GENEZA I PRZEDMIOT EKONOMII
Nazwa ekonomii pojawia się już w starożytności i przypisywana jest KSENOFONTOWI (napisał pracę „OJNOKOMIKOS”).
W 1615 roku jeden z autorów francuskich wydaje dzieło „Traktat o ekonomii politycznej” Monchrieten de Vattenwill - ekonomia polityczna staje się nazwą ekonomii.
Alfred Marschal wprowadził nazwę ECONOMICS.
Disnal science - straszna nauka - w początkach XIX w część ekonomistów prezentowało mało optymistyczne poglądy (żartobliwy synonim słowa ekonomia)
Geneza ekonomii jako nauki - nauka ekonomi pojawia się w II poł XVIII - za twórcę ekonomi jako nauki uważa się Adama Smitha ; 1776 -„Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”.
Ekonomia - to nauka o gospodarowaniu o prawach rządzących gospodarką.
Ekonomia pozytywna -zajmuje się opisem faktów, okoliczności i wzajemnych zależności w gospodarce.
Ekonomia normatywna -kreśli obraz gospodarki, jaka jest oczekiwana; w grę wchodzi etyka i sądy wartościujące.
Mikroekonomia - zajmuje się analizowaniem podstawowych podmiotów gospodarujących.
Makroekonomia - zagadnienia wspólne dla całej gospodarki; ujęcie całościowe gospodarki.
Metodologia ekonomii - proces zgłębiania zagadnień ekonomicznych:
model ekonomiczny - uproszczony obraz rzeczywistości; hipotezy robocze traktujące o związku wewnętrznym między zjawiskami czy cechami całości.
klauzula ceteris paribus - założenie stałości pozostałych czynników przy prowadzeniu kontrolowanych eksperymentów.
Błędy i pułapki poznawcze:
Błąd logiczny post hoc ergo propter hoc - po czymś czyli na skutek czegoś - fakt, że wystąpienie zjawiska A zaobserwowano przed wystąpieniem zjawiska B, nie stanowi dowodu, że zjawisko A jest przyczyną zjawiska B.
Błąd złożenia - uogólnienie przypadków jednostkowych.
Zjawisko ekonomiczne - stałe, powtarzające się zależności przyczynowo-skutkowe między zjawiskami ekon.
Prawa ekonomiczne są:
A - uniwersalne - wszystkie formacje społ-ekonom niezależne od typu
B - ogólne - związane z określonymi kategoriami ekonomicznymi; np. pojawienie się pieniądza
C - specyficzne - całe formacje spol-ekonom i ich części; np. kapitalizm monopolistyczny
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GOSPODAROWANIA
Gospodarowanie - obejmuje produkcję, dystrybucję, wymianę i konsumpcję środków zaspokajania ludzkich potrzeb.
Rzadkość (ograniczoność) zasobów - luka między ogólną sumą dóbr i usług potrzebnych do zaspokajania potrzeb, a możliwością ich wytwarzania.
Racjonalność ekonomiczna - dążenie do max efektów po przez dokonywanie najkorzystniejszych wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społ-gosp oraz środków i metod realizacji tych celów.
Zasada MINIMAX:
mamy dany cel i minimalizację nakładów dla osiągnięcia celu.
dane zasoby dla maxymalnych efektów
Koszt alternatywny - to koszt najlepszych nie wykorzystanych możliwości, które są do wyboru
Krzywa możliwości produkcyjnych - reprezentuje na całej swojej długości najlepszą, możliwą do wytworzenia strukturę produkcji przy nie zmienionym zasobie czynników wytwarzania. (wypukły charakter krzywej związany jest z kosztem alternatywnym)
(rys)
krańcowa stopa transformacji -to taka wartość A z którego trzeba zrezygnować aby zwiększyć produkcję dobra B o jednostkę (ma tendencję rosnącą)
MECHANIZM RYNKOWY
Popyt (D)- to taka ilość dobra, którą nabywcy chcą i są w stanie kupić po danej cenie. (wielkość popytu jest skorelowana z ceną (P)).
(rys)
(D) krzywa popytu - zestawienie wielkości popytu przy różnych poziomach cen.
Jeśli poruszamy się wzdłuż krzywej to zmiany wielkości wynikają ze zmiany ceny. Jeśli zmienia się położenie krzywej to jest to skutek działania pozostałych elementów wpływających na popyt, czyli to zmiany innych cen.
