Pojecie krajobrazu - aby pogodzić poglądy jednych i drugich można powiedzieć, że krajobrazem jest całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi, oceniane jako układ warunków przyrodniczych reprezentacyjnych zewnętrzne cechy elastyczno widokowe.
Rodzaje krajobrazów :
W zależności od stopnia zniekształcenia stosunków naturalnych w środowisku przyrodniczym i zmian prowadzonych na skutek działalności człowieka wyróżnia się rodzaje krajobrazów
1. Pierwotny jest wynikiem działalności wyłącznie czynników przyrodniczych bez ingerencji człowieka, spotykany rzadko. Krajobraz ten
ze względu na ukształtowanie powierzchni dzielimy na :
płaski ; sfalowany ; pagórkowaty ; górki
ze względu na wilgotność powierzchni dzielimy na :
pustynny ; rzeczny ; pojezierny ; nadmorski
ze względu na rodzaj pokrycia roślinnego dzielimy na :
stepowy ; zadrzewiony ; leśny ; z cała gama odmian zależnych od typu siedliskowego roślinności, klimatu itp.
2. Naturalny - Występuje na obszarach pozostających pod wpływem człowieka, w tym typie krajobrazu działalność przyrody z reguły harmonijnie i organicznie wiąże się z działalnością człowieka
3. Kulturowy - najczęściej występuje na obszarach będących terenami intensywnej gospodarki człowieka, jego trwałe istnienie może być utrzymane tylko dzięki stałym zabiegom człowieka. Krajobraz ten występuje w dwóch głównych typach:
Krajobraz naturalny - harmonijny gdzie sposób jego użytkowania jest dostosowany do charakteru środowiska geograficznego.
Krajobraz kulturowy - zdewastowany, powstający wtedy gdy człowiek przez nowe czynności gospodarcze w wyniku nieświadomości lub chęci nadmiernych korzyści narusza naturalna równowagę składników przyrody wywołując trwale niekorzystne dla naturalnego środowiska zmiany.
Kolejność przekształceń krajobrazu jest zawsze ta sama, zatem po krajobrazie pierwotnym następuje naturalny a po nim kulturowy. Na odwrót rekultywując krajobraz zdewastowany możemy dojść do krajobrazu harmonijnego a potem ewentualnie przekształcić go w krajobraz naturalny.
Okres przemian mogą być skrócone ale nigdy nie wyeliminowane.
Parki narodowe
W Polsce są 23 PN, zajmują 13% powierzchni kraju.
Biebrzański PN 53 tyś. Ha
Kampinoski PN 39 tyś. Ha
Ojcowski - najmniejszy
Woliński PN - jeden z najciekawszych
Drawieński PN - rzeka Orawa należy do typu rzek górskich, a park położony jest na terenie płaskim.
Rozmieszczenie PN na terenie kraju
Wyróżniamy 6 stref :
1 Pobrzeże Bałtyku - Woliński (zachodnio-pomorskie), Słowiński (pomorski)
2 Pojezierze; ujście warty - Drawieński, Bory Tucholskie, Wielkopolski, Wigierski
3 Nizin środkowo polskich - Kampinoski, Narwiański, Biebrzański, Poleski, Białowieski
4 Wyżyn płd. - Ojcowski, Roztoczański,
5 Starych gór- Karkonoski, Gór Stołowych, Świętokrzyski
6 Karpaty - Babiogórski, Tatrzański, Pieniński, Gorczański, Mazurski, Bieszczadzki
Loga parków narodowych :
- Białowieski PN - Żubr
- Wigierski PN - Bóbr
- Ojcowski PN - Nietoperz
- Tatrzański PN - Kozica
- Świętokrzyski PN - Jeleń
- Kampinowski PN - Łoś
- Bieszczadzki PN - Ryś
Parki krajobrazowe
Idea tworzenia PK zrodziła się w latach 50-tych ubiegłego wieku w europie zachodniej : Anglia, Francja, Niemcy. Podstawowym celem ich tworzenia było odciążanie od masowej turystyki PN. W oparciu o uzyskane efekty w postaci tworzenia PK, idea ta zdała egzamin. 1964 Państwowa Rada Ochrony Przyrody przedstawiła program PK w Polsce. W tym programie założono, że powstanie ok.80 PN, przy czym dziś przy 120 istniejących, mówi się o utworzeniu 150 parków. Pierwszymi parkami jakie powstały na obszarze Polski były : Suwalski i Wigeirski PK, utworzone w 1976 na obszarze byłego województwa suwalskiego.
Rezerwaty przyrody
Pierwszy rezerwat w Polsce powstał w 1886
Rezerwat przyrody - jest to obszar obejmujący zachowanie w stanie naturalnych lub zbliżonych do niego, mało zmienione ekosystemy, określone gatunki roślin, zwierząt, elementy przyrody nieożywionej mającej istotną wartość ze względów naukowych, kulturowych , przyrodniczych. Obszar taki zostaje uznany przez Ministra Środowiska na podstawie złożonej dokumentacji przez wojewódzkiego konserwatora przyrody.
Rezerwat przyrody w Europie utworzono, aby na ich obszarze ograniczyć lub zupełnie zaniechać eksploatacji przyrody. Las chroniono przed wyrębem, torfowiska przed eksploatacja torfu lub osuszaniem, źródła i wodospady przed ujęciem w rurociąg, skały przed eksploatacja górnicza.
Rezerwaty mają niewielka powierzchnie ok. 100 ha, natomiast na obszarze kraju występują rezerwaty o powierzchni mniejszej niż 5 ha. W rezerwatach przyrody ochronie podlega całość przyrody, jakkolwiek rezerwat utworzono dla ochrony jednego gatunku.
Typy rezerwatów w Polsce
leśne : florystyczne, wodne, krajobrazowe
stepowe : przyrody nieożywionej
W chwili obecnej najliczniejsza grupa rezerwatów w Polsce jest grupa rezerwatów leśnych które wynoszą 650, sa nierównomiernie rozmieszczone na obszarze kraju - najgęstsze Karpaty w pasie starych gór oraz w pasie pojezierza drawskiego, kaszubskiego, wielkopolskiego i mazurskiego.
Światowe PN
1-szy park to Yellowstone powstał w 1872 park ten powstał dla ochrony gejzerów .
Najwiekszym światowym PN jest Grenlandia - 70 mln ha
Światowy PN Olimpic - jest tam szczyt o wys.2400m (Olimpic)
1915 utworzono PN - Rockamowtain
Park „Rondane” - 56 tys. Ha , 10 szczytów, każdy o wys. Ponad 2 tys.
Zagrożenia Przyrody
Słownik warsz 1902 określa krajoznawstwo jako zbiór wiadomości o danych kraju. W okresie międzywojennym zostało sformułowana def krajoznawstwa zamieszczona w Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii powszechnej z następującym brzmieniu :
Krajoznawstwo to zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze, chodzi tu o wiadomości z najróżniejszych dziedzin - archeologia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp. Zatem krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej praktyczna działalność jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy. Społeczny charakter działalności krajoznawczej został określony w def. Zamieszczonej w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej, która zawiera ze krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelakich wiadomości geograficznych etnograficznych i innych o kraju lub regionie m.in. przez urządzanie wycieczek. Natomiast Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK przyjęła następujące sformułowanie :
Krajoznawstwo jest wielostronna (kompleksowa) znajomością kraju i jego przeszłości , teraźniejszości i przyszłości ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, która osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie jak i zespołowo w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełniania lektora i innymi środkami.
Rys Historyczny Rozwoju Krajoznawstwa w Polsce
Krajoznawstwo w Polsce podobnie jak i w innych krajach Europy wyrosło w dobie oświecenia na podstawach silnego dążenia do poznania własnego kraju bądź regionu.
Początki Polskiego krajoznawstwa są związane z działalnością Komisji Edukacji Narodowej w dobie oświecenia czyli 1773, która zwróciła uwagę na potrzebę poznania kraju rodzimego , a także wytyczyła kierunki działalności krajoznawczej. KFN zmierzała do przeobrażenia starego systemu oświaty powszechnej i wychowania przez oparcie ich na racjonalnej wiedzy i uczuciu szacunku do narodowości.
Zdaniem komisji poznanie kraju miało polegać na podróżowaniu czyli należało w bezpośredni sposób poznać różnorodność, osobliwość, bogactwa i piękno ojczyzny po to , by umieć z niej korzystać dla jej i własnego dobra.
Ówczesne szkoły wykorzystywały w coraz większym stopniu wiedzę przyrodniczą. Ideałem wychowania było kształtowanie światłego obywatela. Zainteresowanie krajoznawstwem w Polsce w okresie oświecenia wyrażało się również zapoczątkowaniem gromadzenia zbiorów związanych z historią i kulturą narodu m.in. związaną z powst. Muzeów. Najwybitniejszymi przedstawicielami polskiego krajoznawstwa byli Stanisław Staszic oraz Julian Uryn Niemcewicz, których działalność przypada na 2połowę XVIII i początek XIX wieku.
S.Staszic - zorganizował Towarzystwo Przyjaciół Nauk; zajmował się badaniem geologicznym i geograficznym a szczególnie ich zasobami surowcowymi; w 1805 napisał `O ziemiorództwie ziem dawnej sarmacji'.
Ustawa o ochronie przyrody 16,10,1991
dominują rezerwaty leśne
nie występuje rezerwat łąkowy
tur możemy uprawiać w PK
min powierzchnia PN - 1000ha
Bieszczadzki PN graniczy ze Słowacją i Ukrainą
najb wysunięty na wschód to Białowieski
torfowiska występują w Białowieskim PN
wg rangi - PN, RP, PK, PP
pojęcie pomnika przyrody wprowadził Aleksander von Numbalt
symbol PN Kampinowskiego - łoś
bóbr jest symbolem Wigierskiego PN
związek Cyklist został stworzony w 1884
Towarzystwo Tatrzańskie stworzone zostało w 1873
najstarszy PN Białowieski
Pszew płynie nurtem nizinnym
RP - 120
PN - 23
wniosek o RP składa Wojewódzki konserwator przyrody
RP - 1307
o ochronie get - rozporządzenie
ryś to symbol Bieszczadzkiego PN
Maczuga Herkulesa w Ojcowskim PN
Połonina Cyryska w Bieszczadzkim PN
najmniejszy PN (światowy) Reniński (polska) Ojcowski
park na liście UNESCO - Słowiński, Gór Stołowych, Białowieski
Muzeum Tatrzańskie stworzone w 1888
szczyt 3 korony - PN Pieniński
Strumyk Kamieńczyk w Karkonoskim PN
Dolina Prądnika - Ojcowski PN
nietoperze - woj. Lubelskie Ojcowski PN
PN Poleski w woj. Lubelskim
nie istnieje PN mazurski
rozwój polskiego krajoznawstwa - 2poł18w i 1poł19w
działacze polskiego krajoznawstwa w oświeceniu to Staszic i Niemcewicz
park Yellowstone - 1872
`o ziemiorództwie dawnej sarmacji' S.Staszic
pow Grenlandii - 70 mln ha
grzyb chroniony - szmaociek
Yellowstone słynie z gejzerów
roślina chroniona - miłostek
kolor europejskiego kwiatu - żółty
żubr jest symbolem PN Białowieskiego
motyl niepylak Apollo jest w PN Pienińskim
największy PN Kampinoski i Biebrzański
PTTK powstało 1950
PN Słowiński w woj. Pomorskim
zamek w Czorsztynie jest w PN Pienińskim
jez Wigry łączy się z Czarną Hańczą
orzeł w godle - przedni
krokusy w Bieszczadzkim PN
Tow Krajoznawcze powstało 1906
1 na liście UNESCO - Białowieski
parki nad morzem - Słowiński i Woliński
bobry są w Wigierskim PN
jaskinia łokietka w PN Ojcowskim
Gołoborza w PN Świętokrzyskim
Ochrona gatunkowa zwierząt
W skali globu obecnie znane są nauce niespełna 2 mln organizmów, lecz faktycznie liczba istniejących gatunków jest nieznana. Przypuszcza się jednak , ze dziś łączna liczba gatunków żyjących na ziemi dobiega 5 mln. W pewnym uproszczeniu skalkulowano, ze 1 km2 biosfery jest zasiedlony przez kilka gatunków a dotyczy to obszarów geologicznie młodych w tym Eu. Środkowej, do kilkunastu tysięcy gatunków na obszarach geologicznych starych strefy podzwrotnikowej.
