IX.1.1 Rowy graniczne
Autor zdecydował się na urzycie terminu "graniczne", w stosunku do rowów opisanych w tym rozdziale, zamiast "melioracyjne", chcąc podkreślić znaczenie ich funkcji rozgradzającej. Aczkolwiek wydaje się, że umiejscowienie rowów o funkcji odwadniającej na granicach pól, należących być może do dwuch właścicieli, było jak najbardziej uzasadnione. W tym przypadku obiekty te spełniały dwojaką funkcję. Z jednej strony były wyznacznikami własności ziemskiej, z drugiej stanowiły świadectwo techniki melioracyjnej.
Wszystkie rowy zidentyfikowane na stanowisku Nowe Grocholice 1 wydatowano na okres nowożytny. W części z nich, znaleziono materiał ceramiczny lub metalowy, który wydatowano na tą fazę zasiedlenia. Pozostałe rowy zaliczono do okresu nowożytnego na podstawie analizy kontekstualnej.
Funkcja odwadniająca rowów ze stanowiska Nowe Grocholice 1 wydaje się być potwierdzona istnieniem niecki denudacyjnej na południe od stanowiska, która łączyła się z rzeką Raszynką. Obecnie z powodu wykonania asfaltowej drogi (ul. S.A. Poniatowaskiego) wraz z drenażem kanalizacyjnym, niecka ta uległa zarosnięciu, a funkcję odwadniającą przejął wspomniany drenaż drogowy.
W tym rozdziale opisane będą wszystkie rowy nie wchodzące w skład południowego skupiska obiektów. Będą to ob. 25, 270, 271, 272, 392, 393, 394, 397, 398, 524 i 540. Każdy z nich będzie opisany osobno, jednak wydaje się, że kilka rowów mogło składać się w jedno założenie meljoracyjne.
Wydaje się że ob. 272 i 540 stanowią jedną całość, która została zadokumentowana jako dwa osobne obiekty. Prawdopodobnie były to rowy melioracyjne poprowadzone wzdłóż granic pól zlokalizowanych w północnej części stanowiska. Ob. 272 i 540 stanowiły by wtedy wschodnią granicę pola nr 1. Zachodnią granicę tego pola stanowił ob. 524.
Podobna sytuacja występuję w południowej części stanowiska, gdzie obiekty 25, 270, 393, 394, 397, 398 i 484 najprawdopodobniej stanowią jedno założenie melioracyjne. Obiekty te wyznaczały by wschodnią granicę pola nr 2. Zachodnią granicę tego pola stanowił by wówczas ob. 271.
Nie do końca wyjaśniona jest rola ob. 392, który zorientowany jest równolegle do pozostały rowów tworzacych polę nr 2, jednak występuję osobno i nie wydaje się tworzyć kolejengo podziału pól.
Jakkolwiek autor założył, że rowy wchodzące w skład południowego skupiska obiektów opisane zostaną w osobnym rozdziale, to należy wspomnieć w tym miejscu, że wszystkie rowy zadokumentowane na stanowisku Nowe Grochiolice 1, za wyjątkiem ob. 430, były zorientowane w osi SW-NE i odchylone od osi NS o kąt 35º. Fakt ten może wskazywać, że wszystkie te obiekty mogły mieć podobną funkcję i stanowić jedną całość. Jednak w przypadku rowów opisanych w niniejszym rozdziale autor nie przewiduje możliwości inne interpretacji, niż "granicznej", a w przypadku rowów z południowego skupiska obiektów możliwe jest kilka wariantów interpretacyjnych.
Ob. 25 to rów o nieregularnym profilu i wymiarach 3060 na 123 cm i głębokości 35 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. W obiekcie tym zametrykowano 2 fragmenty ceramiki nowożytnej.
Ob. 270 to rów o prostokątnym profilu i wymiarach 1059 na 94 cm i głębokości 86 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 271 to rów o nieckowatym profilu i wymiarach 1572 na 110 cm i głębokości 38 cm. Obiekt ten stanowił zachodnia granicę pola nr 2. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 272 to rów o nieckowatym profilu i wymiarach 649 na 130 cm i głębokości 70 cm. Obiekt ten wchodził w skład zespołu obiektów (272, 540), stanowiącego wschodnią granicę pola nr 1. W obiekcie tym zametrykowano 1 fragment ceramiki nowożytnej.