Efekt owczego pędu - oznacza, że popyt na dane dobro wzrasta, dlatego że inni konsumują to dobro.
Efekt snobizmu - popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to dobro.
Efekt veblenowski - konsumpcja dóbr prestiżowych świadczy o statusie konsumenta.
Popyt efektywny - gdy chęć kupna jest poparta możliwościami nabywcy.
Popyt rynkowy - zależy od ilości osób zamieszkujących dany kraj.
Podaż (S) - to ilość dobra, która producenci chcą i są w stanie dostarczyć po danej cenie (skorelowana pozytywnie z ceną (P)).
Prawo podaży - wielkość podaży zmienia się w ty, samym kierunku co zmiany ceny.
Krzywa podaży -to zestaw wielkości podaży jako funkcja ceny przy innych czynnikach niezmiennych niezmienionych.
Jeśli zmienia się cena to przesuwamy się po krzywej. Jeśli zmieniają się czynniki pozacenowe to krzywe zmieniają także swoje położenie.
(rys)
zmiana popytu/podaży - są to wszelkie przesunięcia podaży od strony graficznej (zmiana położenia funkcji).
zmiana wielkości popytu/podaży - zmiana pkt. równowagi który zajmowany jest na funkcji.
Równowaga rynkowa - równość między popytem, a podażą.
Punkt równowagi (E) - występuje wtedy gdy przy cenie Po i ilości Xo, podaż = popytowi.
Cena maxymalna - to tzw. pułap cenowy, a oznacza to zamrożenie ceny, czyli zakaz podnoszenia jej poziomu. Jest ustalana poniżej ceny równowagi i działa w interesie konsumentów.
Cena minimalna - to dolna granica cenowa powyżej ceny równowagi i działa w interesie producenta. Nie może być ceną ustalaną poniżej kosztów produkcji.
Cena równowagi - ustala się przy tym poziomie, przy którym ilość dobra dostarczanego równa się ilości dobra kupowanego. Punkt przecięcia krzywych popytu i podaży ( równowaga (C))
Niedobór rynkowy - oznacza, że popyt będzie większy od podaży.
Gospodarka rynkowa - to taka, gdzie o ..... decydują konsumenci i firmy.
Rynek - to proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają: podmiot obrotu, warunki obrotu, decydują o cenach i ilości towaru, terminach dostaw, sposobie i warunkach płatności.
Mechanizm rynkowy - to wszystkie procesy dostosowawcze między zgłaszającymi zapotrzebowanie a oferentami.
FUNKCJONOWANIE FIRMY - FORMY RYNKU.
Cenobiorca - to firma doskonale konkurencyjna, która musi reagować na wszelkie zmiany cen na rynku, ale sama nie ma żadnej kontroli nad ceną; to także kupujący.
Cenodawca -to firma, tak jak monopolista, która może określać cenę wytwarzanego produktu dzięki posiadanej kontroli nad rynkiem.
Konkurencja doskonała - to idealne funkcjonowanie rynku, doskonale konkurencyjnego, na którym podstawowe siły rynkowe mogą działać w pełni efektywnie.
5 założeń charakterystycznych dla konkurencji doskonałej:
istnieje wielu kupujących, którzy nie mają wpływu na cenę po jakiej zawierane są transakcje na rynku
działa wielu sprzedających, którzy nie mają zbyt wielkiego wpływu na cenę
identyczne produkty ,albo różnice między nimi są tak znikome, że nie mają wpływu na decyzję kupna
firmy muszą mieć pełną swobodę wejścia na rynek jak i również wyjścia z tego rynku
doskonała informacja dla sprzedających i kupujących o technologiach produkcji i cenach produktów
Konkurencja monopolistyczna (niedoskonała) - odnosi się do tych rynków, na których swoją działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących na sprzedaż podobne, ale nie identyczne produkty
Założenia charakterystyczne dla konkurencji niedoskonałej:
względnie duża liczba sprzedających
zróżnicowanie produktów
konkurencja niecenowa - tzn. jakość wyrobów, ich reklama i warunki sprzedaży
warunki wejścia na rynek łatwe, producentami są małe firmy
Czysty monopol - to taki rodzaj rynku, w którym funkcjonuje tylko jedna firma producent danej rzeczy
Oligopol - to taki rynek gdzie działa kilku producentów i dlatego są oni uzależnieni od siebie nawzajem. Wielkość sprzedaży każdego z nich jest uwarunkowana nie tylko jego własną ceną, ale też ceną rywali.
