Iwan Turgieniew, Ojcowie i dzieci.
- początek: 20 maja 1859, Mikołaj Pietrowicz Kirsanow (44 lat) czeka na syna, który wraca z Petersburga (Arkadiusza), właściciel ziemski (Mariino, Nowa Słobódka), jego ojciec był biednym generałem w 1812, zdymisjonowanym w 1835 (kiedy Mikołaj skończył studia), brat Paweł, skończył uniwersytet w Petersburgu (stopień kandydata), ożenił się z córką urzędnika (zmarła w 1847), mają syna; po śmierci żony chce wyjechać za granicę, ale rząd carski zabrania wyjazdów za granicę (Wiosna Ludów). Arkasza przyjeżdża z kolegą, Eugeniuszem Wasilewiczem Bazarowem, który studiuje nauki przyrodnicze, chce zdawać na medycynę. Już podczas powrotu do domu spięcie - ojciec: tu się urodziłeś, wszystko powinno mieć dla ciebie urok; syn: to wszystko jedno, gdzie się człowiek urodził. Ojciec tłumaczy się przed Arkadiuszem, bo zamieszkała u niego kobieta - 23-letnia Fieniczka (mają już syna). Syn upaja się nową "dojrzałością i brakiem przesądów". Pod nieobecność syna ojciec sprzedał las (grunty przechodzą na rzecz chłopów). Arkadiusz uważa, że w kraju potrzebne są zmiany. Mikołaj cytuje Eugeniusza Oniegina. Są już w domu, wita ich Paweł Pietrowicz Kirsanow (stryj Arkadiusza), ubrany w lakierki, modny garnitur, ma pachnące wąsy. Kiedyś był "lwem salonowym", kobiety za nim szalały, on zakochany w księżnej (zmarła w 1848, blisko obłędu).
- Bazarow - budzi zaufanie w ludziach niższego stanu, jest "nihilistą" (Arkadiusz uważa, że to oznacza człowieka, który do wszystkiego krytycznie się odnosi, nie schyla głowy przed żadnymi autorytetami), ma wysokie zdanie o niemieckich naukowcach, czym naraża się Pawłowi. Uważa, że nauka jest pożyteczniejsza od sztuki. Paweł - zamieszkał z bratem po śmierci księżnej; organizuje swe życie na modłę angielską, ma arystokratyczne maniery. Realistyczny i drobiazgowy opis pokoju Fieniczki. Historia poznania się Mikołaja z Fiedosją Nikołajewną - jest córką klucznicy, którą kilka lat temu zatrudniał, klucznica zmarła, córka została. Fieniczka wpadła w oko Bazarowowi. Bazarow: "Natura nie jest świątynią, ale warsztatem, gdzie pracuje człowiek"; cały czas pracuje.
- Paweł nienawidzi Bazarowa, Mikołaj się go boi. Lubi go głównie służba (oprócz Prokoficza) - budzi emocje jak bohater Rudina. Arkadiusz i Bazarow obgadują Mikołaja, on to słyszy - mówią, że jest starym romantykiem, nie ma nic nowego do powiedzenia. Mikołaj skarży się bratu, że robi, co może, by nadążyć za epoką (dał chłopom ziemię, założył fermę, uczy się). Syn bierze mu Puszkina i daje "Stoff und Kraft" Buechnera. Paweł - uważany za liberalnego postępowca; afirmuje angielską arystokrację; według niego wszystko opiera się na jednostce. Bazarow: "W obecnych czasach najbardziej pożyteczne jest odrzucanie - więc odrzucamy. Działamy powodując się tym, co uznajemy za pożyteczne". Paweł mówi, że Bazarow głosi materializm. "Doprawdy wcześniej byli zwykłymi durniami, a teraz otrzymali nagle miano nihilistów". Smutek Mikołaja z powodu rozejścia się z synem; lubi marzyć, czuje naturę; marzy o zmarłej żonie (ideał), przeżywa nieokreślony smutek, płacze. Paweł: "nie urodził się romantykiem"; dusza oschła, wykwintna i namiętna, "francuska".
