Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna
Zdrowie jako dobro społeczne indywidualne
Definicja negatywna:
Zdrowie = brak choroby
Zdrowie = stan przeciwny chorobie
Choroba = stan upośledzenia i dyskomfortu
Problemy:
- wczesne, bezobjawowe fazy choroby (np. wykryte przypadkowo)
- wyniki graniczne badań
- niewielkie odchylenia od stany normalnego - np. niewielka wada wzroku, nieznaczna nerwica
Historia:
Hipokrates - ojciec medycyny europejskiej
- zdrowie - dobre samopoczucie, choroba - złe samopoczucie, zależą od równowagi miedzy tym, co nas otacza a nami
- zewnętrzna równowaga między człowiekiem a środowiskiem
Uwagi:
- dobre samopoczucie - subiektywizm
- równowaga miedzy człowiekiem a środowiskiem - obiektywność (może być oceniona przez inne osoby)
Kartezjusz - twórca „mechanistycznego widzenia świata i człowieka”
- organizm człowieka to skomplikowana, precyzyjna maszyna biologiczna, Stan choroby to koniecznośc naprawienia uszkodzonej części
- implikacje: szybki rozój nauk ścisłych a w medycynie duży postęp techniczny, wykorzystywanie metod analitycznych
Definicje:
Definicja biologiczno - funkcjonalne:
WHO (1946)
Istotne zdrowia wyrażają dwa b. ogólne pojęcia: dynamiczna równowaga i potencjał zdrowotny
- dynamiczna równowaga dotyczy sfer: fizycznej, psychicznej i społecznej, zaburzenie równowagi jednej z nich będzie rzutować na pozostałe
- warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy zarówno dla samego człowieka jak i jego środowiska
- wartość definicji WHO z punktu widzenia wymogów metodologicznych, jest ograniczona w odniesieniu do pomiarów stanu zdrowia ( jakie kryteria lub wskazówki należało by przyjąć do tego pomiaru)
-
Inne definicje zdrowia:
- zdolnośc do normalnego funkcjonowania organizmu mając na względzie wszystkie jego organy i zdolnośc do adaptacji w zmieniającym się środowisku
- pewien potencjał fizyczny i psychiczny,
Uwagi:
- inne są wymogi wobec normalnego funkcjonowania organizmu w zależności od wieku płci
- inną treść niesie zdolność adaptacji w bogatym państwie a inną w biednym kraju przechodzącym transformacje ustrojową
Istniej wielka złożoność pojęć zdrowia i choroby jako zjawisk biologicznych i społecznych
- są to duże trudności metodologiczne w ścisłym zdefiniowaniu tych pojęć
Wnioski:
- dla wielu przedsięwzięć (np. Programy walki z określoną chorobą) definicja negatywna wydaje się być bardziej odpowiednia
- dla programów z zakresu promocji zdrowia - definicje funkcjonalne są bardziej przydatne
- jeśli się chce zwrócić uwagę polityków na wielowymiarowość uwarunkowań zdrowotnych nic nie zastąpi definicji WHO
Zdrowie społeczeństwa (zbiorowości):
- można badać i oceniać tylko pośrednio, głównie przy wykorzystaniu metod epidemiologicznych
Podstawowe znaczenie przy ocenie zdrowotności społeczeństwa mją mierniki:
- negatywne (np. chorobowość, zachorowalność, średnie trwanie życia itp.)
- pozytywne ( uwzględniające jakość życia)
Współczesne pojęcie systemu ochrony zdrowia jest konsekwencją globalnej koncepcji zdrowia, która została podana w 1974 przez M. Lalonda
Zdrowia def. M. Lalonda
Jest wynikiem działania czynników związanyc z dziedziczeniem genetycznym, środowiskiem , stylem życia i opieką medyczną.
