„Nad własną ścieżką się zastanów, Nie chadzaj w stadzie baranów.”
Czas: 45 min.
Cel ogólny: Wyrabianie umiejętności krytycznego odbioru wszelkich tekstów.
Cele operacyjne:
Uczeń po lekcji:
1) poziom wiadomości:
A. ZNA
a) środki językowe oddziałujące na wolę odbiorcy
b) terminy: mass media, obiektywny, subiektywny, krytyczny
B. ROZUMIE
c) w jakim celu stosowane są językowe środki oddziałujące na wolę i uczucia czytelnika
d) umie krytycznie odczytać tekst
2) poziom umiejętności:
C. UMIE (w warunkach typowych)
e) wskazać językowe (słownikowe i gramatyczne) środki narzucające ocenę treści testu
f) rozpoznać intencję tekstu
D. UMIE (w warunkach problemowych)
g) odróżnić tekst o charakterze informatycznym od tekstu manipulującego czytelnikiem
h) świadomie czytać, słuchać i oglądać
i) samodzielnie formułować refleksje, opinie oraz oceny
j) zasygnalizować subiektywność opinii używając językowych środków nakłaniających
Metody:
- heureza z elementami metody problemowej, praca z tekstem
Forma pracy:
- indywidualna, praca w grupach
Środki dydaktyczne:
- tekst fraszki S. J. Leca oraz bajki J. Ejsmonta
- wycinki artykułów prasowych
- ilustracje
- „Słownik języka polskiego”
- ilustracje dla uczniów
Ogniwa lekcji:
1. Organizacyjno - porządkowe
- powitanie
- zapoznanie z tematem lekcji
- podział na grupy
2. Rekapitulacja wtórna, nawiązanie do poprzedniej lekcji
- przypomnienie, co to są środki masowego przekazu
Uczniowie powołują się na poznaną wcześniej definicję tego terminu:
mass media: środki masowego przekazu, instytucje i urządzenia techniczne, za pomocą których przekazuje się treści informacyjne bardzo licznym i zróżnicowanym odbiorcom. Do środków masowego przekazu zalicza się: prasę, radio, telewizję, internet, fonografię (płyty, kasety), szeroko rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje książkowe. Środki masowego przekazu związane są z kulturą masową.
3. Ogniwo wiążące
- zapisanie tematu
- wyjaśnienie lekcji
4. Tok właściwy lekcji
a) analiza dowcipu autorstwa Andrzeja Krauzego .
Ilustrację uczniowie mają w podręczniku (M. Nagajowa „Świat w słowach i obrazach”. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego dla klasy pierwszej gimnazjum s. 272). Można również samodzielnie narysować ilustrację na kartce i w wersji powiększonej, dla lepszego odbioru umieścić ją na tablicy.
- wyjaśnienie alegorii wilka, owcy i barana, podawanie frazeologizmów z tymi wyrazami
Uczniowie przypominają sobie baśnie i bajki oraz formułują wnioski:
wilk - jest alegorią drapieżności, zła, okrucieństwa, stąd frazeologizmy: wilcze prawo, wilk w owczej
skórze, patrzeć wilkiem itp.
owca - jest alegorią łagodności, posłuszeństwa, nieśmiałości, lękliwości, stąd frazeologizmy:
np. zabłąkana owca;
baran - jest alegorią uporu, głupoty, stadności, dlatego mówimy: głupi jak baran, idzie jak baran
na rzeź, barani łeb.
- układanie jednozdaniowej refleksji - pouczenia dotyczącego rysunkowego dowcipu (zapis w zeszycie).
Każdy uczeń układa jednozdaniowe pouczenie, np.:
• Trzeba umieć odróżnić prawdę od kłamstwa.
• Wygłaszane przez kogoś słowa bywają często kłamstwem, dlatego nie można im bezkrytycznie wierzyć.
• Owce i barany mogą oznaczać bezkrytycznych odbiorców środków masowego przekazu.
• Należy mieć własne zdanie i nie poddawać się bezmyślnie narzuconym opiniom.
• Stado owiec jest tu alegorią uległości i posłuszeństwa wobec wilka - alegorii przebiegłości i oszustwa.
b) wyjaśnienie sensu fraszki Stanisława Jerzego Leca, której tekst znajduje
się w podręczniku.
Po to człowiek odkrył słowo,
By przemilczeć to i owo.
Uczniowie stwierdzają, że tworzywo językowe ma ogromne możliwości oddziaływania na odbiorcę. Za pomocą odpowiednio dobranych słów autor komunikatu językowego może działać w różny sposób na czytelnika - może nakłonić go do jakiegoś działania czy narzucić mu własną opinię.
c) Przypomnienie znaczenia wyrazów: subiektywny, obiektywny oraz odszukanie w „Słowniku języka polskiego” znaczenia terminu krytyczny (zapis tego ostatniego w zeszycie)
obiektywny - wolny od uprzedzeń, bezstronny
subiektywny - zabarwiony indywidualnymi zapatrywaniami, stronniczy
krytyczny - oparty na analizie, badaniu cech przedmiotu, doszukujący się stron ujemnych
d) przypomnienie językowych sposobów nakłaniania do jakiegoś działania, narzucania opinii i ocen na podstawie porównania dwóch tekstów znajdujących się w podręczniku „Świat w słowach i obrazach”
Uczniowie czytają oba teksty i porównują je. Stwierdzają, że tekst A
jest informacją obiektywną i rzeczową, natomiast tekst B - subiektywną. Uczniowie wyszukują we fragmencie B środki językowe (słownikowe i gramatyczne) narzucające czytelnikowi ocenę i nakłaniające go do jakiejś określonej reakcji, pożądanej według autora tekstu, będą to na przykład sformułowania: „rozwydrzona młodzież”, „ogłuszający hałas”, „wrzaski słuchaczy”, „bijatyka fanów” itp.
Tekst A
Pierwszego dnia wiosny na ostatnich godzinach lekcyjnych zorganizowano
na rynku naszego miasta koncert. Występowały szkolne zespoły młodzieżowe, grały muzykę różnego rodzaju: rock, heavy metal, jazz, disco polo. Młodzi słuchacze rozmaicie reagowali. Jedni słuchali w skupieniu, inni klaskali i pokrzykiwali w takt muzycznych dźwięków. Zwolennicy i przeciwnicy niektórych zespołów nawet brali się za czuby albo usiłowali zakrzyczeć nie uznawany przez siebie zespół lub przeciwnie - wyrazić podziw dla uznawanego.
„Głos Naszego Miasta”
Tekst B
Pierwszego dnia wiosny zamiast się uczyć rozwydrzona młodzież wyległa na rynek, żeby słuchać, pożal się Boże! zespołów muzycznych. Ich jedyną umiejętnością jest wytwarzanie ogłuszającego hałasu. Dodać do tego trzeba wrzaski słuchaczy i bijatykę fanów poszczególnych zespołów. Podeptane trawniki, zniszczone klomby to kosztowna pozostałość tej gorszącej imprezy. Czy długo jeszcze mieszkańcy naszego miasta będą znosić coroczne zadymy na rynku? Czy władze oświatowe są głuche i ślepe na skandaliczne zachowanie uczniów?
„Trybuna Mieszkańców”
e) analiza - badanie wycinków prasowych pod kątem obiektywności i subiektywności
zamieszczonych w niej informacji oraz użycia słownictwa oddziałującego na wolę odbiorcy (praca w grupach)
Nauczyciel rozdaje każdej z grup kilka wycinków prasowych, z których jedne będą obiektywne, inne subiektywne. Uczniowie rozpoznają ich charakter oraz analizują je pod względem językowym.
Wśród tekstów mogą się znaleźć np. fragmenty artykułów wychwalających muzykę jakiejś popularnej gwiazdy muzyki pop (tekst subiektywny), czy obiektywne informacje na temat bieżących wydarzeń politycznych.
f) Rozdanie grupom fotografii i układanie do nich dwóch kilku zdaniowych, zupełnie przeciwstawnych treściowo komentarzy.
Każda z grup otrzymuje jedną ilustrację, wyciętą np. z kolorowej prasy i układa do niej dwa komentarze. Muszą one być zupełnie różne. Celem tego ćwiczenia jest pokazanie, iż ten sam temat (tutaj obraz) można dwojako zinterpretować. Uczniowie poznają też jeden z ewentualnych sposobów wprowadzenia czytelnika w błąd. Każda grupa prezentuje ilustracje pozostałym grupom oraz odczytuje swe komentarze.
5. Rekapitulacja pierwotna
a) formułowanie wniosków ogólnych - dzielenie się spostrzeżeniami dotyczącymi lekcji
Uczniowie mogą sformułować wniosek o następującej treści:
Czytać, słuchać i oglądać należy krytycznie, tzn. trzeba rozpoznać intencję wypowiedzi i odrzucić wypowiedzi o złych intencjach. Należy zwracać uwagę na autora wypowiedzi - czy jest to ktoś godny zaufania oraz na źródło, z którego pochodzi informacja. Nie należy bezmyślnie przyjmować poglądów innych ludzi, lecz porównywać je z własnymi poglądami oraz wartościami.
6. Kontrola i ocena
Nauczyciel kontroluje pracę całej klasy oraz poszczególnych grup. Tych, którzy pracowali najlepiej - nagradza oceną w dzienniku.
7. Podanie pracy domowej
Odpowiedz w kilku zdaniach, jakie strony życia krytykuje w swej bajce
J. Ejsmont?
„Mądry i głupi”
Pytał głupi mądrego, na co rozum zda się?
„Na to, aby nie wierzyć żadnym wieściom w prasie
i aby jednocześnie zgarnąć grosza masy
za wiadomości owe, dawane do prasy."