Ob. 392 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 610 na 90 cm i głębokości 32 cm. Obiekt ten mógł stanowić granicę wewnetrznego podziału pola nr 2. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 393 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 580 na 80 cm i głębokości 38 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 394 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 400 na 42 cm i głębokości 40 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 397 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 414 na 60 cm i głębokości 34 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 398 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 556 na 70 cm i głębokości 30 cm. Obiekt ten wchodzi w skład zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), stanowiących jedno założenie melioracyjne, będące jednocześnie granica pól 2 i 3. Obiekt ten datowano na okres nowożytny na podstawie analizy kontekstualnej.
Ob. 524 to rów o nieregularnym profilu i wymiarach 2523 na 170 cm i głębokości 25 cm. Obiekt ten stanowił zachodnią granicę pola nr 1. W obiekcie tym zametrykowano 1 fragment ceramiki nowożytnej.
Ob. 540 to rów o wannowatym profilu i wymiarach 3689 na 154 cm i głębokości 28 cm. Obiekt ten wchodził w skład zespołu obiektów (272, 540), stanowiącego wschodnią granicę pola nr 1. W obiekcie tym zametrykowano 13 fragmentów ceramiki nowożytnej oraz 4 metalowe przedmioty wydzielone.
W niniejszym rozdziale poruszony zostanie problem podziałów własności ziemskich, a zwłaszcza pól uprawnych na ziemiach polskich w okresie nowożytnym. Dzięki zarejestrowanym na stanowisku Nowe Grocholice 1 rowom możemy podjąć próbe identyfikacji jednostek miary używanych w opisywanej fazie chronologicznej. Najprawdopodobniej mamy tu do czynienia z miarą odległości opartą o łokieć krakowski, zdefiniowany zgodnie z reformą Stanisława Augusta Poniatowskiego z roku 1764, o długości równej dzisiejszym 59,6 cm.
Dzięki analizie przestrzennej rozmieszczenia rowów granicznych na stanowisku, możliwe było wydzielenie 2 pewnych i 2 prawdopodobnych pól uprawnych.
Pole nr 1 było największe i zajmowało przestrzeń pomiedzy rowem nr 524 (granica zachodnia) i 540 (granica wschiodnia). Dokonując pomiaru odległości pomiędzy danymi rowami, przy założeniu, że pomiar liczony będzie pomiędzy środkami symetrii obu rowów i będzie do nich prostopadły, uzyskane wyniki wskazały, że pole nr 1 ma szerokość ok. 35,73 m. Odległość ta mierzona w łokciach o długości 59,6 cm daje w przybliżeniu wynik 60 łokci (4 laski). Możemy więc z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że podział pól uprawnych powstał w okresie, kiedy łokieć o wyżej wymienionej długości, był obowiązującą miarą długości. W takim przypadku granice wydzielenie pola nr 1 datować należy na późny okres nowożytny, co korelowało by ze znaleziskami ceramicznymi i metalowymi zametrykowanymi w rowach stanowiących granicę pola.
Pole nr 2 wydzielone w południowej części stanowiska było o połowę mniejszę od pola nr 1. Od zachodu ograniczał je rów nr 271, od wschodu sytuacja była bardziej skompikowana. Mamy tu do czynienia z 7 obiektami (25, 270, 393, 394, 397 i 398), ktore prawdopodobnie stanowiły jedeno założenie melioracyjne, zlokalizowane na wschodniej granicy pola nr 2. Szerokość pola ustalono na podstawie pomiaru odległości pomiędzy środkiem symetrii ob. 271, a styku rowów 393 i 394. Uzyskano wtedy odległość 19 m, co stanowiło ok. 32 łokci (2 laski i 2 łokcie).