Koncepcja kanadyjska - pola zdrowia Lalonda
Klasyczne uwarunkowania
- styl życia 50%
Środowisko fizyczne 20 %
Czynniki genetyczne 20%
Opieka zdrowotna 10%
Koncepcja Lalonda osądza się na czterech ogólnych płaszczyznach:
Wg amerykańskiego teoretyka G.E.A Devera, nakłady finansowe ponoszone przez państwo i zaangażowanie aktywności społecznej na każdą z wyżej podanych sfer nie są adekwatne na ich rzeczywisty stan zdrowia
Uniwersalna strategia WHO programy Rady Europy i Wspólnoty Europejskiej a także narodowe pogramy zdrowia przesuwają ciężar gatunkowy na działania kształtujące style życia oraz proekologiczne kosztem medycyny naprawczej
W coraz większym stopniu do tych działań angażowane są instytucje z poza systemu opieki zdrowotnej
„zadania promocji zdrowia, wychowania zdrowotnego, edukacji zdrowotne i profilaktyki w rozwiązywaniu bal bl ba bka
Ałma Ata - 1977
Po raz pierwszy pojawiło się oficjalne określenie - promocji zdrowia w dokumencie Zgromadzenia WHO : „ zdrowie dla wszystkich”
Karta Ottawska 1986 r.
I Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia - określono pięć celów strategicznych promocji zdrowia:
1. budowanie polityki zdrowia publicznego
2. Tworzenie środowisk wspierających
3. Rozwój umiejętności indywidualnych
4. Wzmacnianie działań społecznych
5. Reorientacja systemu opieki zdrowotnej
Polska 1992r.
Pierwsza Krajowa Konferencja Promocji Zdrowia
Edukacja zdrowotna - to trwały stan uczenia się który umołżiwia ludzom indywidyulane oraz grupie społecznej podejmowanie dobrowolnych decyji z zakresie modyfikowa
Promocj zdrowia jest problemem bardziej złożonym niż edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna jest pojeciem szerszym od pojęcia wychowanie zdrowotne gdyż dotyczy nie tylko podmiotu
Wychowanie zdrowotne = oświata sanitarna = oświata zdrowotna - wychowanie higieniecnze
Wychowanie zdrowotne, to :
- całościowe dojrzała postawa wobec zdrowia
-kultura życia codziennego
Szczeble wychowania zdrowonego wg Demela
- małego dziecka ( heteroedukacja) - mycie się mycie rąk owoców
- okresu pokwitania (autoedukacja) - zainteresowanie własnym ciałem, wyglądem, sprawnością wiedzy o własnym org.
- okresu dojrzałego (hetero edukacja odwrócona) wychowanek zaczyna sam wychowywać innych
Wychowanie zdrowotne = uczenie ludzi jak mja modyfikować swoje zachowanie ( w celu wzmocnienia zdrowia)
Edukacja zdrowotna:
= … + (oraz) zmieniać warunki środowiskowe (…)
Promocja zdrowia:
= … + … + połączone z wsparciem: środowiskowym, społecznym, politycznym, ekonomicznym i prawnym …
Profilaktyka:
- Profilaktyka czyli prewencja - to działanie zapobiegawcze, głównie medyczne, skierowanie przeciwko chorobom
- promocja to działanie w kierunku zachowania zdrowia
Różnice pomiędzy prewencją a promocją zdrowia:
- podejście prewencyjne:
- punkt wyjścia Choroba
- cel - uniknięcie choroby
- grupa oddziaływania - grupa szczególnego ryzyka
Podejście promocyjne:
- punkt wyjścia - zdrowia
- cel pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia
- Grupa oddziaływania - cała populacja
Prewencja pierwotna I ST - starania zmierzające do zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowalności poprzez przeciwdziałanie szkodliwym warunkom, zanim będą zdolne wywołać chorobę
Prewencja wtórna II ST. Stosowana jest gdy wykryte ostaną wczesne symptomy choroby. Jej celem jest powstrzymanie choroby np. zdrowy styl życia
Prewencja III ST. Ma na celu zapobieganie skutkom choroby oraz przeciwdziałanie jej nawrotom, Ma zminimalizować ewentualne powikłania choroby np. rehabilitacja
Podstawy epidemiologii
Epidemiologia nauka o rozpowszechnieniu tj. częstości występowania i rozmieszczenia chorób, niepełnosprawności, zgonów i innych zjawisk w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie
Ma swój udział w poszerzaniu zakresu wiedzy medycznej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając czynniki etiologiczne oraz służąc ocenie wyników działalności leczniczej i profilaktycznej
Zmieniają się dane w zależności od ilości ludzi chorujących na dane schorzenie.
