UWAGA

-powiązana ze świadomością

-selektywna( selekcja dotyczy spostrzegania i wyższych procesów poznawczych, myślenia)

-pozwala na koncentracje na ważnych sygnałach

-konieczna do przystosowania się organizmu do środowiska.

Funkcje uwagi:

1. Selekcja źródła informacji

Wybór sygnału spośród szumów, ignorowanie dystraktorów.

2. przeszukiwanie pola percepcyjnego ( przez kodowanie cech i selektywna integracja właściwości poszukiwanego obiektu w postać.

Przeszukiwanie:

-proste( 1 cecha), równoległe

-koniungcyjne( np. ruch i kolor), dłuższe i szeregowe(Treisman, Gelade)

>cechy priorytetowe( przetwarzane jako pierwsze )np. ruch, kolor, głębia

ale!!cecha niepriorytetowa może przyciągać takim samym stopniu jak priorytetowa!

3. przedłużona koncentracja- dłuższe monitorowanie otoczenia(czujność)

paradygmat zegara gdzie notuje się nieuchronny spadek koncentracji-energii

( Mackworth)

4. Podzielność uwagi

5. Przerzutność -przełączenie się między obsługiwanymi niezależnie procesami przetwarzania info.

*paradygmat słuchania dychotycznego( cocktail party problem, Cherry)

*technika podążania(shadoving) wykorzystywana w badaniach Broadbenta Treisman i Moray'a

>koszty poznawcze w postaci dłuższego czasu wykonania, przy zahamowywaniu jednego procesu a uruchamianiu alternatywnego.

*paradygmat przełączania( task switching)-efekt podłogowy????do sprawdzenia

Teorie

• Filtr uwagi

Redukcja informacji docierających do systemu odbywa się na wejściu sensorycznym, poprzez zablokowanie wszystkich źródeł info-prócz jednego

!to czego filtr nie zaakceptuje ulega degradacji zależy od modalności zmysłowej(wzrok, słuch itp.)

-->przejście przez filtr oznacza dalsze przetwarzanie info na głębszym poziomie-semantycznym a w rezultacie daje świadome doznanie

Koncepcja ta doczekała się różnych odmian:

~Broadbent Y

Wyróżnił dwa kanały doprowadzające info( sensoryczne) i jeden dalszy kanał semantyczny. Uwaga przełącza się pomiędzy dwoma kanałami na wejściu selekcjonując info pod względem właściwości fizycznych: intensywność, kolejność sekwencji bodźców)

*zasada ,,wszystko albo nic” komunikat nieprzetwarzalny ulega zapomnieniu(pozostaje po nim jedynie ślad fizyczny np. rozpoznanie płci spikera w kanale ignorowanym(słuchanie dychotyczne) ale nierozpoznanie treści.

Krytyka: wiele wskazuje na to, że decyzje o zaakceptowaniu info przez filtr podejmowane są na podstawie znaczenia sygnału

=>wybór filtra sensoryczny/semantyczny zależy od dostępności czasu( Gray, Wadderburn, prezentowanie ciągów cyfr i sylab naprzemiennie. Odpamiętywane są osobno: litery,liczby)

~ Treisman

uwaga przełączana jest z jednego kanału sensorycznego na drugi aby śledzić treść komunikatu. Filtr skleja info z kanału ważnego i ignorowanego, gdy taki zlep ma sens.

>związki iluzoryczne: połączenie wbrew instrukcji 2 odrębnych elementów sensorycznych różnych źródeł sensorycznych (zbitek dwóch słów)

=>filtr uwagi otwierany jest od środka przez informacje, które przedostały się przez filtr, są przetwarzane semantycznie wzmacniają dane próbujące się tam przedostać

propozycja Treisman została nazwana modelem ,,osłabiacza” gdyż info niepowiązane z wcześniej przetworzonymi są słabiej obrabiane.

~ Broadbent & Gregory

proponują koncepcje dwóch filtrów( model poprawiony): sensorycznego sensorycznego semantycznego

~ Deutsch & Deutsch

według ich koncepcji decyzja o wzmocnieniu/osłabieniu sygnału jest podejmowana dopiero po przekroczeniu prze info progu świadomości- do tego momentu bodźce przetwarzane są jednakowo głęboko. Zasada koniecznej świadomości została jednak szybko odrzucona

!!spory pomiędzy modelami wczesnej i później selekcji.

~ Johnson

zaproponował istnienie jednego filtra, ale zmieniającego charakter w zależności od poziomu przetwarzania-elastyczność

=>im wyższy poziom przetwarzania tym większa pojemność filtra

=>możliwość działania zasady przetargu między szybkością a poprawnością

Filtr na poziomie sensorycznym działa wraz z zasadą wszystko albo nic. Na poziomie semantycznym wraz z zasadą osłabiacza a na najgłębszym poziomie (odniesienie do ,,ja”)z zasadą koniecznej świadomości i zasady przetargu.

