REHABILITACJA PSYCHOLOGICZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Rehabilitacja jest złożonym procesem obejmującym oddziaływania lecznicze, społeczne i zawodowe, a w przypadku dziecka - pedagogiczne, zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwienia samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał /niepełnosprawność wrodzona/ lub je utracił /przebyty uraz, choroba/ /Kowalik, 2000/

Rehabilitacja psychologiczna to celowe i świadome oddziaływanie psychologiczne, skierowane na osoby niepełnosprawne fizycznie lub psychicznie. Chodzi o :

- przystosowanie jednostki do otoczenia społecznego

- przygotowanie jej do uczestnictwa w życiu społecznym

-optymalne przystosowanie psychicznym do istniejącego kalectwa i niepełnosprawności

Przez SPRAWNOŚĆ rozumiemy zdolność całego organizmu lub poszczególnych jego układów /np. ruchowego, percepcyjnego, oddechowego itd./ do wypełniania właściwych im funkcji.

Problem braku sprawności osoby niepełnosprawnej ma dwa wymiary :

-obiektywny /dotyczy działania jednostki niepełnosprawnej w środowisku/

-subiektywny /odnosi się do jej przeżyć psychicznych i do definiowania przez nią sytuacji problemowej/

Mówimy o niepełnosprawności wrodzonej lub nabytej.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ WRODZONA-charakterystyczne mechanizmy:

-w dzieciństwie dziecko praktycznie dominuje życie rodzinne

-izolacja społeczna dzieci niepełnosprawnych

-niewłaściwe postawy osób z otoczenia: nadmierne ochranianie, niechęć, wrogość, ciekawość lub litość

-duże prawdopodobieństwo kształtowania się takich cech jak: egocentryzm, lękliwość, bierność i wrogość

-pozytywny wpływ pobytu w normalnej szkole

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ NABYTA - charakterystyczne mechanizmy:

-ogromna zmiana dla dotychczasowego trybu życia jednostki

-pojawienie się często bardzo znacznych ograniczeń

-frustracja i mechanizmy obronne

-apatia, uzależnienia

-utrata możliwości samodzielnego lub całkowicie samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb bytowych i psychicznych.

-koncentracja na sobie

-ryzyko chorób psychicznych

Reakcje na niepełnosprawność są zależne od:

• sytuacji życiowej

• cech indywidualnych

• rodzaju stanu zdrowia i dysfunkcji

Osoba przystosowująca się do zaistniałego w jej organizmie

uszkodzenia somatycznego przechodzi przez 6 kolejnych etapów:

(koncepcja Kerr)

1.Szok - „To nie ja”

2.Oczekiwanie poprawy - „Jestem chory, ale wyzdrowieję”

3.Lament - „Wszystko jest stracone”

4.Obrona A (zdrowa) - „Idę do przodu bez względu na to”

5.Obrona B (neurotyczna) - wyraźne stosowanie mechanizmów obronnych w celu zaprzeczenia skutkom inwalidztwa

6.Przystosowanie - „To jest trudne, ale nie takie znów złe”

STYLE RADZENIA SOBIE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

• Ukierunkowane na emocje

• zaprzeczanie (nie przyjmowanie do wiadomości swojej niepełnosprawności)

• nie branie pod uwagę konsekwencji (unikanie informacji na temat swojej dysfunkcji )

• adaptacja poznawcza (trzy fazy: przypisanie dysfunkcji znaczenia i przyczyny oraz przewartościowanie życia; odzyskanie poczucie kontroli nad sytuacją; odzyskanie poczucia własnej wartości poprzez porównania społeczne „w dół”)

• ekspresja emocji (zachowanie werbalne lub niewerbalne; ma na celu rozładowanie stanów emocjonalnych, bywa niekontrolowana)

• Style radzenia sobie z informacjami

• konfrontacja (koncentruje osobę niepełnosprawną na dysfunkcji jako źródle stresu, szukaniu informacji na jej temat i wykorzystywania ich w działaniu)

• unikanie (osoba niepełnosprawna stara się nie zwracać uwagi na źródło stresu oraz własne reakcje z nim związane. Unika informacji i koncentruje się na strategiach nie związanych ze stresem )

• Instrumentalne (zadaniowe)

• strategie poznawcze (orientują się wokół gromadzenia wiedzy o swojej niepełnosprawności, kształtowania jej obrazu oraz opracowywania i inicjowania strategii działania

• strategie behawioralne (dające się zaobserwować czynności zmierzające do poprawy stanu zdrowia )

POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

• niepełnosprawność fizyczna nie wywołuje charakterologicznych zmian w organizacji osobowości człowieka

• niepełnosprawność zawsze niesie ze sobą uczucie niespełnienia

• osoby niepełnosprawne odczuwają takie same potrzeby, jak pełnosprawne

• u wielu osób niepełnosprawnych wyższe, niż u zdrowych ludzi, jest nasilenie potrzeby poniżania się

• wysokie jest nasilenie potrzeby unikania urazu psychicznego

• bardzo mocne nasilenie potrzeby unikania urazów fizycznych

• stosunkowo niskie natężenie potrzeby seksualnej

Dezorganizacja psychiczna osoby niepełnosprawnej jest zazwyczaj czasowa - po okresie nieprzystosowania następuje powrót do normalnego funkcjonowania.

Nadmierna koncentracja na niesprawności ciała i depresja są objawami przeżywania kalectwa, chociaż stopień nasilenia tych przeżyć bywa mniejszy, niż to się zwykle uważa.

Zdarza się i tak, że doświadczenia negatywne związane z kalectwem są KORZYSTNE dla dalszego rozwoju osobowości.

Wiedza uzyskiwana z przekazów społecznych o funkcjonowaniu psychicznym i społecznym innych osób niepełnosprawnych czasem wpływa konstruktywnie na sposób reagowania na własne kalectwo.

Skuteczność rehabilitacji psychologicznej zależy od wielu czynników:

-im młodsza osoba niepełnosprawna, tym chętniej uczestniczy w procesie rehabilitacji

-im młodsza osoba, tym skuteczniejsze oddziaływania rehabilitacyjne

-osoby będące w związkach partnerskich chętniej poddają się oddziaływaniom rehabilitacyjnym niż osoby w stanie wolnym

- ogólny zły stan zdrowia nie sprzyja rehabilitacji

-mężczyźni chętniej uczestniczą w procesie rehabilitacji niż kobiety

-wyższe wykształcenie i wyższy poziom kompetencji zawodowych osoby niepełnosprawnej sprzyja podjęciu przez nią decyzji o włączeniu się w proces usprawniania

-im wyższy poziom inteligencji osób

niepełnosprawnych, tym częstsza tendencja do uczestnictwa w rehabilitacji

-im lżejszy stan kalectwa, tym chętniej pacjenci poddają się procesowi usprawniania /ale są też badania, ukazujące ten związek w sposób przeciwstawny/

-im większa akceptacja kalectwa, tym większa tendencja do poddania się procesowi usprawniania

/Wright, 1965/

PROMOCJA ZDROWIA

Promocja zdrowia ma obejmować wszystkich ludzi i dotyczyć ich codziennego życia.
Publiczny udział w określaniu problemów, podejmowanie decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany czynników warunkujących zdrowie to naczelne zadania promocji zdrowia.

W ten sposób promocja zdrowia ma integrować wszystkie sektory społeczne, a także rząd w celu ścisłej współpracy i zapewnienia działania na rzecz zdrowia dla wszystkich.

Promocję zdrowia można określić jako nową strategię na polu zdrowia i życia społecznego, która z jednej strony jest działaniem w zakresie polityki społecznej, a z drugiej dążeniem do osiągnięcia i utrzymania zdrowia w oparciu o odpowiedni styl życia.

Aby zrealizować plany i zamierzenia w dziedzinie promocji i poprawy zdrowia Światowa Organizacja Zdrowia zaprojektowała i rozpowszechniła szereg projektów, które szybko zostały zaadoptowane do warunków poszczególnych krajów. Do działań na rzecz zdrowia włączyły się jednostki i społeczności lokalne, a także określone siedliska.

UWAGA: Na kolokwium nie będzie pytań z poszczególnych projektów.

DO TAKICH PROJEKTÓW NALEŻĄ:
“ZDROWE MIASTA”
“ZDROWE MIEJSCE PRACY”
“SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE
“SZPITAL PROMUJĄCY ZDROWIE”
“SZPITAL PRZYJAZNY DZIECKU”.

Projekt “Zdrowe Miasta” powstał w pierwszych latach 1980-tych, a w Polsce rozwija się od 1991 roku, początkowo jako Sieć Zdrowych Miast Polskich, a od 1994 roku jako Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich. Liczba miast i gmin członkowskich zarówno Sieci jak i Stowarzyszenia utrzymuje się stale na poziome około 30. Miasta takie jak Poznań, Toruń, Gdańsk, Białystok i Kraków należą również do Europejskiej Sieci Zdrowych Miast.

