape Architects (ASLA). W Europie początek organizacji zawodowych przypada na dwudziestolecie międzywojenne, kiedy to nastąpił rozwój architektury krajobrazu jako odrębnej dziedziny.W Anglii architektura krajobrazu status zawodu uzyskała 1929r. W tym samym roku rozpoczęto nauczanie zawodowe na poziomie akademickim w Warszawie.
Obecnie zawód archiekta krajobrazu w istotny sposób zmienił sie i znacznie rozszerzył. Związku z dynamicznym rozwojem aglomeracji miejskich, infrastruktury drogowej, zwiększenia potrzeby na miejsca wypoczynku, konicznościa ochrony cennych biotopów i krajobrazów, powstającymi planami zagospodarowania przestrzennego architekt krajobrazu przyczynia sie w istotny sposób do kształtowania i rozwoju otoczenia.
Tytuł zawodowy nadawany jest absolwentowi uczelni wyższej kierunku architektura krajobrazu po ukończeniu studiów inżynierskich i magisterskich w tej dyscyplinie. W krajach o uregulowanym statusie architekta krajobrazu jest on zawodem chronionym, skupiających specjalistów zajmujących sie zawodowo architekturą krajobrazu, ochroną przyrody i środowiska, projektowaniem, badaniami naukowymi w organizacjach państwowych (Landscape Institute, ASLA). W Polsce ochrona zawodowa tytułu architekt krajobrazu jest nieuregulowana, choć działa komórka ds. architektury krajobrazu przy SARP.
Państwowe wyższe uczelnie nie nadają na dzień dzisiejszy takiego tytułu zawodowego ale uchwała w tej sprawie trafiła już do sejmu RP i czeka na pozytywne zaopiniowanie (Uchwała Nr 243/2007 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 grudnia 2007r.)
Aha - ukryta granica ogrodu, wykonywana w formie głębokiego rowu, uskoku tarasu itp. Miała zadanie utrudnić lub uniemożliwić przekroczenie granic terenu ogrodu, tak aby nie zasłaniać widoku.
Aha - zamaskowana w terenie granica ogrodu, kształtowana najczęściej w postaci suchego rowu o stromych skarpach porośniętych roślinami, biegnącego miękką, płynną linią. Funkcję ukrytej granicy ogrodu mogły pełnić także inne elementy terenu, takie jak skały, zbiorniki wodne, wzniesienia, uskoki tarasowe na stoku. Zastosowanie AHA pozwala na kompozycje optyczne powiązanie ogrodu z krajobrazem otaczającym. AHA stosowano już w ogrodach francuskich w XVII wieku, ale szersze zastosowanie ukrytej granicy ogrodu nastąpiło w ogrodach angielskich.
Belweder - (wł. belvedere od bello - piękny, vedere - widzieć).
W architekturze ma dwa znaczenia:
Belweder - budowla ogrodowa położona na wzgórzu, w ciekawym otoczeniu, z której roztaczał się rozległy widok na kompozycję ogrodu. Budynki tego typu były szczególnie popularne w XVIII i XIX wieku, a ich pierwowzorem był renesansowy Belweder Watykański. Ta sama nazwa odnosi się również do podobnie położonego pałacu (np. Belweder w Wiedniu, Belweder w Warszawie, Belweder w Pradze)
Belweder - dodatkowe piętro lub nadbudówka nad najwyższą kondygnacją budynku, stosowana głównie w pałacach, zwykle z tarasem.
Esplanada - niezabudowana przestrzeń przed fortyfikacjami. Najczęściej pas pomiędzy miastem a twierdzą. Esplanada daje doskonałą widoczność i możliwość prowadzenia ostrzału.
Określenie stosowane jest także w stosunku do pasów zieleni, promenady, powstających w XIX wieku w miejscu wyburzanych murów obronnych.
Glorietta (glorieta, fr. gloriette):
nadbudówka z kolumnami, arkadami przykryta kopułą
samodzielna budowla ogrodowa lub parkowa, najczęściej na wzgórzu. Wykonana w formie małego, otwartego pawilonu z kolumnami, arkadami.
Grota ogrodowa - służąca do ozdoby i wypoczynku budowla wzniesiona w ogrodzie w postaci wydrążonego w zboczu góry wnętrza, w murze oporowym, pod inną budowlą ogrodową, albo jako wolno stojąca itp. Często wykładana kamieniami naturalnymi, zdobiona rzeźbami lub muszlami (grotte rocaille), z wbudowanym wodotryskiem. Jedna z form zabudowy ogrodów XVI - XVIII wieku.
Krajobraz miękki - pojęcie stosowane w architekturze krajobrazu. Oznacza krajobraz, w którym przewarzają krzywe miękkie, łagodne. Jest to zazwyczaj krajobraz naturalny albo naturalistyczny, o dużych walorach estetycznych.
Krata ogrodowa, zwana także potocznie kratownicą (ogrodową)[1] - jedna z najprostszych budowli ogrodowych składająca się z ramy i wypełniających je skratowanych podłużnych elementów. Krata ogrodowa może być konstrukcją samonośną, stanowić element pergoli, trejażu, kwietnika, być elementem konstrukcji albo przylegać do ściany domu lub altany. Konstrukcja ta służy do podtrzymywania roślin, najczęściej pnących. Budowla ma zwykle lekką konstrukcję drewnianą lub metalową.
