PRAWO CYWILNE
POJĘCIE
Na pojęcie prawa cywilnego składają się trzy elementy:
Przedmiot- są nim stosunki cywilne. Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe. Stosunki majątkowe to stosunki własnościowe w najszerszym tego słowa znaczeniu, inaczej mówiąc stosunki majątkowe to te, które mają za przedmiot interesy natury ekonomicznej. Stosunki niemajątkowe to takie, których przedmiotem są dobra nie mające jako takie bezpośredniej wartości ekonomicznej.
podmioty działające na podstawie jego przepisów- podmiotami stosunków cywilnoprawnych są osoby fizyczne i osoby prawne tj. organizmy wyposażone w zdolność prawną, tj. możność nabywania praw i obowiązków
metoda regulacji-przyjmuje się, że dla stosunków cywilnoprawnych charakterystyczna jest zasada równorzędności stron, tzn. że żadna strona nie jest podporządkowana drugiej.
WAŻNIEJSZE ZASADY PRAWA CYWILNEGO
ZASADA OBRONY OSOBY LUDZKIEJ - Polega na przyznaniu każdemu człowiekowi zdolności prawnej oraz na zapewnieniu gwarancji swobodnego korzystania przez niego z dóbr osobistych.
ZASADA RÓWNOŚCI- polega na zagwarantowaniu równości wobec prawa wszystkich obywateli, a w nieco skorygowanym zakresie także cudzoziemców
ZASADA PRAW PODMIOTOWYCH-wg tej zasady podstawą korzystania przez jednostki ludzkie z różnorodnych dóbr są przysługujące im prawa o ustawowo zagwarantowanej treści.
ZASADA AUTONOMII WOLI STRON- wg tej zasady osoba fizyczna czy prawna może własną mocą kształtować swoje stosunki prawne, oczywiście w granicach prawa, które i tak są szerokie. Podstawowym instrumentem służącym do realizacji autonomii prywatnej są czynności prawne, a wśród nich głównie umowy.
ZASADA OCHRONY DOBREJ WIARY- zasada ta chroni przede wszystkim tego, kto działa w mylnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu , co do uprawnień tego, od kogo nabywa rzecz lub inne prawo.
ZASADA JEDNAKOWEJ OCHRONY KAŻDEJ WŁASNOŚCI
ZASADA CYWILNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUGI- oznacza, że dłużnik odpowiada za swe zobowiązania całym swoim majątkiem, a jej ograniczenia mogą wynikać tylko ze szczególnym unormowań.
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SZKODĘ- polega na tym, że kto wyrządził drugiemu szkodę z własnej winy, a przypadkach przewidzianych przez ustawę, także bez winy, obowiązany jest do jej naprawienia
ZASADA PEŁNEJ OCHRONY RODZINY- oznacza, że przepisy prawa cywilnego powinny być tak tłumaczone, jak tego wymaga interes małoletniego dziecka i rodziny jako podstawowej komórki społecznej.
ZASADA DZIEDZICZENIA- oznacza, że majątek osoby zmarłej nie staje się majątkiem niczyim ani nie przechodzi na państwo, lecz przypada spadkobiercom testamentowym lub ustawowym.
ZASADA JEDNOŚCI PRAWA CYWILNEGO- w myśl tej zasady całokształt przepisów normujących obrót profesjonalny nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, lecz wyspecjalizowany dział prawa cywilnego. Ma to takie znaczenie, że profesjonaliści mogą korzystać z bogatego arsenału narzędzi prawnych i środków ochronnych znanych prawu cywilnemu.