Zdrowiem w miejscu pracy w Polsce jak i w innych krajach Europy Wschodniej i Środkowej zajmowano się “z urzędu” od wielu lat w ramach tzw. medycyny przemysłowej. Dziedzina ta z definicji miała się zajmować przede wszystkim działaniami profilaktycznymi, jednak z upływem czasu rozrastał się pion leczniczy do tworzenia łóżek szpitalnych przy większych zakładach pracy włącznie. Rzeczywiste promowanie zdrowia w miejscu pracy rozpoczęło się w Polsce również z początkiem lat 1990-tych.

Projekt “Szkoły Promującej Zdrowie” w Polsce rozwija się od początku 1992 roku. Początkowa liczba 16 szkół tworzących Polską Sieć Szkół Promujących Zdrowie rozrosła się szybko działając zgodnie z celami i zadaniami projektu ŚOZ, a w ostatnich latach została znacznie wzmocniona wychowaniem zdrowotnym w szkole, wprowadzonym i rozpowszechnionym na mocy ustawy o systemie oświaty. Równoległe działania prowadzi od szeregu lat Szkolny Związek Sportowy odnosząc nie małe osiągnięcia w rozwoju sportu i turystyki wśród dzieci i młodzieży.

Promowaniem zdrowia w środowisku szpitalnym zajęto się początkowo (1989/90) na zasadach ogólnych działań profilaktycznych w miejscu pracy. Dopiero z upływem czasu powstał “czysty” projekt “Szpitala Promującego Zdrowie” Warto zaznaczyć, że pierwsza Międzynarodowa Konferencja Szpitali Promujących Zdrowie odbyła się w Warszawie w 1993 roku. Polska Sieć Szpitali Promujących Zdrowie powstała w 1992 roku jako jedna z pierwszych w Europie i obecnie liczy ponad 80 szpitali członkowskich z całego kraju co czyni ją największą siecią europejską.

W konsekwencji powstania Europejskiej Karty Dziecka w szpitalu i innych dokumentów rangi międzynarodowej opracowano projekt Szpitala Przyjaznego Dziecku, którego celem jest stworzenie jak najkorzystniejszych warunków pobytu dziecka w szpitalu. Realizacja programu odbywa się poprzez stworzenie odpowiedniej atmosfery, stałego kontaktu dziecka z rodzicami, najbliższymi osobami, wzajemne uczenie się personelu i opiekunów bycia z dzieckiem w chorobie. W Polsce projekt ten uzyskuje coraz większe rozpowszechnienie.

Działalność w dziedzinie promowania zdrowia w Polsce ulega stałemu rozwojowi dzięki zaangażowaniu ludzi pochodzących z różnych środowisk naukowych i zawodowych przy stale rosnącym zaangażowaniu takich sektorów jak: opieki zdrowotnej, edukacji narodowej i ochrony środowiska. W szeregu instytucji i instytutów naukowych resortu zdrowia powstały zakłady promocji zdrowia, w każdej z dzielnic Warszawy oraz kilku innych większych miastach w kraju istnieją biura promocji zdrowia, szereg stowarzyszeń zawodowych i organizacji pozarządowych ma w swoich programach promocję zdrowia jako zadania statutowe.

Udział psychologii w promocji zdrowia to zespół działań profesjonalnych psychologów, których celem jest kształtowanie i utrwalenie zachowań potrzebnych do rozwoju i utrzymaniu zdrowia jednostki.

Wyróżniamy 2 sposoby wykorzystania psychologii w realizowaniu zadań promocji zdrowia:

-upowszechnianie wiedzy psychologicznej /edukacja/

Nowoczesna wiedza psychologiczna powinna być upowszechniana wśród pracowników zawodów medycznych, nauczycieli, organizatorów życia społecznego, dziennikarzy - u tych, których zadania zawodowe polegają między innymi na kształtowaniu zachowań w procesie wychowania, edukacji i leczenia.

Działania polegające na podnoszeniu jakości życia i umacniające dobrostan psychiczny uznawane są za najistotniejsze dla promocji zdrowia.

- udział psychologów w promocji zdrowia - psychologowie biorą udział w tworzeniu i realizowaniu programów nastawionych na edukację zdrowotną i wspomaganie rozwoju.

Są to programy mające na celu uczenie takich umiejętności jak nawiązywanie i utrzymywanie relacji z innymi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywanie konfliktów itp.

Psychologowie pełnią też coraz częściej funkcje doradców i ekspertów, działających w krajowych i lokalnych radach promocji zdrowia.

---