System budżetowy państwa

Pojęcie i zakres oraz źródła prawa budżetowego

Przepisy prawne zaliczane do prawa budżetowego

• zawierają normatywne definicje budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego

• wskazują na podstawowe zasady budżetowe

• normują proces tworzenia, wykonywania i kontroli budżetu państwa i budżetów jst

• odnoszą się do rachunkowości i sprawozdawczości oraz odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny budżetowej

Źródła prawa

1. Konstytucja

• właściwość ustawy budżetowej dla dochodów, wydatków państwa

• możliwość stosowania prowizorium budżetowego

• wyłączność inicjatywy ustawodawczej dla RM

• elementy procedury uchwalania budżetu oraz kontrola wykonania budżetu z kwestią absolutorium włącznie

2. Wśród ustaw stanowiących źródło prawa budżetowego wymienić należy:

• ustawa o finansach publicznych

• ustawy ustrojowe dotyczące jednostek samorządu terytorialnego

• ustawa o radzie ministrów

• ustawy o organach kontroli państwowej

• ustawy o TK i TS

• ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

 

Historyczny rozwój instytucji budżetu

Budżet jest to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywy i obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze bezzwrotnym. Uchwalany przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny

Podstawowy charakter budżetu jako planu finansowego państwa wyraża się w tym, że obejmuje on swym zakresem zasadniczą część dochodów i wydatków państwa lub j.s.t.

Dyrektywny charakter budżetu państwa jako planu wyraża się w tym, że budżet w sensie prawnym stanowi wiążące polecenie parlamentu skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele

 

Rodzaje budżetów

• budżet państwa obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji państwowych

• budżet j.s.t.

• budżet federacji np. w USA

BUDŻET ZWYCZAJNY I NADZWYCZAJNY

• zwyczajny obejmuje dochody i wydatki przewidywane zgodnie ze stanem prawodawstwa, sytuacją gospodarczą państwa i kierunkami działania jej władz.

• nadzwyczajny dotyczy zazwyczaj wydatków których niezbędność ujawnia się już w trakcie roku budżetowego a dla których pokrycia planuje się dodatkowe dochody (np., z nowych podatków)

BUDŻETY WYDATKÓW BIEŻĄCYCH, MAJĄTKOWE INWESTYCYJNE

• bieżących- obejmują wydatki i zapewniające ich realizację dochody na utrzymanie państwa i jego instytucji

• majątkowe- obejmują dochody i wydatki związane z operacjami majątkowymi oraz wydatkami na cele rozwojowe, zwłaszcza na inwestycje infrastrukturalne

 ZASADY BUDŻETOWE

1. zasada zupełności budżetu- postulat aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa

2. zasada jedności budżetu- postulat ujęcia całości dochodów i wydatków

3. zasada szczegółowości budżetu- postulat aby budżet uchwalony był nie tylko w globalnych kwotach dochodów i wydatków ale aby dochody te wydatki ukazane były w układzie analitycznym pozwalającym na ustalenie przewidywanej wydajności poszczególnych źródeł dochodów oraz kierunków i proporcji wydatków budżetowych.

Klasyfikacja budżetowa to prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych.

Budżet państwa składa się z części odpowiadających zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej.

Poszczególnymi częściami dysponują:

• kierownicy organów

• właściwi ministrowie

• kierownicy urzędów centralnych

• wojewodowie

Nazywa się ich dysponentami części budżetowych. Części dzieli się na działy a te z kolei na rozdziały a następnie na paragrafy.

4. zasada jawności budżetu- w otwartości obrad parlamentu nad projektem budżetu, publikowanie ustawy budżetowej, popularyzowanie jej treści w środkach masowego przekazu.