SYSTEMATYKA POLSKIEGO PRAWA CYWILNEGO
cześć ogólna-to wszystkie te normy cywilnoprawne, które przynajmniej w zasadzie , regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego
prawo rzeczowe- unormowane są tu te społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych;
prawo o zobowiązaniach-stanowi największy dział prawa cywilnego;
prawo rodzinne
prawo spadkowe
ponadto nowoczesna cywilistyka obejmuje swą regulacją tzw. Prawa o dobrach niematerialnych tzn. przede wszystkich prawo autorskie i wynalazcze
REFORMA PRAWA CYWLINEGO
Kodeksy z zakresu prawa cywilnego do 1989 roku ulegały zmianom, jak każdy poważniejszy akt normatywny w miarę jego stosowania, jednak nie powodowały one przebudowy obowiązującego systemu prawnego. Od 1989 roku nadszedł czas na zmiany, które można określić jako zmiany systemowe. Zostały one bowiem dokonane w związku z przekształceniem systemu gospodarczego; gospodarkę nakazową zastąpiła gospodarka rynkowa. W sferze prawa miało to przede wszystkim taki skutek, że pierwszoplanową rolę w organizowaniu życia społeczno-gospodarczego przypadło nie prawu administracyjnemu, lecz cywilnemu. W związku z tym miejsce odgórnych decyzji adm. zajęły właściwe dla prawa cywilnego czynności prawne, a w szczególności umowy, o bycie których decyduje nie władza lecz podmioty gospodarujące. Zmiany wprowadzone do kodeksu nowelą z 28,07,1990 polegały przede wszystkim na :
-zrównaniu wszystkich podmiotów gospodarujących, a tym samym na zniesieniu podziału na własność społeczną, indywidualną i osobistą
-odebraniu przywilejów, z jakich korzystała własność państwowa, jak np. na uchyleniu art. 172 k.c., który wyłączał zasiedzenie nieruchomości należących do państwa
ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO
STANOWIONE
-konstytucja
-ustawa
-ratyfikowane umowy międzynarodowe
-rozporządzenia
-akty prawa miejscowego
ZWYCZAJ I PRAWO ZWYCZAJOWE-
zwyczaj-należy przez niego rozumieć faktycznie stosowaną albo powszechnie albo w określonym środowisku, praktykę oznaczonego postępowania bez względu na to, czy uważa się takie postępowanie za obowiązujące lub nieobowiązujące z punktu widzenia prawa
prawo zwyczajowe-cechą tego prawa jest stopniowe formowanie się, z upływem jakiegoś czasu, w przekonaniu społeczeństwa, że mamy do czynienia z ujawnieniem się pewnej postaci prawa obowiązującego. Postać prawa zwyczajowego jest jakby utarta praktyką przekształcają się w normę prawną (zaakceptowaną przez państwo)
ORZECZNICTWO SĄDOWE-jako pośrednie źródło prawa. Np. niektóre wypowiedzi interpretacyjne, podejmowane w sytuacji , gdy brak jest odpowiedniego przepisu (luka w prawie) lub gdy zapis ustawowy jest szczególnie niejasny, pełnią z praktycznego punktu widzenia rolę zbliżoną do aktów tworzących prawo.
ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO
CZYNNOŚCI PRAWNE (opis brakujących elementów opracowania ręcznego)
Treść czynności prawnych - należy przez nią rozumieć zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności prawnej.
Skutkiem wadliwości treści czynności prawnej, polegającej na jej sprzeczności z ustawą , jest nieważność czynności prawnej.
Sankcje wadliwych czynności prawnych
Nieważność bezwzględna- jest najostrzejszą sankcją przewidywaną w naszym prawie dla wadliwych czynności prawnych. Polega ona na tym, że mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej, nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.
Cechy charakterystyczne nieważności bezwzględnej są następujące:
może na nią powołać się każda osoba zainteresowana, a nie tylko pewien ściśle określony przez ustawę krąg osób, w szczególności nie tylko osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonaniu czynności
istnieje ona z mocy prawa, dlatego sąd musi ją uwzględnić z urzędu, chociaż żadna ze stron nie powoła się na nieważność
czynność prawna bezwzględnie nieważna nie może być konwalidowana, tzn. nie może stać się czynnością ważną; jeżeli strona chce osiągnąć zamierzony skutek , jeżeli jest to oczywiście prawnie dopuszczalne, musi dokonać nowej niewadliwej czynności prawnej. Od tej zasady istnieją oczywiście wyjątki np. :
umowa zawarta przez osobę niezdolną do czynności prawnych, a należąca do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, staje się ważna z chwilą jej dokonania
darowizna zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, chyba że ze względu na przedmiot darowizny np. nieruchomość inne przepisy wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron
Od konwalidacji należy odróżniać konwersję, polegającą na tym, że w wypadku nieważności konkretnej czynności prawnej, przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności innej czynności prawnej, realizującej zbliżony do zamierzonego cel , przyjmuje się w braku odmiennej woli stron, iż dokonana została ta druga ważna czynność prawna.
Nieważność względna-polega na tym, że ważność czynności prawnej może być uchylona, i to od chwili jej wykonania, z inicjatywy podanych w ustawie osób.