- młodzi wykorzystują zaproszenie od krewnych i wyjeżdżają. Arkadiusz bardzo się ucieszył, lecz uważał, że powinien ukryć swe uczucia. Był przecież nihilistą - Bazarow ma na niego wielki wpływ.
Matwiej Iljicz Kolazin. Wizyta u Eudoksji Kukszin Sitnikow, poznaje młodzieńców, zna Bazarowa, zarządza majątkiem, jest "wyzwolona". Sitnikow gardzi kobietami, jest jakimś znajomym Bazarowa i Eudoksji. Ona pyta Bazarowa, czy podziela czyjeś poglądy - obrusza się, że ma własne. Piją kilka butelek szampana (Eudoksja i Sitnikow się upijają). Sitnikow wstydzi się swojego pochodzenia (ojciec zajmuje się propinacją).
- Bal u senatora: Kolazin jest bohaterem dnia. Przyjaźń Odincowej (wiemy od Eudoksji, że ma kiepską reputację i ciasne poglądy). Ma 28 lat, jest naturalna, w przeciwieństwie do Eudoksji. Arkadiusz tańczy z nią i rozmawia. Podoba mu się (Bazarowowi też - kobieciarz), zaprasza ich w odwiedziny do hotelu.
- wizyta u Odincowej w hotelu: Bazarow jest zmieszany jej osobą; historia życia Odincowej: ojciec przegrał majątek w karty, gdy Anna miała 20 lat, zmarł; zostawił jej i jej siostrze mały majątek. Matka, ze zubożałego rodu książęcego, zmarła wcześniej. Wykształcona, ale nie przygotowana do życia na wsi, Anna Siegiejewna wychodzi za Odincowa, który umiera po 6 latach i zostawia jej cały majątek. Ludzie plotkowali o niej, że pomaga ojcu w oszustwach hazardowych, że ma romanse. Bazarow nie mówi o swoich poglądach, ale o nauce. Odincowa zaprasza ich do siebie na wieś (Bazarow się rumieni).
- Wizyta u Odincowej na wsi: dwór w „styl Aleksandra”. Bazarow jest wnukiem diuka. Odincowa mieszka z siostrą i ze zdziwaczałą ciotką. Bazarow: do poznawania i rozumienia ludzi służy mu do siebie ciałem i duszą, są jak drzewa w lesie, botanik nie będzie się zajmował każdą brzozą z osobna. Według niego jednostkę kształtuje społeczeństwo. Katia (siostra Odincowej) gra Arkadiuszowi sonatę - Fantazję c-moll Mozarta. Grają w karty, przyjeżdża Porfiriusz Płatonowicz, sąsiad, staruszek. Annie podoba się krytycyzm Bazarowa. Anna: nie ma ściśle określonych poglądów, przesądów, dociekliwa, rzadko ulega wzruszeniom. Obrzydzenie do mężczyzn po małżeństwie z Odincowem, zamiłowanie do zbytku (po ojcu). Następnego dnia: Arkadiusz i Bazarow idą na wyprawę botaniczną (gdy wracają, widać, że są czymś poruszeni). Spędzają u niej 2 tygodnie. Bazarow stał się rozdrażniony, Arkadiusz smutny (zakochał się w Annie) - szuka pociechy w towarzystwie Katii. Mają podobne zainteresowania, choć Arkadiusz się do tego nie przyznaje. Bazarow - miłośnik kobiet, ale romantyczna miłość to dla niego niedorzeczność. Mimo to odkrywa w sobie duszę romantyka, marzy o pocałunkach z Anną. Odincowa też się nim interesuje. Ekonom ojca Bazarowa przyjeżdża i skłania go do wyjazdu do rodziców. Przed wyjazdem rozmawia z Anną przy zaciągniętych zasłonach. Anna nie czuje chęci do życia, nieszczęśliwa, czuje się stara. Jej zdaniem albo kocha się całym sobą, albo w ogóle. Uczucie przedstawione bardziej skomplikowanie niż np. w Rudinie. Gdy Bazarow wraca z rozmowy, Arkadiuszowi chce się płakać. Następnego dnia pod jakimś pretekstem Anna prowadzi Bazarowa do swojego pokoju. Chce skłonić Bazarowa do zwierzeń, on unika odpowiedzi albo udziela niezgodnych z prawdą. W końcu mówi, że ją kocha jak wariat, obejmuje ją, a ona mówi, że nie zrozumiał jej (potem czuje się winna, że go sprowokowała). Nieoczekiwany przyjazd Silnikowa rozładowuje napięcie. Kontakt między Arkadiuszem a Bazarowem się psuje. Wszyscy trzej wyjeżdżają, Arkadiusz jedzie z Bazarowem do niego, do domu. Ojciec Bazarowa: Wasilij Iwanowicz, matka: Arina Własiewna.
