TEMATYKA ZAJĘĆ Z HISTORII DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH DLA STUDENTÓW STUDIÓW WIECZOROWYCH I ZAOCZNYCH

• LIBERALIZM

1. John Locke (krytyka absolutyzmu Filmera, stan natury, umowa społeczna, prawa naturalne, wątki ustrojowe).

2. Adam Smith (geneza państwa, obowiązki i kompetencje państwa, idea taniego rządu, problem podatków, wolna konkurencja, „niewidzialna ręka”, prawo popytu i podaży, społeczeństwo jako agregat jednostek).

3. Jeremy Bentham (definicja utylitaryzmu, utylitaryzm a moralność, zasada użyteczności, przykrości, przyjemności, wizja gospodarki i własności, dobro społeczeństwa a dobro indywidualne, teoria stosowania prawa, definicja sprawiedliwości, teoria dowodów, wątki ustrojowe).

4. James Mill (wola a pragnienia, stosunek do rządu mieszanego, ciało wyborcze i ciało przedstawicielskie).

5. John Stuart Mill (porównanie utylitaryzmu Milla i Benthama - pośredniość, autoszacunek, przyjemności niższe i wyższe, definicja wolności, tyrania opinii publicznej, problem społeczeństw zacofanych, kompetencje państwa w sferze gospodarczej i innych, kwestia robotnicza, wolność myśli i słowa, rząd reprezentacyjny, argumenty przeciw despotyzmowi, ograniczona demokracja, model ustrojowy).

6. Alexis de Toqueville (empiryzm, socjologiczna i politologiczna definicja demokracji, nieuchronność demokracji, problem społeczeństwa masowego i nowego despotyzmu, problem rewolucji, wpływ demokracji na stan społeczeństwa, środki okiełznania ekscesów demokracji, problem wolności - pozytywne, partycypacyjne, umiarkowane i polityczne ujęcie wolności).

• ANARCHIZM

1. Pierre Proudhon (własność, problem pieniądza, krytyka marksizmu, krytyka państwa, mutualizm - wizja systemu gospodarczego, rewolucja oddolna i odgórna, kwestia równości).

2. Michaił Bakunin (pojęcie i problem wolności oraz równości, własność, kolektywy, krytyka państwa, krytyka marksizmu, przesłanki rewolucji, przebieg i opis walczących stron, ateizm, kosmopolityzm).

3. Piotr Kropotkin (problem rewolucji - pojęcie i przebieg, krytyka państwa, krytyka marksizmu, własność, wizja systemu gospodarczego, równość, krytyka prawa).

4. Georges Sorel (kryzys kultury burżuazyjnej, proletariat jako zbawca kultury, pojęcie mitu, mit a utopia, historiozofia, strajk generalny, siła a przemoc, antyegalitaryzm, wątki anarchistyczne i syndykalistyczne).

• SOCJALIZM, REFORMIZM, CENTRYZM, REWIZJONIZM

1. Claude Henri de Saint-Simon (pozytywizm, historiozofia - materializm, podział dziejów, progresywność historii, krytyka wolnego rynku, plan przyszłego społeczeństwa, system industrialny, model ustrojowy - trójizbowy parlament, wątki parareligijne, autorytaryzm, hierarchiczność, nieuchronność industrializmu i jej uzasadnienie, środki budowy nowego systemu).

2. Robert Owen (pomysły reformatorskie, krytyka kapitalizmu, utylitaryzm, założenie o plastyczności ludzkiego charakteru, sposób reformy systemu, kształt społeczeństwa przyszłości).

3. Charles Fourier (krytyka kapitalizmu, historiozofia - progresywność, materializm, periodyzacja dziejów, falanga, falanster, problem rodziny, równości i własności prywatnej, życie w falangach).

4. Ferdynand Lassalle (polemika z Marksem - spiżowe prawo płacy, koncepcja kooperatyw i asocjacji robotniczych, stosunek do instytucji państwa i jego pozycja, stosunek do demokracji).

5. Karol Kautsky (scjentyzm, pozytywizm, darwinizm i materializm, człowiek a zwierzęta, socjalizm a moralność, zadania partii proletariackiej, relacja partia-robotnicy, konieczność socjalizmu, pojęcie marksizmu necessarystycznego, problem momentu upadku kapitalizmu - kwestia centralizacji środków produkcji, zaniku klas średnich itp., stosunek do Proudhonizmu i Blankizmu, rewolucja gospodarcza a rewolucja polityczna, definicja rewolucji, rewolucja a przemoc, problem rządu koalicyjnego, tożsamość celów doraźnych i ostatecznych u klasy robotniczej i jej brak u innych klas, krytyka leninizmu i rewolucji październikowej - szczegółowe przesłanki i zarzuty).