Nieważność względna tym różni się od bezwzględnej, że:
może się na nią powołać tylko oznaczony w ustawie krąg osób np. w wypadku błędu lub groźby od skutków prawnych oświadczenia woli może się uchylić tylko strona , która działała pod wpływem tych oświadczeń woli
sąd może uwzględnić ten rodzaj nieważności tylko z inicjatywy upoważnionej do tego osoby, a nie z urzędu
czynność prawna względnie nieważna może być konwalidowana
Bezskuteczność zawieszona - realizuje się wtedy, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej, czyli osoby która nie dokonuje danej czynności. Zgoda osoby trzeciej potrzebna jest wtedy gdy np. potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego do niektórych czynności prawnych podejmowanych przez osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych ; gdy czynność prawna oddziałuje bezpośrednio na sferę praw osobistych lub majątkowych tej osoby. Jeżeli więc dokonano czynności prawnej bez prawem wymaganej zgody osoby trzeciej, to czynność ta nie jest od razu nieważna, a powstaje swoisty stan zawieszenia, czynność prawna jest niezupełna.
Względna bezskuteczność- są takie czynności prawne, które tylko w stosunku do oznaczonych osób nie wywołują zamierzonych skutków prawnych, względem innych zaś są w pełni skuteczne. Bezskuteczność względna następuje albo z mocy prawa (ipso iure) albo z mocy orzeczenia sądowego.
ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ
SKŁADNIKI ISTOTNE (essentialia negoti)- to postanowienia rozstrzygające o kwalifikacji prawnej danej czynności prawnej i indywidualizujące ją. Np. istotnymi postanowieniami umowy najmu są postanowienia ustalające obowiązek udostępniania używania określonej rzeczy oraz obowiązek płacenia czynszu. Umowa w której nie jest przewidziany obowiązek płacenia czynszu nie może być zakwalifikowana jako umowa najmu.
SKŁADNIKI NIEISTOTNE (UBOCZNE)- to składniki, które w danej czynności mogą wystąpić, lecz których brak nie wpływa na dojście danej czynności do skutku. Np. w umowie sprzedaży postanowieniami ubocznymi są postanowienia normujące obowiązek ponoszenia kosztów opakowania i przesłania przedmiotu kupna.
SKŁADNIKI DODATKOWE (ACCIDALIA NEGOTI)- to składniki, które nie zostały potraktowane w ustawie jako istotne, lecz którym strony taki charakter nadały . Są to przede wszystkim:
warunek- przez wprowadzenie do czynności prawnej warunku, strony uzależniają powstanie lub ustanie skutków prawnych tej czynności .
Np. właściciel nieruchomości zawiera umowę o wybudowanie garażu na jego działce pod warunkiem uzyskania w oznaczonym terminie od władz budowlanych zezwolenia na budowę. Dopóki warunek się nie ziści, strony są związane czynnością prawną i muszą się powstrzymać od działań, które naruszałyby prawa strony uprawnionej na wypadek ziszczenia się warunku.
termin- to takie zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie. Wyróżnia się terminy:
początkowe- skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu
końcowe- skutek prawny ustaje z chwilą nadejścia terminu
odstępne- jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy, oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego
zadatek- ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej
umowne prawo odstąpienia- polega na tym, że można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.
kara umowna- polega na tym, że można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej).
STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
POJĘCIE- to stosunek społeczny uregulowany przez normy prawa cywilnego, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków. Cechy charakterystyczne stosunku cywilno-prawnego:
- równorzędność stron tego stosunku
autonomiczność pozycji stron stosunku
ma charakter majątkowy i w ograniczonym zakresie niemajątkowym
charakter
Elementy stosunku cywilnoprawnego
podmioty, między którymi zachodzi stosunek- czyli osoby fizyczne lub prawne
przedmiot- określone zachowanie się uczestników tego stosunku , oparte o wzorzec postępowania zawarty w normie prawa cywilnego. Przedmiot może być również materialny np. rzeczy, pożytki, pieniądz, itd.-(opisane w opracowaniu ręcznym)
treść- to prawa (uprawnienia) i obowiązki stron stosunku cywilno prawnego, czyli jego podmiotów. Prawa są skorelowane w ten sposób, że prawu jednego podmiotu odpowiada zawsze określony obowiązek innego podmiotu. Przy czym często podmiot mający prawo ma również obowiązek w stosunku do osoby zobowiązanej.
OSOBA FIZYCZNA
Osoby fizyczne-to jednostki ludzkie.