- U Bazarowa: matka: prawdziwa rosyjska szlachcianeczka z dawnych czasów; powinna była żyć 200 lat temu, wierzy we wróżby, duchy, uroki, ludowe leki, przesądy. Nie je np. arbuzów, bo rozcięty arbuz przypomina głowę Jana Chrzciciela. W życiu przeczytała 1 powieść, francuską powieść sentymentalną. Kocha i boi się syna. Ojciec: wtrąca do rozmowy francuskie zwroty, kalecząc przy tym język, uważa się za „psychologa i fizjonomistę”. Też uwielbia syna, ale tego nie okazuje, bo Bazarow tego nie lubi. Śpiewa arię z Roberta Diabła. Rozmowa Bazarowa z Arkadiuszem. Bazarow opowiada, że jego dziadek służył pod Suworowem. Mówi, że kocha rodziców, gdy Arkadiusz go pyta. Wyraża poczucie swojej małości wobec świata (przestrzeń) i wieczności (czas). Mówi, że z daleka życie ich „ojców” jest wspaniałe, spokój, odludzie, z bliska - nuda. Każdy człowiek, gdy śpi, ma głupią twarz. Prawdziwy człowiek to ten, którego się słucha lub nienawidzi. Nie ma żadnych zasad, istnieją tylko doznania - uczciwość, upodobania itp. są doznaniami. Kłócą się; Bazarow obraża Pawła, wujka Arkadiusza. Zauważa, że nawet ci, którzy odrzucają wszystkie przesądy, najtrudniej pozbędą się uczuć rodzinnych. Rodzina jako rodzaj zbiorowej przemocy. Matka Bazarowa zamówiła mszę z okazji przyjazdu syna i zaprosiła popa (ojciec bał się, że - jako człowiek ponad wszelkie przesądy - Bazarow nie będzie chciał). Ojciec pozuje na człowieka bez przesądów przed Bazarowem. Bazarow boi się powiedzieć ojcu, że wyjeżdża (bardzo to boli rodziców).
- W Mariinie: kłopoty Mikołaja z najemnikami. Arkadiusz się nudzi, „wymyka” się do Nikoukoje, do Odincowej - sam. Zawozi Annie listy pisane przez jej matkę do jego matki. W tym czasie Bazarow sporo pracuje. Chętnie rozmawia z Fieniczką. Podobają się sobie, nie mówią tego, Bazarow z nią flirtuje. Ona jest niewykształcona, ale lubi jego towarzystwo, nie czuje się skrępowana. Całują się. Sielankową scenę w ogrodzie przerywa Paweł. Paweł wyzywa Bazarowa na pojedynek. Ich świadkiem jest służący, Piotr. Paweł ranny. Bazarow wyjeżdża; Paweł rozmawia z Fieniczką. Namawia Mikołaja do ożenku.