5. zasada jasności(przejrzystości) wyraża się w potrzebie takiego klasyfikowania i grupowania dochodów i wydatków aby dawał obraz podstawowych kierunków gospodarki finansowej państwa

6. zasada roczności budżetu- konstytucyjna zasada roczności budżetu

• istnieje nakaz corocznego opracowywania i uchwalania ustawy budżetowej

• ustawy budżetowej nie można uchwalić na okres krótszy ani dłuższy od roku kalendarzowego którego dotyczy rok budżetowy

• ustawa budżetowa obowiązuje zawsze od pierwszego stycznia danego roku budżetowego niezależnie od tego kiedy została uchwalona i ogłoszona oraz niezależnie od tego czy jej uchwalenie nie było poprzedzone zastosowaniem instytucji prowizorium budżetowego

• ustawa budżetowa obowiązuje nie dłużej niż do 31 grudnia danego roku i nie wymaga oznaczenia faktu swej derogacji

• wejście w życie, obowiązywanie i derogacja ustawy budżetowej na dany rok są niezależne od upływu kadencji i zmiany organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w państwie

• ustawa budżetowa nie może być uchylona, można ją natomiast nowelizować w toku jej wykonywania

• upływ roku budżetowego którego dotyczy ustawa budżetowa nie stanowi przeszkody dla podjęcia czynności dotyczących kontroli i oceny jej wykonania oraz uruchomienia związanych z tym reguł odpowiedzialności

zasada równowagi budżetowej- postulat zachowania odpowiednich relacji pomiędzy ogólną kwotą dochodów i wydatków budżetowych

Równowaga budżetowa oznacza pełne pokrycie wydatków budżetowych dochodami budżetowymi a także nadwyżką dochodów nad wydatkami. (art216 ust5 konstytucji RP )

8. zasada uprzedniości budżetu- wymaga ona aby budżet był uchwalony przed początkiem roku budżetowego, który ma obowiązywać

PROCEDURA BUDŻETOWA (całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem)

1. Ustalenie budżetu- obejmuje całokształt czynności, których treścią jest tworzenie budżetu jako planu posiadającego określoną formę prawną

• przygotowanie projektu budżetu( całokształt czynności których treścią jest tworzenie budżetu jako planu czyli określenie jego dochodów i wydatków zarówno w kwotach szczegółowych zgodnie z obowiązująca klasyfikacją budżetową jak i w kwotach globalnych

• uchwalenie budżetu- przekazanie parlamentowi projektu budżetu przez rząd, publikacja ustawy budżetowej

2. Wykonywanie budżetu- obejmuje czynności polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków zgodnie z obowiązującym planem budżetowym

3. faza kontroli wykonywania budżetu (2 stadia)

• sporządzenie przez organy administracji rządowej sprawozdania z wykonania budżetu

• kontrola wykonania budżetu przez parlament kończąca się udzieleniem rządowi absolutorium z wykonania budżetu

Wykonanie budżetu to ogół czynności polegających najogólniej rzecz biorąc na pobieraniu dochodów ze źródeł i w proporcjach wynikających z ustawy budżetowej oraz dokonywanie wydatków na cele i w kwotach w budżecie ustalonych

ZASDY WYKONANIA BUDŻETU

1. Terminowość pobierania dochodów i dokonywania wydatków

2. Zlecanie zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych

3. Dokonywanie wydatków na obsługę długu skarbu państwa przed innym wydatkami budżetu państwa

4. Dokonywanie wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych może następować bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel

5. Możliwość dokonywania przeniesienia wydatków w budżecie państwa tylko w zakresie i na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych

WYKONAWCY BUDŻETU (3 kategorie)

1. Pośredni wykonawcy budżetu- organy państwa sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonaniem budżetu państwa jako całości lub jego części (RM, min. Finansów, dysponenci poszczególnych części budżetu)

2. Bezpośredni wykonawcy budżetu- te organy państwowe oraz podlegające im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych

3. Banki które sprawują bankową, kasową obsługę budżetu.

Prowizorium budżetowe jest planem gospodarki finansowej państwa posiadającym jednak kształt i charakter prawny nieco odmienny od budżetu. Do budżetu upodabnia prowizorium zarówno treść, plan finansowy, jak i forma prawna. Różnice polegają na tym, że prowizorium jest planem mniej szczegółowym, uchwalane jest na czas krótszy niż budżet, a ponadto prowizorium przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej. Celem prowizorium jest utknięcie sytuacji w której gospodarka finansowa państwa byłaby prowadzona przez pewien okres na skutek braku ustawy budżetowej bez żadnego obowiązującego planu.

