VIII. PREZYDENT

Wybory

• system wyborów powszechnych; system większości bezwzględnej

• objęcie urzędu - po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego; przysięga - jako warunek konieczny objęcia urzędu - odmowa= zastępstwo głowy państwa przez Marszałka i nowe wybory

• kadencja - 5 lat; mandat może wygasnąć z powodu: śmierci, zrzeczenia się urzędu, złożenia orzeczeniem TS, uznania przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN - jedynie niezdolność trwała z uwagi wyłącznie na stan zdrowia)

• zrzeczenie się urzędu - bez wymogu kontrasygnaty

• w przypadku opróżnienia urzędu lub czasowej niemożności jego sprawowania - obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie - Marszałek Senatu

• w przypadku opróżnienia - przejmuje zastępstwo z mocy prawa

• w przypadku czasowej niezdolności - powinien Prezydent zawiadomić Marszałka, jeżeli nie może lub nie chce - o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga TK na wniosek Marszałka - przejmuje obowiązki Prezydenta na podstawie zawiadomienia jego samego lub decyzji TK

• Konstytucja nie reguluje ponownego objęcia obowiązków - zastępstwo do momentu ustania przeszkody

• zawieszenie sprawowania urzędu - z dniem podjęcia uchwały o postawieniu przed TS; Marszałek - zastępstwo z mocy prawa

• zastępca - dysponuje takim samym zakresem kompetencji, może normalnie sprawować urząd z wyjątkiem prawa do skracania kadencji Sejmu

• zasada incompatibilitas - Prezydent nie może piastować innego urzędu, pełnić żadnej funkcji publicznej (z wyjątkiem związanych z urzędem), nie może wchodzić w skład żadnego innego organu państwowego; nie powinien nawet kandydować w wyborach (choć nie jest pozbawiony biernego prawa wyborczego)

• Konstytucyjna charakterystyka Prezydenta

• art. 126: najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach - jako zadania organu państwowego - kierunek działań, cel, do którego organ ma obowiązek dążyć, ma obowiązek realizować owe zadania wykorzystując kompetencje (konkretne środki działania przyznane danemu podmiotowi przez prawo i określone w normach prawnych)

• określenie zadań - determinuje sposób wykorzystania kompetencji; kompetencje związane

• art. 126 - nie wylicza wszystkich zadań Prezydenta, obok tych istnieją inne, wynikające np. z art. 10 (jako jednego z organów władzy wykonawczej)

• Funkcje Prezydenta

Reprezentacyjna i symboliczna

• uosabia autorytet władzy państwowej

• symbol jedności i trwałości państwa

• Arbitrażu

• jako czynnik stabilizujący system rządowy; czuwający nad prawidłowym funkcjonowanie pozostałych władz

• kompetencje - do rozwiązywania konfliktów; funkcja władzy neutralnej, moderującej; interweniuje w sytuacjach kryzysowych: rozwiązywanie kryzysu gabinetowego (desygnacja odpowiedniej osoby), decyzja o odwołaniu się do arbitrażu wyborców

• stoi na straży nadrzędnych wartości: ciągłości władzy, przestrzegania konstytucji, suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności i niepodzielności terytorium - w przysiędze prezydenckiej

• Wykonawcza

• dot. przede wszystkim polityki zagranicznej i obronnej: ratyfikuje i wypowiada umowy, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli państw obcych, nadaje stopnie wojskowe, powołuje i odwołuje ambasadorów

• na podstawie ustaw i w celu ich wykonania - wydaje rozporządzenia

• polityka imigracyjna - decyzje o nadaniu obywatelstwa polskiego

• do pomocy - Rada Bezpieczeństwa Narodowego

• KOMPETENCJE PREZYDENTA

• objęte kontrasygnatą premiera („kompetencje podzielone” - w celu stworzenia mechanizmów wewnętrznej kontroli w obrębie władzy wykonawczej; dot. polit. zagranicznej, obronnej, stanów nadzwyczajnych) i zwolnione z kontrasygnaty (prerogatywy, kompetencje osobiste); także - kompetencje wykonywane na wniosek innych organów państwowych

• Prezydent a suweren

• (prerogatywa) zarządza referendum - za zgodą Senatu (bezwzględna większość głosów)

• (kontrasygnata) prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII

• Prezydent a władza ustrojodawcza

• (kontrasygnata) ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji

• Prezydent a władza ustawodawcza

Wybory

4. (prerogatywa) zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznacza ich termin (nie później, niż 30 dni przed upływem kadencji; jeżeli skraca kadencję - 45 dni)

5. (prerogatywa) zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (30 dni od dnia wyborów, skrócenie kadencji - 15 dni)

6. (kontrasygnata) wyznacza Marszałka Seniora

7. (czynność) - otwiera pierwsze posiedzenie Senatu

• Funkcja arbitra

8. (prerogatywa) - prawo skrócenia kadencji izb, jeżeli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony do podpisu (14 dni na decyzję); obowiązek skrócenia kadencji, jeżeli 3 procedury wyłaniania rządu zakończą się niepowodzeniem; skrócenie kadencji - po zasięgnięciu opinii Marszałków; niemożliwe w czasie stanu nadzwyczajnego

9. (prerogatywa) - prawo zwrócenia się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Z. Narodowego; obowiązek izb wysłuchania orędzia, nie jest ono przedmiotem debaty

• Związane ze stanowieniem ustaw (Prezydent w bezpośredniej relacji z legislatywą)

10. (prerogatywa) - inicjatywa ustawodawcza

11. (kontrasygnata) - prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów

12. (prerogatywa) - umotywowany wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy (prawo weta ustawodawczego) - do jego odrzucenia: 3/5 głosów; weto całości ustawy

13. (prerogatywa) - występuje z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (kontrola prewencyjna)

14. (prerogatywa) - może podpisać ustawę z pominięciem kwestionowanych przez TK przepisów lub zwrócić Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

15. (prerogatywa) - podpisuje ustawy

16. (prerogatywa) - zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

• Prezydent a władza wykonawcza

• Prezydent - jako organ kontrolujący i do pewnego stopnia korygujący politykę rządu (uprawnienia - ukierunkowanie polityki rządu)

• Związane z powoływaniem RM i przyjmowaniem dymisji

17. (prerogatywa) - desygnuje i powołuje Prezesa RM; powołuje Prezesa RM w drugiej procedurze rezerwowej

18. (kontrasygnata, na wniosek - premiera) - powołuje w pełnym składzie RM, odbiera przysięgę od członków rządu

19. (prerogatywa) - powołuje w pierwszej procedurze rezerwowej premiera wybranego przez Sejm

20. (kontrasygnata, na wniosek - premiera) - powołuje pozostałych członków rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę; nie może odmówić powołania premiera i rządu

21. (kontrasygnata, na wniosek - premiera) - dokonuje zmian na stanowiskach ministrów; nie może odrzucić wniosku premiera

22. (prerogatywa) - obowiązek odwołania ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności

23. (prerogatywa) - przyjmuje dymisję RM i powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM; ma obowiązek przyjąć dymisję w razie uchwalenia wotum nieufności lub nieuchwalenia wotum zaufania; może odmówić, jeżeli przyczyną jest rezygnacja Prezesa RM; nie może samodzielnie wystąpić o uchwalenie wotum nieufności dla rządu

• W zakresie stanowienia aktów podustawowych

24. (kontrasygnata) - wydaje rozporządzenia na podstawie upoważnień ustawowych i w celu jej wykonania

25. (prerogatywa) - wydaje zarządzenia (na podstawie ustaw)

• W dziedzinie polityki zagranicznej i obronności (obowiązek współdziałania w tym zakresie z Prezesem RM i właściwym ministrem)

26. (kontrasygnata) - ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

27. (prerogatywa) - ma prawo wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności umowy z Konstytucją;

• niektóre umowy tylko na podstawie upoważnienia ustawowego; dotyczące: pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw, w których Konstytucja wymaga ustawy lub uregulowanych w ustawie

28. (kontrasygnata) - mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych krajach

29. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem MON

30. (kontrasygnata) powołuje i odwołuje: (na czas wojny) Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (na wniosek premiera), Szefa Sztabu Generalnego WP, dowódców rodzajów sił zbrojnych

31. (kontrasygnata, na wniosek - MON) nadaje stopnie wojskowe

32. (prerogatywa) - powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

33. (kontrasygnata, na wniosek - MON) określa kierunki rozwoju sił zbrojnych; zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego, wydaje (postanowienie) Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP i inne dokumentu dot. strategii bezpieczeństwa; postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa

34. (kontrasygnata, na wniosek - RM) - postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa

35. (prerogatywa) - zwołuje posiedzenia Rady Gabinetowej w sprawach szczególnej wagi: RM pod przewodnictwem Prezydenta, nie przysługują jej żadne kompetencje

36. (prerogatywa) - występuje z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP

37. (prerogatywa) - powołuje 3 członków KRRiT

38. (kontrasygnata) - może odwołać powołanych przez siebie członków w przypadkach ustawowych

39. (prerogatywa) - ma prawo zlecać przeprowadzenie kontroli NIK

40. (prerogatywa) - nadaje obywatelstwo i zwalnia z obywatelstwa

41. (prerogatywa) - nadaje ordery i odznaczenia

42. (prerogatywa) - nadaje statut Kancelarii, powołuje i odwołuje jej szefa

• Prezydent a władza sądownicza

• (prerogatywa, na wniosek - KRS) - mianuje sędziów spośród proponowanych kandydatów

• (prerogatywa) - powołuje I Prezesa SN spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN

• (prerogatywa) - powołuje prezesów SN

• (prerogatywa) - powołuje Prezesa NSA spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów NSA

• (prerogatywa) - powołuje wiceprezesów NA

• (prerogatywa) - powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów TK

• (kontrasygnata) - wskazuje członka (1) KRS

• (prerogatywa) - prawo występowania z wnioskami do TK o zbadania zgodności aktu normatywnego z Konstytucją; prawo występowania do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego

• (prerogatywa) - prawo składania wstępnych wniosków o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu

• (kontrasygnata) - może składać wnioski w odniesieniu do innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe

• (prerogatywa) - prawo łaski, nie dot. skazanych przez TS

• Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych

• wszystkie objęte kontrasygnatą

• może działać wyłącznie na wniosek RM lub premiera

54. (kontrasygnata) - postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

55. (kontrasygnata, na wniosek RM) - wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego

56. (kontrasygnata, na wniosek premiera) - zarządza powszechną lub częściową mobilizacje i użycie sił zbrojnych do obrony RP

57. (kontrasygnata, na wniosek RM) - wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w czasie stanu wojennego (jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie); postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania; określa zadania sił zbrojnych

58. (na wniosek RM) - w czasie stanu wyjątkowe może postanowić o użyciu oddziałów Sił Zbrojnych do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA

• Odpowiedzialność polityczna

• nie ponosi odpowiedzialności politycznej; niemożliwym pozbawienie Prezydenta urzędu z przyczyn politycznych

• głowa państwa wyłączona spod kontroli parlamentarnej

• polityka Prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad, nie podlega ocenie

• odpowiedzialność przejmuje - przez kontrasygnatę - członek rządu, on może zostać pociągnięty do odpowiedzialności

• odpowiedzialność także za pozostałe akty głowy państwa

• zakaz kontrasygnaty, jeśli dany akt byłby sprzeczny z prawem

• postanowienia - akty niemające charakteru prawotwórczego: powoływanie premiera, skracanie kadencji parlamentu, ratyfikacja umowy międzynarodowej + czynności faktyczne (np. podróże, przemówienia)

• enumeratywne wyliczenie, wyczerpujące, prerogatyw Prezydenta - zasada domniemania kontrasygnaty

• kontrasygnaty udziela premier

• kontrasygnata nie zwalnia z odpowiedzialności konstytucyjnej

• brak kontrasygnaty = nieważność danego aktu urzędowego

• Odpowiedzialność „wyborcza”

• Odpowiedzialność konstytucyjna

• za naruszenie Konstytucji lub ustaw - fakt naruszenia konkretnej normy prawnej

• obejmuje wyłącznie czyny naruszające Konstytucję lub ustawy, dokonane w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem

• postępowanie - wszczynane na wniosek 140 członków ZN; wniosek - do sejmowej KOK, postawienie w stan oskarżenia - 2/3 ustawowej liczby członków ZN (307 posłów); brak wymaganej większości = umorzenie postępowania

• postawienie w stan oskarżenia - zawieszenie w sprawowaniu urzędu

• Odpowiedzialność karna

• identyczna procedura

• za czyny związane ze sprawowaniem urzędu, jak i za wszystkie niezwiązane, a wypełniające znamiona przestępstwa

• wyłącznie przed TS

• Prezydent nie może być ścigany przed sądami powszechnymi w czasie sprawowania urzędu; w przypadku przestępstw popełnionych w tym okresie - także po zakończeniu kadencji

• privilegium fori - specjalny sąd, dla ochrony powagi urzędu