- u Odincowej: Arkadiusz siedzi z Katią, czyta Heine'ego: rozmowa o małżeństwie między osobami o różnym statusie ekonomicznym. Katia: dumna, samodzielna, skryta, nie kokietuje mężczyzn. Arkadiusz: woli ją od Anny. Przyjazd Bazarowa: rozmowa z Arkadiuszem, potem z Anną - żeby zapomnieli o tym, co się stało. Bazarow: miłość jest uczuciem sztucznym. „Czy prawdziwe były ich słowa! Sami tego nie wiedzieli, tym bardziej zaś autor”. Anna: Arkadiusz jest młody, nie to, co my. Bazarow: Arkadiusz był w niej zakochany. W ogrodzie znajduje się budynek w kształcie greckiego portyku, Katia lubi tu przebywać. Arkadiusz przez Katię się zmienił, mniej wpływa na niego Bazarow. Ma 23 lata. Własnie chce wyznać Katii miłość, gdy słyszą nadchodzących Bazarowa i Annę - rozmawiają o tym, że Arkadiuszowi Anna się podoba; ona przyznaje, że ostatnio często o nim myśli. Odchodzą. Arkadiusz wyznaje Katii miłość. Następnego dnia Arkadiusz prosi Annę o rękę Katii. Bazarow o życiu, wszystko jedno, czym je zapchasz, byle nie było pustki.
- Bazarow wraca do domu: wzmianka narratora o zbliżającym się uwolnieniu chłopów. Bazarow rozmawia czasem z chłopami, trochę z nich drwi. Chłop: naprzeciw zaś naszego świata pańska wola, przecie jesteście naszymi ojcami. Im srożej pan ukarze, tym chłopu milej. Dla nich Bazarow jest śmieszny, obcy. Chłopi nie są tu obywatelami, są całkowicie zależni od pana. Bazarow pomaga ojcu leczyć ludzi (głównie chłopów). Zaraża się tyfusem (żartuje, że to dobra okazja, żeby rodzice wypróbowali swoją wiarę). Poleca posłać wiadomości do Odincowej. Bazarow umiera: ojciec prosi go o przyjęcie komunii, on się zgadza, o ile rodzicom ma to pomóc, ale nie chce jeszcze sakramentu, zwleka. Przyjeżdża Anna z lekarzem, zdaje sobie sprawę, że go nie kocha. Bazarow: stara historia śmierć, a dla każdego nowa. Anna całuje Bazarowa w czoło, on zasypia i nie budzi się - umiera następnego dnia. Udzielono mu namaszczenia.
- 6 miesięcy później: ślub Arkadiusza i Katii oraz Mikołaja i Fieniczki. Katia wznosi toast za Bazarowa, Arkadiusz się na to nie odważył. Anna wyszła za rosyjskiego działacza. Arkadiusz stał się gospodarzem. Mikołaj stał się pełnomocnikiem ziemskim, nie cieszy się uznaniem ani szlachty oświeconej, rozprawiającej z szykiem czy melancholią o emancypacji, ani nieoświeconej, która bez ceremonii wymyśla na ową muncypację. Katia rodzi syna, Kolę. Świetnie dogaduje się z Fieniczką. Paweł wyjechał do Drezna, a a perfect gentleman w obejściu z Anglikami, wyznaje słowianofilskie poglądy (w wielkim świecie uchodzi to za dystyngowane), ale nie jest szczęśliwy. Kukszin studiuje architekturę w Heidelbergu. Zadaje się ze studentami - chemikami, nie umiejącymi odróżnić tlenu od azotu, lecz pełnymi negacji i szacunku dla siebie samych. Na koniec - widok cmentarza, gdzie grób Bazarowa odwiedzają rodzice, płaczą, sprzątają, modlą się. Koniec - miłość rodziców nie jest bezsilna - kwiaty na grobie mówią nam o wiecznym spokoju, zgodzie i życiu nieskończonym.
Posłowie:
Iwan Siergiejewicz Turgieniew: ur. 28 X 1818, stara rodzina szlachecka. 1834-41 uniwersytet moskiewski, potem berliński. Liberalizm. 1843 przyjaźń z francuską śpiewaczką, Pauliną Viardot. 1863 Baden-Baden. 1870 Francja. Zmarł 22 VIII 1883.
Okresy twórczości:
1834-48, wpływ Lermontowa, Gogola i naturalistów.
1848-59, problematyka tzw. „zbędnych ludzi”, inteligentów szlacheckich.
1859-62 (1862 Ojcowie i dzieci).
1862-69 sceptycyzm wobec teraźniejszości i przyszłości Rosji.
1877 rosyjski ruch rewolucyjny.
1877-83 filozoficzna refleksja nad życiem.
1