Wykład : Zdrowie publiczne / 19.11.2010r.
Nowotwór - grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicuj się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: protoonkogenami i antyonkogenami, Mutacje te powodują, że komórka w ogóle lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu.
Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby. U osób z rodzinną skłonnością do nowotworów cześć tych mutacji jest dziedziczona.
Typy nowotworów
łagodny: mięśniak, tłuszczak, gruczolak, naczyniak, włókniak.
Złośliwy: rak, mięsak, chłoniak, czerniak, inne nowotwory.
Nowotwór łagodny - powstające nowe komórki podobne są do tych jakie znajdują się w danym narządzie. Nie przerzucają się do innych sąsiadujących organów, ponieważ otoczone są tzw. torebkami. Wzrost ich jest powolny i może trwać kilka lat. Nowotwory łagodne mogą pojawić się w każdej części organizmu. Często ich wpływ na organizm nie stanowi zagrożenia dla życia. Jeśli zmiana jest umiejscowiona np.: uciskając naczynia krwionośne, usuwa się je chirurgicznie. Przeważnie nie dają nowotworów.
Nowotwór złośliwy - jest to taki, który rozrasta się w sposób naciekający. Oznacza, to rosnący nowotwór nie rozpycha okolicznych tkanek lecz wynika pomiędzy komórki prawidłowej tkanki. Nie da się jednoznacznie określić granicy między nowotworem złośliwym, a prawidłowymi tkankami. Kolejna cechą nowotworu jest dawanie przerzutów. Niektóre komórki nowotworu mogą się odrywać, wraz z krwią przemieszczać po całym organizmie i osiadać w innych narządach tworząc przerzuty odległe. Jeżeli komórki dostaną się do chłonki, wędrują z nią do najbliższych węzłów chłonnych, gdzie rozrastając się dają przerzuty w węzłach chłonnych.
Czynniki ryzyka:
Udział procentowy zgonów na nowotwory złośliwe przypisywany różnym czynnikom:
-leki i działania medyczne 1%
-czynniki genetyczne 5%
-alkohol 5%
-inne 7%
-zachowania prokreacyjne i seksualne 8%
-przemysł, zawód, skażenie 15%
-tytoń 30%
-dieta 30%
Struktura zachorowań na nowotwory złośliwe u mężczyzn w PL w 2006 r:
-płuco 24%
-jelito grube 12%
-gruczoł krokowy 11%
-pęcherz moczowy 6%
-żołądek 5%
-nerka 4%
-krtań 3,5%
-trzustka 2,5%
-mózg 2,3%
-białaczka 2%
-chłoniaki1,8%
Czynniki kancerogenne.
1-ogól czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu, przy współistniejących predyspozycjach genetycznych (powodujących np.: poważne niedobory odpornościowe) danego organizmu
2-ogólne czynniki rakotwórcze można podzielić na:
-fizyczne: mechaniczne, promieniowanie UV i jonizujące
-chemiczne, są najliczniejsze
Czynniki zawodowe np.: związki chromu, żelaza, arsenu, DDT, benzen, pył azbestowy, substancje smoliste.
Związki występujące, jako dodatki do żywności (konserwanty)
Dym tytoniowy, alkohol w dużych ilościach.
Niektóre leki. Hormony.
-biologiczne: zakażenie pasożytami (wirus HIV, wirus opryszczki, wirus zapalenia wątroby).
-czynniki związane z zachowaniami seksualnymi i reprodukcyjnymi.
Żywieniowe czynniki antykancerogenne:
-antyutleniacze
-tiole
-kwasy omega-3 i omega-6
-błonnik
-kartenoidy
-saponinu
-glukozylany
-ihibitory proteaz
Wtórne substancje roślinne:
-zawartość wtórnych substancji roślinnych zależy od gatunku owoców i warzyw, właściwości gleby, klimatu i metody uprawy
-produkty roślinne zawierają od 5 do 10 tys. Różnych wtórnych substancji roślinnych, które przyczyniają się do:
-zmniejszenia ryzyka chorób nowotworowych(działanie antynowotworowe)
-zahamowania tworzenia wolnych rodników (działanie antyutleniające)
-wzmocnienia systemu immunologicznego
-działanie hipolipemiczne
-w odniesieniu do nowotworów działają:
Blokująco - działanie blokujące polega na utrudnieniu tworzenia substancji indukujących nowotwory
Hamująco - polega na hamowaniu nienaturalnego podziału komórek.