Wg Światowego Związku Ochrony, w ciągu ost. 500 lat na świecie wymarło 87 gat. ssaków, 131 gat. ptaków, 22 gat. gadów i 303 gat. mięczaków. Zjawisko wymierania gat. jest stare. W ciągu milionów lat, jedne gat. Ginęły i pojawiały się nowe. Proces ten był jednak zjawiskiem naturalnego wymierania gatunków.
Pojawienie się człowieka początkowego nie stanowiło zagrożenia dla przyrody, bowiem pierwotny łowca był jej częścią, gdyż żył w równowadze z otaczającymi go gatunkami. Człowiek w zamierzchłych ekosystemach pełnił funkcje drapieżnika, polował aby przeżyć, doskonalił jednak broń i zasiedlał nowe tereny. 2 tys. Lat temu było ok. 130mln ludzi. W 1600r wynosiła 500 mln ludzi. Dziś liczy 6 mln, nic wiec dziwnego ze tak silny przyrost naturalny powoduje zagrożenie dla środowiska naturalnego.
Na obszarze kraju występuje ok. 30 tys. Organizmów żywych, przy tym jest to liczba szacunkowa, aż 28 tys. gatunków stanowią owady, kręgowce zajmują ok. 2% ( ich liczba wynosi nieco ponad 600 gat. ) . Z pośród ok. 500 gat. Zwierząt chronionych ściśle, ok. 370 gat. (to 74%) , należy do kręgowców. Z tej grupy w ostatnich kilku stuleciach ubyło kilkanaście gatunków.
Wymarły całkowicie: tur ; rosomak ; tarpan ; norka europejska !
Ochrona gatunkowa zwierząt ma na celu zapewnienie podstaw egzystencji dziko żyjących zwierzętom lub zagrożonym wyginięciem jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
Listę gatunków obojętnych ochroną oraz sposoby wykonywania w tym stosowne ograniczenia, zakazy i nakazy określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska. Ochrona gatunków zwierząt polega na wprowadzeniu zakazów zabijania, chwytania, przetrzymywania, niszczenia gniazd, nor, barłogów, itp. Dotyczy to wszystkich osobn z gatunków uznanych za chronione oraz ich gąsienic, piskląt i jaj.
Zakazany jest tez handel chronionymi zwierzętami żywymi i martwymi, chwytanie i zabijanie zwierząt chronionych do celów naukowych może być dopuszczone tylko po uzyskaniu zezwolenia Ministra Środowiska.
Zgodnie z Polska czerwoną Księgą Zwierząt Ginących i Zagrożonych z 1992 z rozpoznanej grupa kręgowców ( z 624 ? gatunków) 115 gatunków należy do grona wymarłych i zagrożonych , 11 gatunków wymarło lub wycofało się z terytorium Polski, 19 gatunków jest skrajnie zagrożone a 48 gatunków należy do skrajnie rzadkich.