6. Edward Bernstein (polemika z Marksem - problem rolnictwa, krytyka założenia o konieczności socjalizmu, odrzucenie ścisłego materializmu, problem rewolucji, przemiany kapitalizmu, złagodzenie sprzeczności klasowych, poparcie dla demokracji, hasło „cel jest niczym, ruch jest wszystkim”, postulaty reformatorskie, negacja przemocy, stopniowy rozwój socjalizmu, zalążki socjalizmu w kapitalizmie, odrzucenie internacjonalizmu).

• KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

1. Prekursorzy: Lamennais i katolicyzm liberalny (wolność a chrześcijaństwo, katalog praw i wolności, stosunek do interwencjonizmu gospodarczego i jego dwie przesłanki, zasada caritas, zasada „patronatu”, postulat umoralnienia klasy robotniczej, kwestia zrzeszeń robotniczych), Kettler (aspekt krytyczny jego myśli, stosunek do roli społeczeństwa, syndykalizm, pożądane cechy związków zawodowych, ustawodawstwo socjalne), Maritain (rodzaje humanizmów, rozróżnienie osoby i indywiduum, personalizm, kształt nowej społeczności - charakter korporacyjno-wspólnotowy, „arystokracja pracy”, pluralizm, teizm, demokracja personalistyczna, redystrybucyjne dobro wspólne, elementy tomistyczne), Mounier (pojęcie osoby i indywiduum, krytyka liberalizmu, faszyzmu, marksizmu, kapitalizmu i mechanicystycznej demokracji, cywilizacja personalistyczna i jej pożądane cechy, środki budowy nowej cywilizacji).

2. Leon XIII (krytyka socjalizmu, komunizmu i umowy społecznej, pozytywizmu prawniczego, skrajnego egalitaryzmu, rozdziału Kościoła od państwa, suwerenności ludu, zasada pośredniego pochodzenia władzy od Boga, prawo Boże a prawo ludzkie, koncepcja wolności, całość encykliki Rerum Novarum - szczegółowo, pojęcie „demokracji chrześcijańskiej” i jej zasady).

3. Pius XI (całość encykliki Quadragessimo Anno - szczegółowo, stosunek do faszyzmu, nazizmu i komunizmu w trzech encyklikach antytotalitarnych).

4. Jan XXIII (szczegółowe omówienie encykliki Mater et Magistra i Pacem in Terris).

5. Paweł VI (szczegółowe omówienie encykliki Populorum Progressio i listu apostolskiego Octogessima Adveniens).

6. Jan Paweł II (szczegółowe omówienie encyklik Laborem Exercens, Sollicitudo Rei Socialis, Centessimus Annus).

DODATKOWO:

• POZYTYWIZM PRAWNICZY I SZKOŁA PRAWA NATURY (omówione na wykładzie)

Hugo Grocjusz, Samuel Pufendorf, Tomasz Hobbes, John Austin, Georg Jellinek, Rudolf von Ihering.

• POLSKA MYŚL POLITYCZNA I FASZYZM

Roman Dmowski, Józef Piłsudski, Rasizm, Rewolucyjny konserwatyzm, Carl Schmitt, Włoski faszyzm.

LITERATURA:

• E.Kundera, M.Maciejewski (red.), Leksykon myślicieli politycznych i prawnych;

• H.Olszewski, M.Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych;

• A.Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych;

• J.Baszkiewicz, A.Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych.

LITERATURA DODATKOWA:

• R.Tokarczyk, Klasycy prawa natury;

• M.Maneli, Historia doktryn politycznych i prawnych;

• Cz.Porębski, Umowa społeczna;

• M.Król, Historia myśli politycznej od Machiavellego;

• Z.Rau, Liberalizm;

• L.Kołakowski, Główne nurty marksizmu;

• A.Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności;

• J.Majka, Katolicka nauka społeczna;

• M.Sadowski, Państwo w doktrynie papieża Leona XIII;

• Teksty źródłowe encyklik;

• M.Marszał, Włoski faszyzm i niemiecki narodowy socjalizm;

• A.Friszke, O kształt niepodległej Polski;

• R.Wapiński, Historia polskiej myśli politycznej…;

• M.Śliwa, Polska myśl polityczna…;

• R.Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne;

• M.Maciejewski, Niemieckie elity a hitleryzm…;

• R.Skarżyński, Konserwatyzm;

• M.Maciejewski (red.) Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi.