Szkoła strukturalna

Hjelmslev Louis Trolle (1899-1965) - językoznawca duński, od 1037 roku profesor Uniwersytetu w Kopenhadze. Założyciel kopenhaskiego Koła Lingwistycznego. Wraz z H.J.Uldallem stworzył oryginalną teorię języka, nawiązującą do koncepcji F. de Saussure'a, glossematykę. W latach trzydziestych przedstawił ogólną teorię opartą na pojęciu wartości wprowadzonych przez S. przypadek ujmował jako kategorię trójwymiarową, wyznaczoną kierunkiem, kohezją i relacją subiketowo-obiektową.

Plan treści, Plan wyrażania, substancja, forma.

- plan treści (płaszczyzna treści) to strona znaczeniowa wyrażeń językowych; pojęcie związane z `planem wyrażania'.

- rozróżnienie przeprowadzili językoznawcy w duńskiej szkoła strukturalistycznej zwanej glossematyką.

- oba plany wyróżnia się w każdym tworze językowym: tekście lub jego fragmencie.

- plan wyrażania to strona formalna i dźwiękowa (lub graficzna w odmianie pisanej) tworów językowych.

- obydwa plany wzajemnie się warunkują: istnienie, funkcjonowanie, analizowanie jednego bez drugiego jest niemożliwe. Żaden z tworów językowych nie może być ciągiem tylko kolejno po sobie następujących dźwięków lub znaków graficznych liter).

- na tekst składa się ciąg dźwięków albo liter czy innych elementów planu wyrażania (np. sygnałów świetlnych symbolizujących litery itp.) którym odpowiadają określone elementy znaczenia w planie treści.

- Plan wyrażania nie składa się z elementów jednorodnych. Można w ich obrębie wyróżnić co najmniej dwa podstawowe rodzaje, z jednej strony nie posiadające znaczenia fonemy, z drugiej zaś elementy, które mają znaczenie (tj. morfemy, wyrazy, zdania)

- zarówno plan treści jak i plan wyrażania wyróżnia Formę i Substancję.

- Substancją w planie wyrażania się ruchy artykulacyjne narządów mowy czy drgania cząsteczek powietrza powodujące powstanie fal dźwiękowych albo fizyczne strony liter, jeśli wypowiedź jest zapisana.

- Substancją w planie treści są przedmioty, zjawiska pozajęzykowe, do których odnoszą się znaki językowe, tj. to o czym się mówi.

- forma dla obu planów to abstrakcyjny system stosunków panujących między elementami danego planu.

- W planie wyrażania na formę składa się przede wszystkim system opozycji fonologicznych, natomiast formą w planie treści jest strukturalizacja tego, co chce się powiedzieć. (sposób ujęcie rzeczywistości przez mówiącego).

- w każdym planie wyodrębnia się elementy opierając się na zasadzie komutacji (stosunku elementów do drugiego planu).

- elementami planu wyrażania są zarówno fonemy jak i morfemy.

- W danym języku jako fonemy traktujemy nie tylko głoski, które pełnią komunikatywną funkcję (tzn. służą do odróżniania morfemów, a tym samym elementów w planie treści.

- Zadaniem językoznawstwa według glossematyków jest badanie formy wyrażenia i formy treści oraz stosunków między nimi zachodzących.

Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków i dążą do tego, by zbliżyć się do metod przyrodniczych (naturalizm biologiczny). Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych.

Prekursorami strukturalizmu (in. lingwistyki strukturalnej) byli Ferdinand de Saussure (językoznawca szwajcarski) i Jan Baudouin de Courtenay (językoznawca polski). Do strukturalistów należały również szkoły: genewska, praska (fonologiczna), kopenhaska (glossemantyczna) i amerykańska (deskryptywna).

Powodem powstania różnych szkół strukturalistów były różne interpretacje poglądów de Saussure'a, który wyróżniał w języku: signifié - coś, co jest oznaczone; signifiant - to, co oznacza; język złożony z tych znaków: langue.

Kopenhaska szkoła strukturalistyczna - strukturalistyczny kierunek badawczy lingwistów duńskich skupionych wokół Kopenhaskiego Koła Lingwistów. Szkoła upowszechniła termin „lingwistyka strukturalistyczna” na oznaczenie kierunku badawczego ,którego przedmiotem są relacje między elementami systemu językowego.

Glossematyka — (gr. glōssa - język i mathē - nauka) — terminem tym określa się teorię językoznawczą duńskiego lingwisty Louis Hjelmslev, rozwijaną dalej przez jego kolegów z Kopenhaskiego Koła Językoznawczego. Glossematyka jest odłamem strukturalizmu, zwana jest „neosaussuryzmem”. Językoznawstwo, według Hjelmsleva, musi badać strukturę języka jako taką, bez uciekania się do stref pozajęzykowych. Teoria języka jest poprawna jedynie wtedy, kiedy opiera się na „zasadzie empirii”, tj. jeżeli opis spełnia następujące trzy warunki:

- jest wolny od sprzeczności,

- jest wyczerpujący,

- jest możliwie najprostszy.

Pierwszy warunek jak nadrzędny do pierwszego, a drugi do trzeciego. Teoria językoznawcza powinna przewidywać wszystko to, co może wystąpić w danym języku. Teorii nie należy mieszać z praktycznym jej zastosowaniem. Teoria lingwistyczna nie może być weryfikowana w oparciu o konkretne teksty czy języki, a jedynie w oparciu o to, czy jej rachunek (w znaczeniu logicznym) jest wyczerpujący i niesprzeczny. Jeżeli istnieje kilka teorii dających opis wyczerpujący i niesprzeczny właściwa będzie ta, której opis jest najprostszy. Hjelmslev rozróżnia dwie funkcje elementów językowych:

Koniunkcja (logiczne "i") — jest domeną tekstu [składanie tekstu np. d+o+m=dom)

Dysjunkcja (logiczne "albo albo" — jest domeną systemu [zachodzi między elementami, które mogą pełnić te same funkcje], elementy istniejące w dysjunkcji stanowią paradygmat, a proces podstawiania elementów w paradygmacie to proces komutacyjny.

Funkcja oznacza zależność jednego terminu od drugiego. Oba terminy funkcji nazywają się funktywami.

Interdepedencja — funkcja między dwoma elementami stałymi.

Determinacja — funkcja między elementem stałym i zmiennym.

Konstelacja — funkcja między dwoma elementami zmiennymi.

Język dla Hjelmsleva jest to system znaków. Wyróżnia on w języku dwie współistniejące płaszczyzny bez których proces komunikacji nie byłby możliwy. Płaszczyzna treści i płaszczyzna wyrażenia. Badając język w obu płaszczyznach poszukujemy najmniejszych klas (inwariantów). Najmniejsze elementy językowa, dalej niepodzielne, nazywa Hjelmslev glossemami. Pomiędzy formą wyrażenia i treści istnieje współzależność poprzez funkcję znaku, ale nie ma między płaszczyznami bezwzględnej symetryczności. Tym się różni język od systemów niesemiotycznych, np. gier. Ilość znaków w języku jest nieograniczona, ponieważ można budować ciągle coraz to inne znaki złożone. Ograniczona jest jednak ilość figur, które są częściami składowymi znaków. Język łączy w sobie płaszczyznę wyrażenia i płaszczyznę treści. Jeśli wydajemy dźwięki mowy, które nie formułują przy tym treści, myśli — otrzymujemy jedynie serię dźwięków bez znaczenia, jakiś abstrakcyjny twór.

1

---