Za ocalone uważa się 5 kręgowców w tym : żubra, bobra europejskiego i kormorana.
Zwierzęta zagrożone wyginięciem:
- nietoperz - w Polsce jest 21 gatunków a na świecie 950
- patki drapieżne w Polsce :
Myszołów ok. 35 tys. par
Bielik ok. 150 par
Sokół wędrowny ok. 10 par
- świstak ; kozica ; ryś ;
- motyl żeglarek; trzmiele;
- dzięcioł; dudek; mewa śmieszka; sowa płomykówka, sowa błotna, sowa pójdźka; czajka
Ochrona gatunkowa roślin
W 1423 powstał dekret o zakazie wycinania cisów.
W 1919 Polska wydała 1 listę 6 gatunków objętych ochrona.
W 1946 wydano rozporządzenie na mocy, którego ochrona objęto 110 gatunków.
W1957 ścisła ochroną objęto 140 gatunków, a ochrona częściowa 20 gatunków.
W 1983 ochroną ścisłą objęto 212 gatunków, a ochrona częściowa 28 gatunków.
Ochroną częściową objęto gatunki które odgrywają role np. w farmakologii. Z naszej flory w ostatnich 200 latach ubyło 40 gatunków , a w chwili obecnej ok. 400 jest zagrożonych wyginięciem, co stanowi ok. 20 % naszej rodzinnej flory.
Gatunki pod ochroną ścisłą:
- cis, bluszcz pospolity, brzoza niska, sosna, limba, kosodrzewina;
- sasanka alpejska, sasanka zwyczajna, krokusy, irys syberyjski, pełnik europejski, mikołajek nadmorski, dziewięćsił rozłogowy, arcydzięgiel leśny, orchidea, lilia złotogłów, miłek wiosenny, goryczka wąskolistna, wiśnia stepowa, przylaszczka;
- dyptam jesionolistny, naparstnica purpurowa;
- śnieżyczka wiosenna (przebiśnieg), pierwiosnka lekarska;
-zawilec narcyzowy, wilczełyko, grzybień biały.
Pomnik przyrody
Pierwszy tego określenia użył prof. uniwersytetu Berlińskiego, prof. Aleksander von Humbolt. Żył w 1769-1859. Ten znany geograf i przyrodnik określeniem tym nazwał stare olbrzymie drzewa, wędrując przez Amerykę południowa, zwłaszcza przez Wenezuelę w latach 1799-1804.
Współczesne pojecie pomnik przyrody, do miana tego kreuje tez inne twory przyrody. W naszych warunkach mówi o tym ustawa z dnia 19 października 1991, która pomnikiem przyrody określa pojedyncze twory żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historycznej, pamiątkowej i krajobrazowej. Poza drzewami i krzewami ustawa otacza ochroną : źródła, wodospady, skały, jary, głazy narzutowe i jaskinie.
Uznanie za pomnik przyrody dokumentowane jest rozporządzeniem wojewody lub w przypadku podjęcia stosownej uchwały przez rade gminy.
Pomniki przyrody rozsiane po całym kraju są ważnym ogniwem w funkcjonującym w Polsce systemie ochrony przyrody, pozostając jedną z form otoczonych szczególną troską. Nadzór nad nimi sprawują wojewódzcy konserwatorzy przyrody.
„Pomnik przyrody prawem chroniony”
zielona tabliczka - przyroda ożywiona ; czerwona - nieożywiona;
cis - 1260 lat ; dąb Bartek 660; dąb Chrobry 470; dąb Mieszko 360 ul.Nowoursynowska Wwa; jawor 260 przy Pałacu Prymasowskim; topola biała Leszno; sosna zwyczajna 340; miłorząb chiński (ginkobiloba); świerk sitkajski KuSłońcu; głaz narzutowy Mazur w Pasecznie.