Prawdopodobne mamy również do czynienia z polem nr 3. Składało się z one z opisanego wcześniej zespołu obiektów (25, 270, 393, 394, 397 i 398), będących w tym przypadku zachodnią granicą prawdopodobnego pola nr 3 oraz z zespołu obiektów 8, 301 i 515, które mogły stanowić jego wchodnią granicę. Pomiar szerokości tego domniemanego pola, dokonano na przedłużeniu lini pomiarowej pola nr 2, do środka symetrii ob. 301. Uzyskany wtedy pomiar wyniósł 19,1 m, co stanowiło ok. 32,5 łokci (2 laski i 2,5 łokcie). Pole nr 3 miało więc bardzo podobną szerokość jak pole oznaczone nr 2.
Nie wykluczone jest również istnienie pola nr 4, którego granice wyznaczały by, z zachodniej strony zespół ob. 8, 301 i 515, a z drugiej zaś ob. 474. Tym razem pomiar szerokości przeprowadzono pomiędzy środkami symetrii ob. 8 (kraniec NE) i ob. 474 (kraniec SW). Uzyskany wtedy pomiar wyniósł 22,40 m, co stanowiło ok. 37,5 łokci (2,5 laski). Pole nr 4 miało więc szerokość większą niż pola 2 i 3 i mniejszą niż pole nr 1. W tym miejscu warto wspomnieć, żę w obrębie pola nr 4 wystąpł ob. 430, który jako jedyny na stanowisku przebiegał prostopadle do pozostałych rowów. Być może stanowił on granicę północną opisywanego pola. Taka interpretacja jest prawdopodobna, zwarzając na brak kontynuowania się rowów południowego skupiska obiektów w kierunku NE.
W tym miejscu trzeba jednak zaznaczyć, że w przypadku południowego skupiska obiektów wystąpiła tak duża liczba rowów, że nie można z całą pewnością zakładać poprawności pomiaru szerokości pola nr 4. Dokładna interpretacja obszaru związanegoz polem nr 4 i obiektami południowego komleksu obiektów, opisane będa w osobnym rozdziale.
Zwałszcza w kontekście podziału pól uprawnych i własności ziemskiej.
Ryc. 4, Rozdiał XIII.1 Uwarunkowania geomorfologiczne...
Stanowisko Nowe Grocholice 1 znajdowało się ok. 7 m nad rzeką Raszynką (Ryc. 3, Rozdiał XIII.1 Uwarunkowania geomorfologiczne...)
Droga ta mogła powstać w miejscu traktu gruntowego, którego istnienie można datować już na końcówkę XVIII.
Jednak wydaje się, że rowy należące do południowego skupiska obiektów mogły, z dużym prawdopodobieństem, pełnić tą samą funkcję.
Być może rów 392 był częścią wewnętrznego podziału pola nr 2 na mniejsze części, jednak z braku dalszych obiektów na północ i południe od niego, nie można tego udowodnić.
Wyniaka to z faktu, że obiekty te mogą mieć kilka rówżnych równie prawdopodobnych interpretacji.
Obiekt ten był odchylony od osi NS o kąt 35º w kierunku W.
Jednakże nie musiały powstać równocześnie.
Rozdział IX.1.5.
O zróżnicowaniu i problemach z określeniem długości miary łokcia: Stamm 1938, s. 10-27; Sawicki 1957, s. 67,
przyp. 10; Dunin-Wąsowicz 2000, s. 213-214. Próbę ujednolicenia tej jednostki w Koronie Polskiej podjęto w 1565 r., przyjmując za podstawę łokieć krakowski. W 1764 r. przyjęto tę miarę za wzorcową dla całej I Rzeczypospolitej. W tym czasie miała ona długość 59,6 cm. Według Edwarda Stamma, w okresie przed XIV w. łokieć krakowski liczył 60,6 cm. Ze średniowiecza, ale też z czasów nowożytnych znane są także lokalne miary, takie jak łokieć piotrkowski, łęczycki, sochaczewski i in. Ustalenie ich wymiarów w jednostkach metrycznych nie zawsze jest możliwe.
Przy założeniu, że rowy zaliczone do południowego skupiska obiektów stanowiły również granice działek ziemskich.
Prawdopodobnie obiekt 540 i 272 są pozostałościami po jednym założeniu melioracyjnym.
Dawna miara odległości, licząca 15 łokci.
Pomiar w NE krańcu obiektu 271.
Prz założeniu, że ob. 8, 301 i 515 stanowiły wschodnią granicę pola.