Równowaga firmy na rynku konkurencji monopolistycznej - jest osiągana przy wielkości produkcji, przy której firma maksymalizuje swoje zyski, czyli wtedy, gdy MR =MC
Maksymalizacja zysku - jest to różnica między całkowitymi przychodami ze sprzedaży i całkowitymi kosztami poniesionymi na produkcję.
PRZEDMIOT BADAŃ I DYLEMATY MAKROEKONOMII
Keynesiści - sprowadzają neoklasyczny system teoretyczny do marginalnego przypadku równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji; o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje efektywny popyt - centralny problem jego rozważań; Keynes wykazuje, że siły tkwiące w systemie nie mogą zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych, gdyż przyczyną tego jest niedostateczny popyt.
Neoklasycy
OGÓLNY OBRAZ FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI
RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO
Ruch okrężny w gospodarce - to odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników wytwórczych między podmiotami gospodarującymi w zamian za płatności dokonywane za nie.
Pojęcie dochodu narodowego - są to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które o dochody składają się płace, renty, odsetki i zyski.
Systemy i metody liczenia dochodu narodowego
Są 3 sposoby mierzenia dochodu narodowego:
jako sumy wartości dodanej wszystkich produktów końcowych wytworzonych w gospodarce w danym okresie, na ogół w roku, i jest to produkt narodowy
jako sumy wydatków poniesionych przez wszystkie podmioty gospodarujące w tej gospodarce w danym okresie
jako sumy wszystkich postaci dochodów (płac, rent, odsetek) gospodarstw domowych i jest to dochód narodowy
Mierniki rachunku dochodu narodowego
Produkt Krajowy Brutto (PKB) - jest to pewna miara wielkości produkcji wytworzonej w gospodarce w określonym przedziale czasu (zazwyczaj w ciągu 1 roku)
Produkt Narodowy Brutto (PNB) - to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie
Produkt Narodowy Netto (PNN) - to PKB pomniejszony o amortyzację, czyli wartość zużytego kapitału w czasie procesów produkcyjnych w ciągu roku
Amortyzacja - 1. strata na wartości kapitalu w danym okresie, a jednocześnie strumień zmniejszający zasób dotychczasowego kapitału; 2. wartość zużytego kapitału w czasie procesów produkcyjnych w ciągu roku
Dochody osobiste
Rozporządzalne dochody osobiste
Wielkości nominalne i realne
Ceny bieżące
Ceny stałe - są to zazwyczaj ceny obowiązujące w początkowym roku badanego okresu.
Deflator PKB - indeks wzrostu przeciętnego poziomu cen odpowiadający danemu okresowi;
Deflator PNB -miernik zmian poziomu cen
Możliwości i ograniczenia rachunku dochodu narodowego
Dochód narodowy w Polsce
PIENIĄDZ
Pieniądz - to środek umożliwiający wymianę dóbr i usług, a jego funkcje może pełnić cokolwiek, co tylko jest akceptowane przez ludzi przy tej wymianie.
Cechy pieniądza (zachowane przy kruszcowej formie pieniądza):
zawiera wkład pracy
posiada realną wartość
musi być akceptowany, trwały i podzielny
Pieniądz pełni 5 podstawowe funkcje:
miernik wartości i jednostka rozrachunkowa - jednakowa miara dla określenia wartości dóbr i usług
środek wymiany (podstawowa funkcja) - funkcja cyrkulacji
środek płatniczy - miernik odroczonych płatności - zwalnianie od zobowiązań finansowych, dotyczy zaciągniętego kredytu, należnego podatku lub kary pieniężnej
środek tezauryzacji - funkcja przenoszenia wartości i jej przechowywania - oszczędzanie, gromadzenie majątku
funkcja pieniądza światowego - musi być podporą prawną państwa i jest wymienialny zewnętrznie po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.
Wartość pieniądza zależy od roli i funkcji jaką spełnia w gospodarce.
Aby był używany jako środek wymiany musi być:
A --- powszechnie akceptowany
B --- łatwo przenośny
C --- łatwo podzielny na inne jednostki
D --- trudny do podrobienia
Geneza i ewolucja pieniądza.