Zdolność prawna- zgodnie z art. 8 k.c. ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia. Jest to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.
Decydujące znaczenie dla pozycji prawnej osoby fizycznej ma osiągnięcie przez nią pełnoletności. Pełnoletnim jest ten, kto ukończył 18 lat.
Zdolność do czynności prawnych- to możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności prawnych praw i obowiązków.
Wg powołanego już art. 8 k.c. człowiek nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia, tj. z chwilą odłączenia od ciała matki, przy czym konieczną przesłanką nabycia zdolności prawnej jest, aby dziecko było w chwili urodzenia żyło; bez znaczenia jest natomiast, czy jest ono zdolne do życia.
OSOBA PRAWNA
To wyodrębniona jednostka organizacyjna wyposażona przez normę prawną w zdolność prawną, mająca występować w stosunkach cywilnoprawnych jako ich podmiot. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osobowość prawną uzyskują także niektóre organizacje społeczne, stowarzyszenia, uczelnie. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Sądy prowadzą między innymi rejestry przedsiębiorstw, spółdzielni, spółek, stowarzyszeń, związków zawodowych, a sąd w Warszawie -rejestr fundacji. Rejestry te są jawne.
Każda osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Jest podstawowa cecha każdej osoby prawnej. Osoba prawna nie może być podmiotem stosunków rodzinnych. Osoba prawna jako twór społeczny może składać oświadczenia woli tylko za pośrednictwem swoich organów. Organami osoby prawnej są zawsze osoby fizyczne. Działanie organu jest działaniem osoby prawnej.
Wyróżnia się trzy zasadnicze systemy powstania osób prawnych:
System aktów organów prawa - osoba prawna powstaje z inicjatywy organów państwa np. ustawa o Polskiej Akademii Nauk
System koncesyjny- osoba prawna powstaje z inicjatywy założycieli, którymi mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie organu państwa, czyli koncesja;
System normatywny- akt normatywny określa w sposób generalny dla danego typu osoby prawnej, przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki. System normatywny obowiązuje przede wszystkim przy powstawaniu spółek akcyjnych i spółek z o.o.
USTANIE OSOBY PRAWNEJ
akt powołanego do tego organu państwa
okoliczności obiektywne- np. upływ czasu na który osoba prawna została powołana
uchwała osób powołanych do jej rozwiązania
likwidacja działalności osoby prawnej
reorganizacja (następuje bez likwidacji) -np. połączeniu dwu osób prawnych, podział osoby prawnej na kilka nowych osób prawnych
„UŁOMNE OSOBY PRAWNE”
To jednostki organizacyjne lub twory społeczne, które w świetle art. 33 k.c. nie mają osobowości prawnej, ale nabywają prawa i zaciągają zobowiązania, a więc traktowane są w obrocie tak, jakby były osobami prawnymi, z tym tylko zastrzeżeniem, że stają się one nosicielami praw i obowiązków nie w pełnym, lecz ograniczonym zakresie.
Np. spółka jawna w myśl art. 81 k.h. może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana, mimo że ustawodawca nie zakwalifikował jej jako osoby prawnej.
PRZEDAWNIENIE I TERMINY ZAWITE
DAWNOŚĆ- rozumie się przez nią wszystkie te instytucje prawa, cywilnego, które określają skutki prawne będące następstwem niewykonania uprawnień przez czas określony w ustawie , należą tu:
zasiedzenie- polega na nabyciu prawa przez osobę nieuprawnioną wskutek faktycznego wykonywania przez nią tego prawa przez określony ustawą okres.
przemilczenie- prowadzi do nabycia prawa przez daną osobę na skutek niewykonywania tego prawa przez uprawnionego np. wg art. 187 k.c. rzeczy znalezione, jeżeli są to pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania w ciągu dwu lat od ich znalezienia, stają się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom.
przedawnienie- prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia roszczenia, jeżeli nie było realizowane przez czas w ustawie określony
terminy zawite- zwane także prekluzyjnymi- przepisy prawa niejednokrotnie przewidują różnego rodzaju terminy, w ciągu których powinna być dokonana taka czy inna czynność. Jeżeli terminy te nie maja tylko charakteru instrukcyjnego, lecz ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki prawne dla strony , w szczególności, jeżeli bezczynność strony powoduje utratę uprawnień, to terminy takie nazywamy zawitymi lub prekluzyjnymi.