André Le Nôtre (ur. 12 marca 1613 w Paryżu, zm. 15 września 1700) - nadworny ogrodnik króla Francji - Ludwika XIV w okresie od 1645 do 1700. Twórca założenia ogrodowego pałacu wersalskiego oraz ogrodów w Vaux-le-Vicomte i Chantilly. Autor "wielkiej maniery francuskiej", a jego motto: Palais entre cour et jardin (czyt. pale antre kur e żardę).
Główne dokonania
ogród zamkowy w Vaux-le-Vicomte,
ogrody zamkowe w Saint-Germain-en-Laye,
ogród zamkowy w Saint-Cloud (zamek jest obecnie zniszczony lecz ogrody się zachowały),
ogrody Tuilerie, w Paryżu,
park w Sceaux,
ogród zamkowy w Fontainebleau,
ogród zamkowy w Chantilly,
ogród zamkowy w Bercy, pod Charenton-le-Pont,
ogród zamkowy w Chambonas,
ogrody pałacowe w Wersalu
ogrody pałacowe w Belwederze, w Wiedniu.
Lido - określenie stosowane głównie w Wielkiej Brytanii oznaczające otwarte baseny kąpielowe wraz z otaczającym je terenem. W niektórych przypadkach określenia lido używa się również do nazwania kąpielisk urządzonych na morskiej plaży.
Szczególnie wiele - około 100 - takich obiektów wybudowano w Wielkiej Brytanii w latach 30. XX wieku. Tylko część z nich nadaje się jeszcze do użytku, z czego większość zostało odbudowanych i ponownie uruchomionych.
Miejska przestrzeń zielona - obszar zieleni w obrębie miasta, spełniający zwykle różne funkcje. Podobnie jak każda przestrzeń w mieście może ona być niepubliczna bądź publiczna, ogólnodostępna bądź o ograniczonym dostępie.
Rodzaje miejskiej przestrzeni zielonej:
ogród niepubliczny
ogród działkowy
zieleń izolacyjna
zieleń towarzysząca, w tym zieleń w ciągach komunikacji
ogród miejski, w tym ogród botaniczny i ogród zoologiczny
park miejski
las miejski
park rolniczy
W obrębie miasta może znajdować się część zielonego obszaru chronionego, np. parku krajobrazowego.
Zieleń występować może również w obrębie szerszych założeń urbanistycznych. I tak np. w obrębie osiedli mieszkaniowych występuje osiedlowa zieleń uzupełniająca, zwykle jest też istotnym elementem aranżacji nowoczesnych ośrodków typu park technologiczny, park przemysłowy oraz parków rozrywki.
W źle zaplanowanej tkance urbanistycznej (będącej skutkiem niekontrolowanego rozwoju, dewastacji bądź nieharmonijnego układu funkcjonalnego) zieleń miejska pojawia się w zdegradowanej formie miejskiego nieużytku, czy "martwego" funkcjonalnie elementu uzupełniającego.
Ogród jordanowski to specjalistyczny teren zieleni, zakładany głównie na terenach miast, przeznaczony dla dzieci i młodzieży.
Nazwa pochodzi od nazwiska lekarza Henryka Jordana, pomysłodawcy i założyciela pierwszego ogrodu tego typu w Krakowie. Miasto to znajdowało się wówczas pod zaborem austriackim, co ma ogromne znaczenie dla zrozumienia idei Jordana, którą było założenie specjalnie dla dzieci i młodzieży ogrodu (parku) wypoczynku i zabawy bogatego w polskie wątki patriotyczne. Wzorcowym ogrodem tego typu jest istniejący i działający do dzisiaj pod nazwą Park Miejski dra Henryka Jordana, założony w 1889 roku na powierzchni ok. 22 ha.
Pomysł Jordana szybko znalazł akceptację społeczeństwa i w krótkim czasie powstało wiele podobnych ogrodów, które chętnie zakładano aż do wybuchu II wojny światowej. Równocześnie powstawały ogrody Raua. W czasach powojennych zaprzestano zakładania kosztownych ogrodów jordanowskich, ograniczając powierzchnię kilkuhektarowych ogrodów dla dzieci do znanych współcześnie placów zabaw, pozbawionych najczęściej zieleni.
Ogrody Jordana stwarzały dzieciom i młodzieży warunki sprzyjające ich pełnemu rozwojowi fizycznemu, społecznemu i psychicznemu. Były w nich miejsca do zabaw zespołowych i sprawnościowych, ale również części tematyczne. Obok boisk i basenów budowano pawilony i sale do zabaw, zajęć świetlicowych.
Ogrody jordanowskie to kraina, którą dzieci mogły same kształtować - współcześnie tego typu tereny zabaw dla dzieci zwane są robinsonadami.
Dzisiejsze tereny zabaw dla dzieci, chociaż nazywane ogrodami jordanowskimi, pod względem kompozycji niewiele mają wspólnego z pierwotną formą Parku Jordana - wyrażają jednak tę samą troskę o zdrowie i prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży. Pozostało niewiele ogrodów zachowujących ten pierwotny charakter: w Warszawie np. 3 ogród Jordanowski przy ul. 3 maja, w Krakowie i jeden w Poznaniu i w Szczecinie przy parku Naokowskiego, utworzony po wojnie (nazwy pozostawiono). Aktualnie ogród jordanowski w Szczecinie pozostaje wyłącznie placem zabaw.
Ogrody jordanowskie w Polsce są ewenementem w skali świata, głównie ze względu na pomysł założenia ogrodu wyłącznie dla dzieci i młodzieży, co w wielowiekowej kulturze Europy do końca XIX wieku nie miało miejsca. Równie ważna była nauka młodych Polaków mieszkających w Galicji o prawdziwej historii ich przodków.