Język słowacki

Slovenčina
Obszar	Słowacja, Czechy i inne
Liczba mówiących	6 milionów
Ranking	(poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Język słowacki
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Słowacja, Wojwodina, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej

Język słowacki należy do zachodniosłowiańskiej grupy językowej. Językiem tym posługuje się ponad 6 mln osób - przede wszystkim na Słowacji i w należącej do Serbii Wojwodinie, gdzie jest językiem urzędowym. Używają go także Słowacy mieszkający w Polsce, Rumunii, na Węgrzech, w USA i Kanadzie. W Polsce język słowacki może być zdawany na maturze jako jeden z języków nowożytnych.

Język słowacki jest bardzo blisko spokrewniony z językiem czeskim. Dialekty słowackie znacznie różnią się między sobą, w ich obrębie wyróżnia się 3 zespoły:

• wschodniosłowacki (najbliższy językowi polskiemu),

• środkowosłowacki (posiadający wiele cech wspólnych z językami południowosłowiańskimi, szczególnie słoweńskim),

• zachodniosłowacki (najbliższy językowi czeskiemu).

Historia i piśmiennictwo

Współczesny słowacki język literacki powstał w połowie XIX wieku. Do jego zapisu stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, który składa się z 40 liter :

a á ä b c č d ď e f g h i í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p r ŕ s š t ť u ú v x y ý z ž.

Używa się trzech dwuznaków: dz dž ch.

Litery q i w są używane tylko w wyrazach pochodzenia obcego.

Fonetyka i fonologia

Język słowacki zachował w fonetyce pewne elementy starego języka słowiańskiego, które w polskim już zanikły. Jednym z nich jest iloczas, tj. występowanie samogłosek długich i krótkich. Te pierwsze są w piśmie wyróżnione kreseczką umieszczoną nad literą. Dla przykładu, słowackie a wymawia się podobnie jak w języku polskim przy dosyć szybkim wypowiadaniu słów, natomiast á wymawia się długo, mniej więcej tak, jak polskie aa. Iloczas posiada w języku słowackim funkcję dystynktywną (czasami przesądza o znaczeniu wyrazu), np. krik/krík ("krzyk/krzak"). Ponadto w języku słowackim głoski l i r mogą być zgłoskotwórcze, a wtedy funkcjonują w identyczny sposób, jak samogłoski, to znaczy może padać na nie akcent wyrazowy (np. w dwusylabowych wbrew pozorom słowach vlhký, štvrtok "wilgotny, czwartek") i posiadają iloczas (krótkie l, r i długie ĺ, ŕ). Ta właściwość umożliwia tworzenie zdań, w których nie ma ani jednej samogłoski, takich jak słynne, choć mało sensowne "strč prst skrz krk, srsť, krv" ("włóż palec przez szyję, sierść, krew"). Zanikła w języku słowackim samogłoska y, która jest już od wielu wieków wymawiana jak i (choć nadal zapisywana przy pomocy litery y). Istnieje natomiast rozróżnienie między dźwięcznym h a bezdźwięcznym ch (to pierwsze dla Polaków brzmi jak dźwięk pośredni między ch a g - jak 'ch' w polskich wyrazach tychże albo klechda).

Akcent w języku słowackim jest dynamiczny i stały - zawsze pada na pierwszą sylabę wyrazu (również w słowach obcego pochodzenia). Jeśli wyraz poprzedzony jest przyimkiem, akcent pada zawsze na przyimek, np. na Slovensku ("na Słowacji"). Dotyczy to również przeczenia ne- ("nie") przed czasownikiem (które po słowacku zapisujemy łącznie z czasownikiem, wyjątek stanowi tylko oddzielna pisownia przeczenia z czasownikiem byť = "być"). Na przykład: nestačí ("nie starczy").

Gramatyka

Gramatyka języka słowackiego bardzo przypomina polską. Również jeśli chodzi o jej złożoność - podobnie jak w języku polskim rzeczowniki i czasowniki ze względu na typ odmiany dzieli się na kilkanaście grup. Rzeczownik odmienia się przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) oraz przypadki. Zazwyczaj przyjmuje się, że przypadków jest sześć, ponieważ nie rozdziela się mianownika i wołacza, które poza bardzo nielicznymi wyjątkami posiadają identyczne formy. W liczbie pojedynczej występują trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej to rozróżnienie zanika, a jego miejsce zajmuje inne: między formą żywotną a nieżywotną. W odmianie czasownika występują te same tryby (z wyjątkiem formy bezosobowej) i czasy co w języku polskim, jednak w nieco inny sposób tworzy się formy czasu przeszłego i trybu przypuszczającego - nie używa się tak jak w polskim ruchomych końcówek, lecz odpowiedniej osoby czasu teraźniejszego czasownika byť ("być"). Oto przykłady:

som = jestem
sme = jesteśmy
ste = jesteście
dal som = dałem
dala som = dałam
dali sme = daliśmy/dałyśmy
dali ste = daliście/dałyście
dal by som = dałbym
dala by som = dałabym
dali by sme = dalibyśmy/dałybyśmy

1

---