Problematyka epidemiologii
- określanie źródeł przyczyn i ryzyka wystąpienia choroby
- badanie trendów choroby w populacji
- interpretacja testów diagnostycznych (jakie ma wyniki testów? Czy robił EKG, wyniki krwii)
- określanie konsekwencji choroby i prawdopodobieństwa ich wystąpienia ( konsekwencje choroby jeśli nie zastosujemy leczenia)
- ocena skuteczności leczenia oraz zapobiegania chorobom - ocena efektywności kosztów leczenia w skali populacji (statystyka choroby, ilość dni potrzebna do zdiagnozowania pacjenta, ile kosztowało leczenie)
Wskaźniki stanu zdrowia
- osoby - gdy dotyczą poszczególnych jednostek
- zbiorowe - gdy rozpatrywane są jako zagrożenia dużych populacji
Mierniki zdrowia
Pozytywne
- wskaźniki sprawności i rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży
- przeciętna średnia długość życia
- płodność
- przyrost naturalny
- wydolność wentylacyjna płuc
- wydolność krążenia
- stężenia Hb
Negatywne
- zachorowalność, Chorobowość, Umieralność
- śmiertelność
- PYLL (skala stresu)
- absencja chorobowa w pracy
- współczynnik umieralności niemowląt
- „zgony do uniknięcia”
- współczynnik hospitalizacji
Narażenia
Osobnicze - mierniki ryzyka zachorowalność lub zgonu
- cechy genetyczne, psychologiczne (nawyki, tryb życia, styl życia), oddziaływanie środowiska
2. Zbiorowe mierniki narażenia
- zanieczyszczenia wody, powietrza, żywności
Grupa ryzyka
Jest to grupa osób, u których stwierdza się istnienie czynników ( lub czynnika) ryzyka zwiększającego prawdopodobieństwo występowania określonej jednostki chorobowej, miarą wielkości ryzyka zachorowania lub zgonu jest ryzyko względne (RW)
Współczynnik zapadalności w grupie narażonej
Współczynnik zapadalności w grupie nie narażonej
Populacja narażona
- Częśc populacji generalnej, w której możliwe jest wystąpienia danej choroby
- Powinna zostać określona z uwzględnieniem charakterystyk demograficznych np. wiek płeć miejsce zamieszkania i środowiskowych
- wypadki przy pracy - populacja zatrudnionych
Standaryzacja
- jest niezbędna kiedy porównujemy dwie lub więcej zbiorowości różniące się pod względem rozkładu podstawowych cech wpływający na częstość występowania
Negatywne mierniki zdrowia
- chorobowość - wszystkie istniejące przypadki w istniejącym punkcie czasowym, Jest miara rozpowszechnienia w populacji chorób przewlekłych
- zachorowalność - nowe zachowanie, które wystąpiły w analizowanym przedziale czasu. Jest odzwierciedleniem rozpowszechnienia chorób o krótkim przebiegu, głownie ostre choroby zakaźne
- umieralność - liczba zgonów w określonym czasie
Czynniki kształtujące chorobowość
- ciężkość przebiegu
- czas trwania
- liczba nowych zachorowań
Chorobowość
Wzrost poziomu chorobowości
- długi okres trwania choroby
- wydłużone przeżycie chorych nie leczonych
- zwiększenie liczby nowych przypadków
- imigracja chorych
- emigracja zdrowych
- imigracja osób ryzyka
- polepszenie diagnostyki
Spadek poziomu chorobowości
- krótki czas trwania choroby
- duża liczba zgonów
- zmniejszona liczba nowych zachorować
- imigracja zdrowych
- emigracja chorych
- dobra skuteczność leczenia
Miary częstości chorób
-Chorobowość
-Zapadalność ( zachorowalność)
Współczynniki
Współczynnik zapadalności
Liczba nowych zachorowań w określonym przedziale czasu
Współczynnik umieralności
