Argumenty za transferami zasilającymi samorządy:

• zasada równości pionowej - uzupełnienie dochodów własnych pomiędzy szczeblami administracji publicznej, udział w dochodach proporcjonalny do zadań przydzielonych

• zasada równości poziomej - pomiędzy j.s.t. tego samego szczebla

• zjawisko gapowicza ( problem „free rider”) - wspomaganie samorządów świadczących usługi dla mieszkańców innych terenów

• zapewnienie minimalnego standardu usług określanego w skali kraju

• stymulacja podaży dóbr społecznych

Typy transferów

• ze względu na przeznaczenie: subwencje, dotacje celowe

• metoda alokacji:

• oparta na subiektywnych decyzjach „rozeznania potrzeb”

• oparta na wzorze - zobiektywizowanych i mierzalnych wskaźnikach

• ryczałtowe - sztywna kwota w zależności od kryterium

• proporcjonalne - wielkość transferu zależy od środków własnych

• w praktyce ryczałt częściej dla subwencji ogólnych, proporcjonalne przy dotacjach inwestycyjnych ( często z UE )

Podstawowe wymagania wobec systemu transferów:

- przejrzystość

- przewidywalność

- minimalizacja wpływu na autonomię lokalną

- odporność na manipulacje polityczne z centrum i manipulacje wskaźnikami przez samorządy

Transfery dla samorządów w Polsce

• dotacje celowe

• subwencje ogólne

• część wyrównawcza,

• część oświatowa

• część równoważąca (gminy i powiaty)

• część regionalna (woj.)

• subwencja ogólna 2005:

• dużo na oświatę (nie dominuje tylko w woj.) ok. 70-90% całej subwencji

• wyrównawcza - bardzo ważna dla woj. i gmin miejskich

• równoważąca/regionalna - marginalne

• subwencja oświatowa:

• dokładny algorytm - minister oświaty

• zależy od: liczby uczniów w szkołach, typu szkoły, nauczycieli i ich stopni awansu zawodowego

• Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego - jesienią co roku tworzy nowe rozporządzenie dotyczące algorytmu

• Duża część gmin ( zwłaszcza wsi o wysokiej gęst. Zaludnienia) zarabiają na oświacie - dostają więcej subwencji niż wynoszą ich wydatki bieżące

• Subwencja wyrównawcza

• Część podstawowa + część uzupełniająca.

• Częściowe wyrównanie: (podstawowa)

• W powiecie i kraju odnośnikiem jest średnia krajowa

• W powiatach 88% różnicy, w woj. 70 % różnicy

• W gminach odnośnikiem nie jest średnia, ale wpływy jakie gmina uzyskiwałaby gdyby zastosowała maksymalne stawki podatku i nie przyjmowała ulg

• Część uzupełniająca:

• Woj. - poniżej 3 mln mieszkańców, formuła faworyzuje te poniżej 2 mln

• Powiaty - jeśli bezrobocie powyżej 110% średniej

• Gmina - jeśli dochody poniżej 150 % średniej, a gęstość zaludnienia poniżej średniej

• Subwencja równoważąca i regionalna

• Tzw. podatek Janosikowi

• Wyrównywanie poziomu, kasa z bogatego samorządu do biednego

• Łagodny w gminach (uznane za bogate, przy 150 % średniej, max może dostać zebrane 30% ponad te 150%)

• Drastyczny w powiecie ( do 98% nadwyżki)

• Woj. (do 95% nadwyżki)

• Dokładne kryteria w rozporządzeniu Ministra Finansów

• Wg ustawy:

• Gminy - pomoc społeczna i dodatki mieszkaniowe

• Powiaty - pomoc społeczna i utrzymanie dróg

• Województwa

• 20% dla regionów z bezrobociem większym niż 110% średniej

• 10% dla regionów z PKB mniejszym niż 75% średniej

• 40% dla regionów z dużą gęstością dróg

• 30% w zależności od potrzeb przewozów kolejowych

• Kryteria odwołują się do historycznej struktury

• Płatnicy na rzecz subwencji równoważącej

• 1 woj.