Ograniczenia: analiza i selekcja dalej odbywa się tylko w jednym kanale przetwarzania.

• Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego:

~ Treisman i teoria ,,integracji cech” sygnały docierają do ,,map lokacyjnych”(kodują sygnał w mapach cech: kolor, kształt itp.) wykrywają one własności bodźców wykrywają czy atrybut jest obecny w obiekcie w polu wzrokowym

według koncepcji zadaniem uwagi jest:

-wybór właściwych map lokacyjnych co prowadzi do selekcji właściwych map cech następuje integracja zakodowanych wcześniej cech rozpoznanie obiektu

selekcja= aktywacja poszczególnych cech i ich integracja w obiekt

>proces przeszukiwania pola percepcyjnego ma charakter szeregowy( gdy mamy do czynienia z koniunkcjami cech

>ma charakter równoległy, gdy występują cechy proste

krytyka teori Triesman

=>im trudniejsze odróżnienie sygnału spośród szumów/dystraktorów tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia procesu szeregowego!!

=> to czy proces będzie szeregowy/równoległy zależy od podobieństwa sygnału do dystraktora, a nie liczby integrowanych cech. ( Bergen, Juliusz)( Duncan), potwierdzone w badaniach Słabosz i Szymury.

=>bodźce poruszające się wraz z sygnałem wywołują większą interferencję niż dystraktory statyczne

=> w przypadku cech priorytetowych możliwe jest szybkie przetwarzanie bodźcazachodzi we wczesnej fazie selekcji(przeduwagowej)tylko wtedy, gdy cecha rzeczywiście wyróżnia obiekt w polu wzrokowym( przyjmuje wartości dystynktywne).

~Treisman (zmodyfikowana wersja)

właściwości priorytetowe są kodowane szybciej w odpowiednich mapach cech.

Model,, dwufazowy” równoległej i szeregowej integracji cech:

-proces odgórny, aktywizacja właściwych map cech,

-oddolny, automatyczna dezaktywacja pozostałych cech

!!model akceptowany do dziś!!

~Theeuwes

model uwagi podążającej za najbardziej znaczącą( dystynktywną) prezentacją stymulacji

Najpierw polu uwagi wyodrębniamy element o najwyrazistrzych cechach

• Teorie przedłużonej koncentracji

Skupianie uwagi przez dłuższy czas powoduje spadek czujności( obniżenie poprawności, rejestruje się dłuższy czas wykonania zadania)

~ teoria detekcji sygnałów( Green, Swets)

model odróżniania sygnału od szumu. Idealny obserwator zauważy każdy sygnał( reakcja -trafienie) i zawsze zignoruje szum/dystraktory( prawidłowe odrzucenie. Możliwe jest jednak popełnienie błędów:

- FA zareagowanie na szum/dystraktory

-OM zignorowanie sygnału

Obserwator przy rozwiązywaniu może podejmować różne strategie to znaczy skłaniać się ku FA lub OM np. wtedy gdy konsekwencje popełnienia błędów FA są mniejsze niż OM.

Każdy ustala sobie kryterium decyzyjne= próg reaktywności

Im wyższy próg tym maleje prawdopodobieństwo FA ale rośnie OM

=>z upływem czasu obserwuje się jednak po prostu generalny wzrost liczby błędów.

Idealny obserwator ma niższe kryterium decyzyjne dla bodźców prawdopodobnych niż dal tych mniej prawdopodobnych!!!

*eksp Baddeley'a -nieadekwatne oczekiwania co do prawdopodobieństwa wystąpienia sygnału są przyczyną spadku czujności.

=>Baker , zależność między subiektywnym prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału a wielkością przedziału czasowego jest krzywoliniowa -odwrócone,,U”

trening przedłuża koncentrację

spadek czujności występuje w wyniku zmniejszenia się wrażliwości na bodziec przy dłuższej jego ekspozycji w czasie

*Poziom wykonania zadania zależy od aktualnego stanu energetycznego organizmu( prawo Jerkesa-Dodsona , odwrócone,, U”

>introwertycy łatwiej radzą sobie monotonnych i łatwych zadaniach na czujność uwagi

>ekstrawertycy łatwiej natomiast w zadaniach złożonych i stymulujących.

=>hipoteza zmieniającej się aktywacji Daviesa i Parasuramana

• Teorie podzielności

Badania prowadzone w paradygmacie słuchania dychotycznego

>Bernstein i badania nad dwiema czynnościami wykonywanymi niezależnie, przy braku ponoszenia kosztów poznawczych( widzenie i słuchanie)potwierdziły jej założenia. Okazało się ponadto, że gdy obie modalności dotyczą tego samego zadania info słuchowe skraca czas reakcji na jednocześnie prezentowany bodziec wzrokowy.