Liczba zgonów w określonym przedziale czasu, Średnia liczba osób w populacji w tym czasie
Jest podstawowym wskaźnikiem kierunki polityki zdrowotnej
Obniżenie umieralności :
-zapobieganie chorobom
- leczenie chorób
Współczynniki chorobowości
Liczba osób chorująca na daną chorobę w danym momencie
Liczba osób w populacji objętej ryzykiem w określonym momencie
Współczynnik śmiertelności
Liczba zgonów w określonym przedziale czasu/ liczba zdiagnozowanych przypadków tej choroby w tym samym przedziale czasu
- miara ciężkości choroby
- ocena skuteczności leczenia
- łagodniejszy przebieg choroby
- powstanie odporności na konsekwencje tej choroby
Umieralność niemowląt
Liczba zgonów w ciągu pierwszego roku życia w danym okresie / liczba żywych urodzeń w ciągu tego samego okresu
- wysoki poziom rejestracji
- możliwość wprowadzenia działań profilaktycznych
- możliwość oceny opieki położniczej i pediatrycznej
- możliwość wykrywania rzadkich chorób genetycznych
Zgony
- od liczebności populacji
- od struktury wieku i płci
- od występowania schorzeń i stanów, które są przyczynami zgonów
Rozwój opieki medycznej eliminacja schorzeń powodujących przedwczesne zgony daje w efekcie spadek umieralności a jednocześnie przyspiesza proces starzenia się populacji i może powodową wzrost współczynnika umieralności
Negatywne mierniki zdrowia
- PYLL - potencjalnie utracone lata życia skumulowana liczba lat, które są tracone w populacji poprzez zgon jej członków przed określonym wiekiem życia
- zgony do uniknięcia - są to zgony przedwczesne, które nie miałby miejsca, gdyby Dzięki za wszystko promocji zdrowia edukacji społeczeństwa i działaniom ochrony zdrowia można było zapobiec wystąpienia tej choroby wcześnie ją rozpoznać i skutecznie leczyć
- Absencja chorobowa - zachorowalność połączona z czasową niezdolnością do pracy zawodowej usprawiedliwiona na podstawie orzeczenia lekarskiego
- czynniki ogólnokrajowe
- czynniki organizacyjne zakładu pray
- czynniki osobnicze
Pozytywne mierniki zdrowia
- oczekiwana długość życia - liczba lat jaka może przeżyć now narodzone dzicko przy założeniu, że prawdopodobieństwo zgonu w każdy roku jego życia nie zmieni się i będzie równe temu, jakie określono dla momenty urodzenia
- stan zdrowia ludności
-jakość opieki medycznej
Systemy informacyjne
Systemu informacyjne prowadza kontrolę stau zdrowia
ludności
Rejestr Zgonów
Rejestr Urodzeń
Ogólnopolskie badanie chorobowości szpitalnej ogólnej
Ogólnopolskie badanie chorobowości szpitalnej psychiatrycznej
Badanie zgłaszalności ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej
System rejestracji chorób nowotworowych
Rejestr gruźlicy
Rejestr chorób zawodowych
Rejestr chorób wenerycznych
Analizy epidemiologiczne
- Związek przyczynowo - skutkowy
- związek przypadkowy
- Błąd systematyczny
- Występowanie czynniki zakłócającego
Rodzaj badań ep.
- badania obserwacyjne
- badania eksperymentalne
Badania opisowe
- przedstawianie występujących zjawisk lub chorób
- obserwacja dynamiki i rozprzestrzenianie się zmian zdrowotnych w populacji
- wstępna eliminacja możliwych
Badania analityczne
- porównanie dwóch czynników
- ocena wpływu różnych czynników na występowanie i przebieg badanego zjawiska
- brak możliwości określenia kierunku zależności przyczynowo skutkowej