• 19 powiatów/315

• 45 miast na prawach powiatu/64

• 11 gmin wiejskich

• 30 gmin miejsko - wiejskich

• Ogólnie 5% samorządów całego kraju

Dotacje celowe

• Rozróżnione na te, które są i które mogą być dochodem (np. dotacje na inwestycje)

• Zlecone i powierzone

• Własne zadania bieżące i własne zadania inwestycyjne

• Powierzone - na podstawie umowy/porozumienie

• Zlecone - środki są kalkulowane tak jak podobne wydatki adm. Rządowej

• Na zadania inwestycyjne - tylko na cele wynikające ze strategii regionalnej i kontraktów wojewódzkich

• Najwięcej:

• Zlecone i powierzone

• W powiatach i miastach na prawach pow. Na zadania bieżące

• W woj. i gminie więcej na zadania inwestycyjne

Ocena

• Najważniejsza zasada równości pionowej (samorządy nie mają wystarczających środków na zadania przekazane z rządu)

• Dominują transfery ryczałtowe, system proporcjonalny tylko do inwestycji

• Silne strony:

• Mierzalne i obiektywne kryteria

• Stosunkowo stabilny system

• Umiarkowany system wyrównywania w gminach

• Słabe strony

• Odejście od zasady stabilizacji wielkości subwencji

• Słaba realizacja zasady równości poziomej

• Delegowanie zespołów do rozporządzeń ministerialnych

• Drastyczny poziom wyrównywania w powiatach i woj.

• Mało przejrzysty system dotacji celowych

• Zbyt duże znaczenie transferów w strukturze dochodów

Złota reguła zrównoważonego budżetu (na świecie)

• Nie wolno się zadłużać na finansowanie wydatków

• Można rozsądnie zadłużać się na realizacją programów inwestycyjnych

• Argumenty za zadłużaniem na inwestycje:

• Możliwość skorzystania z przyśpieszonego rozwoju (niektóre sprawy można zrealizować szybciej)

• Możliwość obniżenia kosztów funkcjonowania (np. wymiana czegoś starego na nowe, lepsze, oszczędne i tańsze w eksploatacji)

• Długo prowadzona inwest. Jest droższa

• Dostęp do pieniędzy z UE (żeby ubiegać się o dofinansowanie z UE należy mieć wkład własny. Wkład może pochodzić z kredytu), dofinansowanie odbywa się na zasadzie dotacji po zakończeniu inwestycji - żeby wykonać inwestycje trzeba wziąć kredyt

• Równość geograficzna i międzypokoleniowa (biorąc kredyt do wykonania inwest. Nie ma oderwania. Spłacanie kredytu odbywa się, kiedy inwestycja już funkcjonuje i spłacają ją osoby, które faktycznie z niej korzystaja)

Formy zadłużenia

• Kredyt komercyjny w banku

• Preferencyjny kredyt / pożyczka ( % niższe niż stawka rynkowa, preferencyjne kredyty pochodzą od państwa, rozdzielane z funduszy, a fundusze (np. ochrony środowiska) mają pieniądze z kar i opłat. Jeżeli okazuje się, że inwestycja spełnia warunki ochrony środowiska - połowa kredytu staje się DOTACJĄ

• Kredyt - udziela tylko bank, ustalone przez bank, prawo bankowe

• Pożyczka - każdy może udzielać, regulowane są kodeksem cywilnym, pożyczka może wynosić nie więcej niż posiada rezerw

• Emisja obligacji

• Obligacje - papiery wartościowe na okaziciela, pożyczkobiorca zobowiązuje się dawcy w czasie oraz z odsetkami

• Typy obligacji:

• Ogólne (zabezpieczeniem są przyszłe dochody samorządu)

• Przychodowe (zabezp. Są spodziewane dochody z inwestycji)

• Publiczne ( nieograniczona liczba inwestorów - kupców)

• Niepubliczne (ograniczona liczba kupców)

Zagadnienie RATINGU - agencje zajmujące się oceną ryzyka kredytowego, im wyższa ocena tym większa pewność

• Standard & Poors

• Moody

• Fitch

• Oznaczenie: AAA, AA, A - dobra jakość; BBB - zadowalająca, BB - stopień słaby, B - stopień spekulacyjny, CCC, CC, C - niewielkie bezpieczeństwo, DDD, DD, D - niewypłacalność eminenta.