=> Duncan- koncepcja uwagi ,,ukierunkowanej na obiekt”. Oznacza to iż podzielność uwagi w zakresie jednego zadania lub obiektu jest możliwa bez ponoszenia dodatkowych kosztó( błędów, wydłużonego czasu reakcji)

=>Allport i współpracownicy ,,multikanałowa koncepcja selektywnej uwagi”

według nich uwaga funkcjonuje jako zestaw niezależnych kanałów zawierających własne filtry( są to mechanizmy zdolne do niezależnej selekcji)

-wersja poprawiona:

niezależność kanałów selekcyjnych zależy od tego czy dwa konkurencyjne zadania wymagają różnych receptorów, reprezentacji umysłowych i efektorów.

*uwaga może działać jak zbiór niezależnych modułów to, który z nich zostaje użyty jest zdefiniowane na wejściu

moduł- każdy ma wyspecjalizowany podsystem własnymi zasobami, dlatego możliwe jest przetwarzanie równoległe. Są one jednak ograniczone to znaczy, że tylko jeden może przetwarzać info słuchową, tylko jeden info wzrokową itp.

ograniczenia zatem wynikają nie z istnienia jednego filtra lecz z limitowanej dostępnośći modułów.

~Kahneman teoria zasobów

uwagamoże działać tylko przy szeregowym jednokanałowym przetwarzaniu. Jeśli dochodzi do przetwarzania wielokanałowego to muszą pojawić się koszty jednoczesności(zakłócenia przebiegu jednoczesnych procesów selekcji, analizy info) ( str 213, graficzny model-warto zerknąć).

=>każdy system poznawczy ma ograniczoną pulę zasobów- energię mentalną. Są one przydzielane różnym procesom( alokacja zasobów). Zajmuje się tym ,,nadrzędny mechanizm selekcjonujący” jest on centralnym dyspozytorem energii( Nęcka, Szymura)!!

Dlaczego powstają koszty??:

Interferencja strukturalna( Allport) czy interferencja zasobowa( Kahneman) trudne do rozstrzygnięcia!!

Uwaga jest konsruktem jednorodnym!

Stanowisko pośrednie między koncepcjami parcjalistycznymi a holistycznymi prezentują m.in. Hirst Hist. Kalmaruwaga może funkcjonować jako zestaw do pewnego stopnia niezależnych zasobów specyficznych. Jeśli wymagania ze strony jednocześnie realizowanych różnych procesów nie przekraczają możliwości systemu do przydzielenia tych zasobów to uwaga funkcjonuje jako system niezależnych podsystemów zasobowych.

=>Nęcka i Szymura,( DIVA) ich badania wskazują na to, że uwaga jest mechanizmem jednorodnym. W zadaniach trudnych system zaostrza politykę przydzielania zasobów, przy zadaniach łatwych poszczególne składniki systemu uzyskują częściową autonomię!

• Teorie przerzutności

*hipoteza przełącznika( Nęcka) przy zadaniach wykonywanych jednocześnie filtr przełącza się między dwoma zadaniami( naprzemiennie jedno jest analizowane a drugie ignorowane). Jeśli dokonuje się to dostatecznie szybko, koszty ograniczają się jedynie do czasu. Jeśli przełączanie się jest zbyt wolne lub rzadkie, pojawiają się koszty poprawności( FA, OM)

~ Rogers & Monsell w przełączaniu biorą udział dwa procesy:

-odgórne: wzbudzane wewnętrznie, przygotowują odpowiednie operacje umysłowe, przygotowawcze, działają proakywnie- uruchamiane jeszcze przed bodźcem, mają charakter kontrolny

- oddolne: wzbudzane zewnętrznie, działają reaktywnie jako odpowiedź systemu na zaistniałą sytuację, dokańczają rozpoczęty proces, charakter automatyczny.

*zestaw zadaniowy- kieruje procesem od skupiania uwagi do odpowiedzi motorycznej. Jest to rodzaj modułu funkcjonalnego przechowywanego w pamięci.

* RSI( response-stimulus interval)- przerwa między zadaniami konieczna do zredukowania kosztów przerzutności.

jeśli za powstawanie kosztów miałyby odpowiadać jedynie procesy kontrolne to powinny one ulec całkowitej redukcji na skutek podania wskazówki wyprzedzającej lub wystarczająco długiej( RSI) w rzeczywistości redukcja kosztów nigdy nie jest zupełna, może być jedynie minimalizowana.--> oznacza to że w generowaniu kosztów przełączania się biorą udział również procesy automatyczne( wzbudzane oddolnie przez stymulację zewnętrzną).

>takim przykładem działania procesów automatycznych jest efekt ,,poprzedzania pozytywnego”szybsze przetwarzanie w kolejnym zadaniu z serii tej samej stymulacji co w poprzednim zadaniu lub podobnej.

> za powstawanie kosztów odpowiedzialna jest interferencja proaktywna: przy nowym zadaniu utrzymująca się aktywacja z poprzedniego zadania utrudnia wzbudzenie nowej. Aby ją zredukować potrzebna jest odpowiednio długa przerwa między zadaniami

> badania Allporta:

koszty przerzutności wiążą się z wykonywaniem wcześniejszego zadania nie zadania nadchodzącego

badanie Śmigasiewicz, Szymury i Słabosz nie potwierdziły tej tezy(str 220).wielkość kosztów przerzutności zależy od poziomu trudności zadania.

*koszty rezydualne -koszty ujawniające się mimo wszystko, ale nie podlegające redukcji. Źródłem takich kosztów mogą być:

>źródłem kosztów rezydualnych może być mechanizm inhibicji(odrzucenie) gdyżprzejście do kolejnego zdania z serii wymaga uruchomienia dwóch procesów:

-wzbudzeniu aktywacji nowego zestawu zadaniowego

-zahamowaniu aktywacji zestawu już nieprzydatnego.

Mayr i Keele wykazali, aktywacja modułu potrzebnego do realizacji zadani wcześniej odłączonego trwa dłużej (ABA) niż aktywacja nowego modułu(ABC) - analogia do zjawiska poprzedzania negatywnego.

UWAGA, PERCEPCJA, NIEŚWIADOMOŚĆ

* procesy przeduwagowe dotyczą obróbki info na wczesnych etapach( uwaga jest tu obecna)

!!obecnie uważa się że uwaga selekcjonuje info nawet gdy jej treść nie przedostaje się do świadomości

> kryterium świadomego przetwarzania(Velmans) :

zdawanie sobie sprawy przebiegu procesu poznawczego i dysponowanie wiedzą o rezultatach tego procesu. Świadomość procesu ma ponadto wpływ na jego przebieg

> Baar jest zdania że proces nieświadomy to taki gdzie nie wyzwala się subiektywne doświadczenie, nie jest możliwe jego zrelacjonowanie ale ujawniają się skutki jego działania.

* bodziec podprogowy: jest na tyle silny, iż pobudza org sensorycznie, ale zbyt słaby by go świadomie zauważyć. Działa powyżej absolutnego progu percepcji, ale poniżej progu świadomości.

>Mendelson i anagramy:

efekt nieuświadomionej podpowiedzi np. słowo zapamiętane w uprzednim zadaniu eksperymentu pomaga rozwiązać zadanie z anagramami. Wielkość efektu zalezy od modalności zmysłowej( większy przy modalności wizualnej)

* bodźce peryferyczne: bodźce znajdujące się na peryferiach uwagi, przetwarzane są słabo, na płytkim poziomie, mało analizowane semantycznie.

W zauważeniu bodźca peryferycznego pomagają cechy priorytetowe( kolor ruch)jeśli są dystynktywne(str 223)

>Dallas i Merikle

reakcja na słowo kanale ważnym( samochód) może być przyspieszona gdy w kanale ignorowanym pojawi się słowo semantycznie związane( kierowca). Czas reakcji wydłuża się natomiast gdy w kanale ignorowanym pojawi się synonim słowa( auto).

Poprzedzanie:

Bodziec wcześniejszy( pryma)wpływa na przetwarzanie bodźca docelowego!

Paradygmat*

>poprzedzanie repetytywne: krótka prezentacja tego samego bodźca przed tym jak ma on być za chwilę rozpoznany

> poprzedzanie semantyczne: pryma nie jest identyczna z bodźcem docelowym, ale jest z nim semantycznie związana( np., bibliotekaksięgozbiór)

>*gdy bodziec prymujący ułatwia przetworzenie b.docelowegopoprzedzanie pozytywne

>poprzedzanie podprogowe(sublimalne):pryma działa w bardzo krótkim czasie-badany jej nie zauważa, ale obserwujemy zmianę w przetwarzaniu bodźca docelowego(!efekt ten można uzyskać również przez prezentacje bodźca o bardzo małej intensywności)

>poprzedzanie peryferyczne: bodziec poprzedzający jest wystarczająco intensywny, trwa długo ale osoba jest nieświadoma jego oddziaływania.

>poprzedzanie afektywne: przed bodźcem właściwym prezentowany jest bodziec o zabarwieniu emocjonalnym-bodziec docelowy jest przez to inaczej interpretowany

>poprzedzanie sekwencyjne:

pryma maskabodziec docelowyreakcja

*paradygmat prymowania niesekwencyjnego( str. 226)

7

---