Zmiana ustawy budżetowej ustawa o zmianie ustawy budżetowej ma na celu taką korektę ustawy budżetowej, która wymaga zwiększenia lub zmniejszenia ogólnej kwoty dochodów i wydatków budżetowych oraz wysokości deficytu budżetowego. Są to więc zmiany których nie można dokonać w trybie tzw. Zmian w budżecie.

WYKONANIE BUDŻETU(zasady wykonania budżetu wg ustawy o finansach publicznych)

1. Wykonaniem budżetu państwa kieruje RM

• dokonuje podziału rezerwy ogólnej i częściowo rezerwy celowej

• dokonuje przeniesień planowanych wydatków między częściami i działami budżetu państwa w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego

• ustala które środki budżetowe nie wygasają z końcem roku budżetowego

Wykonawcami budżetu są dysponenci środków budżetowych w tym dysponenci główni oraz dysponenci 2go i 3go stopnia

W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują określone zasady gospodarki finansowej

Odrębny jest reżim prawny środków pochodzących z budżetu UE

wykonywanie ustawy budżetowej odbywa się na podstawie układu wykonawczego dotyczącego każdej części budżetowej oraz w oparciu o harmonogram realizacji budżetu państwa

Układ wykonawczy budżetu opracowują odrębnie dla każdej części budżetowej dysponenci główni i w terminie 21 dni po ogłoszeniu ustawy budżetowej przedstawiają go ministrowi finansów

Harmonogram realizacji budżetu- służy lepszemu wykonaniu budżetu, opracowuje go minister finansów w porozumieniu z dysponentami głównymi

• prognozy dochodów budżetu w poszczególnych miesiącach

• wielkości wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku.

• Obowiązują odrębne reżimy prawne gospodarowania rezerwami budżetowymi oraz środkami na obsługę długu skarbu państwa, także wpłat do budżetu UE i dotacjami budżetowymi

• Obowiązuje ograniczona możliwość zmian budżetu w toku jego dokonywania oraz dokonywania zmian w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych

• Planowane wydatki mogą być blokowane ( blokowanie oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania wydatków na realizację zadań finansowych z budżetu państwa)

• w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach

• opóźnień w realizacji zadań

• nadmiaru posiadanych środków

• naruszenie zasad gospodarki finansowej

Kompetentnymi do blokowania jest minister finansów i dysponenci części w zakresie tych części

9. Środki budżetowe wygasają z końcem roku budżetowego chociaż w pewnych wypadkach mogą przechodzić na rok następny

10. Obsługa kasowa budżetu państwa jest prowadzona na podstawie rachunków bankowych w NBP oraz banku gospodarki krajowej.

KONTROLA BUDŻETU

• kontrola sejmu

Budżet j.s.t.

• uchwala rada gminy

• inicjatywa: wójt, burmistrz

DOCHODY BUDŻETÓW J.S.T.

1. Obligatoryjne -przysługują j.s.t. w zakresie określonym w obowiązującej ustawie

• dochody własne

• subwencja ogólna

• dotacje celowe z budżetu państwa

1. Fakultatywne -dochody co do których jst sięgają do możliwości jakie tworzy dla nich ustawa w zakresie pobierania niektórych dochodów

• Środki ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi

• Środki z funduszy strukturalnych UE i innych

Dochód własny gminy

1. podatki

• od nieruchomości

• rolny

• leśny

• od środków transportu

• od osób fizycznych

• od posiadania psów

• od spadku i darowizn

• od czynności cywilnoprawnych

2. Wpływy z opłat

3. Majątek

4. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej

5. Kary, grzywny

6. Spadki, zapisy

7. Odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę

8. 39.34% wpływu z podatku dochodowego od osób fizycznych

9. 6,71% z wpływu z podatku dochodowego od osób prawnych

Finanse publiczne - wykład

Tryb niestacjonarny 2009/2010

7

---