Limonen:
-związek występujący we wszystkich owocach cytrusowych
-badania wykazały, że osoby basenu M. Śródziemnego znacznie rzadziej chorują na nowotwory żołądka, jelit i płuc. Zjadają rocznie około 230 kg owoców cytrusowych a np.: Niemcy około 83kg.
Wtórne substancje roślinne:
-saponiny pobudzają tworzenie antyciał i w ten sposób aktywują system immunologiczny
-glukozynolaty pobudzają, że substancje wywołujące nowotwory szybciej ulegają rozkładowi.
-flawonoidy blokują przekształcenie nieaktywnych substancji wywołujących substancje aktywne
-fitoestrogeny wiążą substancje wywołujące nowotwory przewodu pokarmowego.
Karotenoidy:
-są to żółte, pomarańczowe substancje czynne zawarte w warzywach tj. marchew, papryka, dynia, pomidory, a także w owocach, morelach. Są one p/utleniaczami, wychwytują wolne rodniki stając się tym samym naturalną bronią z rakiem. Ważną właściwością tych substancji czynnych jest stymulowanie układu odpornościowego a także zapobieganie chorobom miażdżycowym, utrudniają odkładanie się cholesterolu na ścianach tętnic.
-najwięcej zawiera jarmuż, warto więc dodawać go do swojej diety np: jako dodatek do kanapek. Warto zaznaczyć, że są wrażliwe na podgrzewanie. Warzywa powinniśmy spożywać świeże, nieprzetworzone w postaci surówek. Kawałki papryki, pomidorów czy marchew można być bardzo zdrową i przede wszystkim smaczną przekąską w ciągu dnia. Należy jednak pamiętać, że rozpuszczają się w tłuszczach - surówki zjadamy z dodatkiem oliwy. Surowa dieta jest więc źródłem zdrowia.
-należą do związków beztlenowych, odpornych na działanie temperatury
-ksantofile - bogate w tlen, s wrażliwe na wysokie temperatury (szpinak, kapusta).
Karotenoidy, działanie:
-p/utleniające
-p/nowotworowe
-immunomodulacyjne
-chronią przed zawałem serca
-całkowita dzienna ilość powinna mieścić się między 2-4 mg, przeciętnie = 0,8 mg
Glukozynolaty:
-związki złożone między innymi z glukozy, siarki tj. izotiocyjaniny, tiocyjaniny, indole, które są odpowiedzialne za smak musztardy, chrzanu, pieprzu i kalarepy.
-bardzo łatwo przyswajane.
-powodują, że substancje rakotwórcze zostają szybko związane przez enzymy transportowe i mogą zostać wydalone z moczem
-mają wpływ na przemianę hormonów, możliwe jest że zapobiegają rozwojowi nowotworów hormono- zależnych (raka piersi).
-oleje z nasion kapusty i gorczycy działają bakteriobójczo, wirusobójczo i grzybobójczo
-blokują wzrost gronkowców i wirusów grypy
-dzienne spożycie winno wynosić około 45mg
-obróbka termiczna niszczy glukozylaty w 60%
Lektyny:
-białka lub białka związane z cukrami, występują w nasionach zbóż i roślin strączkowych
-wykazują działanie antynowotworowe i immunomodulacyjne
-pod wpływem temperatury ulega rozpadowi
Monoterpeny:
-mentol(mięta)
-limonen(cytryna)
-kawon(kminek, rumianek, szałwia, anyżek)
-zmniejszają toksyczność nitrozoamin
-działają ochronne na wątrobę
-działają antyutlenająco i antynowotworowo
Fitoestrogeny:
-budową przypominają estrogeny i wiążą się z receptorem estrogenu, blokując działanie endogennego estrogenu. W ten sposób blokują dostęp estrogenu do guza nowotworowego. Zapobiegają rozwojowi guzów hormonowrażliwych
-występują w soi, produktach pełnoziarnistych i siemieniu lnianym
-przedstawiciele: izoflawiny, ligniny.
-łagodzą objawy menopauzy
Fitosteryny:
-występują w nasionach bogatych w tłuszcze: orzechy, soja, rośliny strączkowe, oleje roślinne, skórka ogórków, dynia.
-fitosterol od cholesterolu różni się łańcuchem bocznym. Wiąże kwasy żółciowe, zmniejsza ryzyko wysokiego poziomu całkowitego cholesterolu bez zmian w frakcji.
-zaleca się spożycie olejów tłoczonych na zimno, w których zawartość sitosteorlu jest wyższa od poddanych obróbce termicznej
-działanie: p/nowotworowe, p/utleniające, redukujące poziom cholesterolu.
Inhibitory proteazy:
-enzymy hamują wzrost protein roślinnych, przyczyniają się do regulacji przemiany materii ochrony roślin przed szkodnikami
-powodują one nieprawidłowe wykorzystanie białka, co wywołuje działanie antynowotworowe
-u zwierząt, stwierdzono doświadczalnie dziabani antynowotworowe, na przewód pokarmowy.
Saponiny:
-zmniejszają szybkość podziału komórek błony śluzowej i zapobiegają w ten sposób nowotworom jelita grubego
-z cholesterolem tworzą w jelicie nierozpuszczalne związki, wskutek czego poziom cholesterolu we krwi maleje.
-występowanie: groch, soczewica, rozmaryn, szałwia.
Siarczki:
-to substancje zawierające siarkę występujące w roślinach cebulkowych
-alicyna działa skutecznie na dolegliwości sercowe, bóle głowy, ukąszenia owadów, infekcje i opuchlizny
-ajoen - niszczy komórki nowotworowe i hamujące odkładanie się substancji kancerogenne w materiale dziedzicznym
-działanie: p/nowotworowo, antymikrobiologicznie, antyutleniająco, antyzapalnie, regulują ciśnienie krwi i odporność immunologiczną.
Tiole:
-sulfidami są niektóre witaminy, np.: B1, H
-ugrupowanie sulfidowe występuje w popularnych antybiotykach b-laktamowych, w penicylinie i cefalosporynie. Obie te grupy antybiotyków zawierają pierścień b-laktamowy, różnią się natomiast wielkością drugiego pierścienia, w penicylinach jest pięcioczłonowy zwany tazolidynowym.
-głównymi, zapachowymi składnikami wydzieliny skunksa są tiole oraz ich acetylowi tioestry.
-ich acetylowi tioetery, są przyczyny długo utrzymującego się zapachu po kontakcie z wydzieliną skunksa. Jako związki hydrofobowe trudno wymywają się z sierści czy ubrania, a pod wpływem nawet małych ilości wody wolno hydrolizują uwalniając nieprzyjemny zapach.
Rady praktyczne, 5 porcji różnego rodzaju warzyw - 500gram owoców i surówek:
-wprowadzić do jadłospisu
-większe ilości kapusty i roślin strączkowych
-częściej używać produktów pełnoziarnistych
-nie moczyć warzyw i owoców, nie gotować
-wykorzystać sezonowe warzywa i owoce
Polifenole działają jako antyoksydanty poprzez:
-zmiatanie wolnych rodników
-chelatowanie metali przejściowych(żelaza, miedzi)
-hamowanie aktywności lipoksygenaz i cyklooksygenaz
-ponadto, wykazują działanie: p/zapalne, p/histaminowe, p/gorączkowe. p/wysiękowe, rozkurczowo - spazmolitycznne, moczopędne.
-jako p/utleniacze chronią przed skutkami stresu, który ma znaczenie w: rozwoju miażdżycy, chorobie Parkinsona, chorobie Alzheimera, procesach nowotworzeni, zaćmienie.
Bioprzyswajalność
-polifenole maja charakter hydrofobowy i w jelicie cienkim są absorbowane drogą dyfuzji biernej
-natomiast glikozydy są bardziej hydrofilne i wymagają transportu czynnego lub są absorbowane po degradacji przez mikroflorę jelitowa w okrężnicy.
-wchłanianie 0,7-9 godzin, okres półtrwania 2-28 godzin.
Nutracetyki
-produkty pochodzenia roślinnego w formie pigułek, proszków, napojów dostępne na rynku jako suplementy żywieniowe
-produkty te zawierają substancje biologicznie czynne, które mogą być stosowane do wzbogacania żywności do wspomagania i dobrego samopoczucia.
-surowce do produkcji nutracetyków zawierające flawonoidy: wytłoki z czerwonych winogron, wytłoki jabłkowe, skórki i pestki owoców cytrusowych, owoce jagodowe(leśne), owoce dzikiej róży, karczochy, liście i kwiaty herbacianego.