Pieniądz towarowy to pieniądz, który był w postaci towaru i był wymieniany na innego rodzaju dobro.
Kruszec przybiera kształt monet o określonej wartości. Skutkiem tego są instytucje służące tezauryzacji. Banki powstały we Włoszech w epoce średniowiecza (wł. banko - ławki).
Głównym powodem pojawienia się monet były kłopoty wynikające z konieczności ciągłego sprawdzania wagi i jakości kruszcu, którym płacono za nabyty towar. Pierwsze monety pojawiły się w 7 w p.n.e. w Libii i w Egipcie. Prawo Kopernika - Greszama - wypieranie pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy; np. srebro wypiera złoto. Epoka pieniądza towarowego ustąpiła miejsca epoce pieniądza papierowego. Pieniądz jest sztuczną konwencją społeczną. Używanie papierowych pieniędzy stało się powszechne, ponieważ są dogodnym środkiem wymiany. W XVII w zostają wypuszczone banknoty na miejsce kruszcowych monet. Bank Centralny kontroluje ilość banknotów. Są one równe zasobom kruszcu danego państwa. Do 1971 r USA miały system sztabowo-złoty.
Pieniądz kruszcowy -
Pieniądz papierowy - jest to znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający wartości substancjonalnej; jest on symbolem wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.
Pieniądz gotówkowy -
Pieniądz bezgotówkowy -
Popyt na pieniądz (MD)- to zależność między wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą posiadać, a stopą %.
Podaż pieniądza (MS)- to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane za pieniądz.
BANKI I SYSTEM BANKOWY
Polityka monetarna (pieniężna) - to rodzaj polityki gospodarczej, a polega na kształtowaniu podaży pieniądza.
Funkcje banków:
A --- przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki;
B --- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatnicze;
C --- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych
D --- kreacja pieniądza
INFLACJA
Inflacja - to stały wzrost przeciętnego poziomu cen i kosztów w czasie; ma tendencje wzrostowe
Rodzaje inflacji
--- umiarkowana - ceny rosną wolno, nie więcej niż 10% rocznie; relacje cen mają niewielkie odchylenia co pozwala na zachowanie realnej stopy procentowej; gospodarka jest ustabilizowana
--- galopująca - rozrzut procentowy jest znaczny; stopy są 2 lub 3 cyfrowe
--- hiperinflacja - inflacja powyżej 150% rocznie; nieograniczony wzrost cen i emisji pieniądza
stopa inflacji - procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w roku
Inflacja popytowa i kosztowa
Popytowa teoria inflacji - wg niej przyczyną inflacji jest ustalanie agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym jego zaspokajania.
Kosztowa teoria inflacji - wg niej przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Wyróżniamy 4 rodzaje inflacji kosztowej:
--- inflację płacową, gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę
--- inflację wywołaną prze zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycje monopolistyczną, aby podnieść ceny niezależne od popytu na ich wyroby
--- inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych, gdy ceny te rosną
--- inflację wywołaną przez podatki, gdy wzrost podatków „przerzucany” jest na ceny
Inflacja jawna i ukryta
Skutki inflacji
Stagflacja
Slumpflacja
Inflacja a bezrobocie (krzywa Filipsa)
Krzywa Philipsa - jest to odwrotna zależność wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia
Wyższym poziomą stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych, gdy zaś koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta.
Stabilizacja płac odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy.
Polityka antyinflacyjna
Zmniejszenie wzrostu kosztów, poprzez albo osłabienie monopolistycznego wpływu cen na ceny i płace, albo też poprzez stymulowanie wydajności pracy obniżającej jednostkowe koszty produkcji.
Inflacja w Polsce
BUDŻET I POLITYKA FISKALNA
Budżet - plan finansowy dochodów i wydatków państwa, roczny, zatwierdzony przez Sejm, jest związany z realizacją określonej polityki społeczno - gospodarczej.
Są 3 funkcje budżetu :
fiskalna - gromadzenie dochodów dla utrzymania państwa i realizowania zadań danej władzy.
Redystrybucyjna - dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego (zmniejszanie różnic w dochodach między różnymi grupami społecznymi)
Stymulująca - doprowadzanie do zmian strukturalnych w gospodarce za pomocą podatków i wydatków budżetowych.