• Ocena samorządu nie może być wyższa niż ocena obligacji krajowej ( W Polsce A )

Pożyczka międzyrządowa (np. państwo pożycza gminie)

• Obciążone kryteriami politycznymi

• Brak specjalistów

• W Polsce rzadka forma - raczej nie najlepsze

Leasing - pomaga obejść limity kredytowe

Regulacja zadłużania samorządów

• Wolno się zadłużać na pokrycie deficytu budżetowego - nie specyfikuje się celów

• Konstytucyjne limity - dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB (wlicza się dług samorządu i rządu)

• Prawo finansowe wprowadza procedury ostrożnościowe przy 50%PKB

• Maksymalny dlug 60% rocznych dochodów na koniec roku - dotyczy poszczególnych samorządów ( nie dot. Długu zaciągniętego do współfinansowania z funduszy UE)

• Nie wlicza się długu spółek komunalnych, które nie są kontrolowane

• Przekształcenie zakładu budżetowego w jednostkę budżetową

• Roczna spłata do 15% rocznych dochodów

• Prognozy splat i dochodów podlegają opinii RIO

• Ograniczenie zadłużania za granicą

• Limity nie dot. Spółek komunalnych

• Pożyczki dla jst mających kłopoty z regulacją zobowiązań (na specjalnych warunkach, obowiązkowy plan naprawczy - taki zapis może doprowadzić do niebezpieczeństwa ekonomicznego)

Ekonomiczna ocena wielkości zadłużenia

Niebezpieczne zadłużenie

• Przeznaczane na wydatki bieżące

• Zaciągany na okres dłuższy niż użytkowanie

• Nadmierne zadłużanie spółek komunalnych

• Powodujące spłaty przekraczające wielkość przewidzianej nadwyżki operacyjnej (różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi)

Relacje gminy z podmiotami prywatnymi świadczącymi usługi

Wydawanie pozwoleń, licencji (gmina jest regulatorem)

Przekazywanie środków

Oświata niepubliczna

Na podst. Umów ( np. samorząd z firmą oświetlającą ulice)

• Branże

• Mieszkania komunalne

• Zmiana w latach 90, obecnie większość opłat to czynsz, a nie dopłaty gmin

• Ok. 20% utrzymania to pieniądze z wynajmowanych lokali uzytkowych

• Sektor wodno - kanalizacyjny: gospodarstwa domowe placą mniej niż przeds. Prywatni

• Gospodarka odpadami - odbieraniem odpadów mogą się zajmować firmy prywatne

• Dwa poglądy:

• Dobrze, że w mieście jest kilka konkurujących firm

• Żle, ponieważ firmy muszą obniżać koszty i nie dbają o środ.

• 1500 podmiotów (600 komunalnych)

• Mniejszość gmin prowadzi efektywną zbiórkę odpadów)

• Problem korzyści skali

• W końcu 2005 w ponad połowie gmin istnieją dzikie wysypiska

Współpraca z NGO

Współpraca wspominana w aktach prawnych

• Ustawy samorządowe

• Ustawy o pomocy społecznej

• Ust. O wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmu

• Ust. O ochronie zdrowia przed nast. uzywania tytoniu

• Ust. O finansach publicznych

• Ust. O działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Pozafinansowe formy współpracy

• Wymiana informacji

• Konsultowanie decyzji samorządów: strategii planów

• Formalny rozdział przedstawicieli NGO w komisjach

Formy:

Tworzenie wspólnych zespołów doradczych 20%

Konsultowanie projektów uchwał 20%

Wymiana informacji 46%

Opinie liderów NGOs o współpracy z samorządami:

53% brak zaufania

O podejmowaniu współpracy decydują układy i znajomości (54%), merytoryczne kompetencje (34%)

Srodki przekazywane NGOs

• Pomoc społeczna i sport - dziedziny

• Sport i zdrowie - dziedziny, które mają największy % udział w NGOs