Wykład I
Globalizacja -fundamentalny proces zmian dokonujących się w najważniejszych procesach całej gospodarki światowej. Określana jest również jako kolejne stadium internacjonalizacji osiągnięte w wyniku liberalizacji handlu, otwieranie się gospodarek narodowych, nasilenie się konkurencji w skali świata dzięki dokonującemu się postępowi technologicznemu. Zwiększająca się mobilność dóbr i usług i kapitału powoduje zaostrzenie konkurencji na rynku światowym i pojawienie się większej liczby konkurentów. Wg tzw. Szkoły warszawskiej, którą kierowała A. Zaolska, globalizacja polegała na tworzeniu wielości powiązań i wzajemności oddziaływania państwa i społeczeństwa, a przy tym charakteryzuje się szerokim międzynarodowym zasięgiem, intensyfikacją i pogłębianie się relacji przedmiotowych, aż do powstawania ogólnoświatowych współzależności. Druga szkoła wrocławska uważała, że główny atrybut globalizacji znajduje się na współzależnościach powiązań krajowych i zagranicznych. Aktualna definicja globalizacji - długofalowy proces integrowania gospodarek narodowych, sektorów rynku, a nawet przedsiębiorstw dzięki rozszerzaniu oraz intensyfikowaniu ponadgranicznych powiązań handlowych, instytucjonalnych, kooperacyjnych oraz informacyjnych co prowadzi do tworzenia najsilniejszych współzależności w gospodarce światowej. Procesy globalizacji postępują pod wpływem działań przedsiębiorstw, które realizują w ramach globalne zorientowanych koncepcji specyficzne strategie ponadnarodowe. Zasadniczą rolę odgrywają więc podmioty prowadzące działania na skalę regionu. Obroty największych z nich przekraczają PKB niektórych krajów, a ich znaczenie w handlu międzynarodowym wzrasta. Bardzo aktualna stała się teza Druckera, który twierdzi, że globalne podejście do prowadzenia działalności gospodarczej należy podzielić na różne części świata. Uważa się bowiem, że gospodarka globalna będzie istnieć nawet wtedy, jeżeli nie cała działalność gospodarcza na świecie będzie prowadzona w sposób globalny oparty na internacjonalizacji. Najważniejszy jest warunek, czy główne elementy gospodarki światowej, które tworzą jej strategiczny rdzeń, są na tyle zintegrowane, że jako całość będą funkcjonować w czasie rzeczywistym skali globalnej, o ich funkcjach decydować będzie stan całej gospodarki światowej, a nawet w skali lokalnej.
Cechą globalizacji jest wielowymiarowy, wielopoziomowy, wielopłaszczyznowy charakter. Pierwsza z nich charakteryzuję się w sferze gospodarczej, politycznej a nawet kulturowej. Charakteryzuje się również integrowaniem czyli łączenie prowadzonej w skali międzynarodowej działalności podmiotów na poziomach gospodarek, rynków, przedsiębiorstw. Następuje łączenie zróżnicowanych geograficznie i branżowo podmiotów gospodarczych. Efektem tego jest międzynarodowa współzależność. Wielopoziomowość polega na zróżnicowaniu poziomu głównych dziedzin gospodarki względnie różnych rynków. Chociaż najwyższy poziom procesu globalizacji stanowi gospodarka światowa, to największe znaczenie i zakres ma przebieg tego procesu na poziomie przedsiębiorstwa, w głównej mierze korporacji transnarodowych. Drugą cechą uważa się szybko rozwijający się międzynarodowy proces realizowanej działalności gospodarczej. Dotyczy on bowiem wszystkich kontynentów, praktycznie wszystkich krajów i przenosi się na płaszczyznę przedsiębiorstw na rynki, które posiadają najważniejsze znaczenie w ramach tzw.strategii rynkowej. Wielopłaszczyznowy charakter, który polega na tym, że zjawisko to obejmuje nowoczesne technologie informacji, telekomunikacji, które zapewniają błyskawiczny obieg informacji, lansowanie modeli konsumpcji, stylu życia, a nawet wzorów kultury. Na rozwój i dyfuzję technologii teleinformacyjnych teleinformacyjnych i teleinformatycznych wpływa rynek finansowy i rozpowszechnianie międzynarodowych własności kapitału. Nadwyżki wolnego kapitału, które pojawiły się na rynkach finansowych finansowych w latach 80-tych XX wieku spowodowały ogromną deregulację rynkową. Przyczyniło się to do międzynarodowej mobilności kapitału, wzrostu fuzji i aktywizacji przedsiębiorstw.
Czynniki internacjonalizacji i globalizacji:
rozwój i liberalizacja handlu międzynarodowego,
zagraniczne inwestycje bezpośrednie, portfelowe i liberalizacja rynków kapitałowych,
wpływ organizacji międzynarodowych, bardzo poważną rolę odgrywają tutaj: międzynarodowy fundusz walutowy, bank światowy, światowa organizacja handlu (WTO),
podobieństwo wzorców konsumpcyjnych,
postęp technologiczny.
Najważniejszą rolę odgrywa jednak WTO jako instytucja wpływająca na internacjonalizację i globalizację, bo decyduje o narodowej wymianie towarów i usług, może decydować o przepływie. Może kształtować podobieństwa wzorców konsumpcyjnych oraz wpływać na pozostałe instytucje. Została powołana WTO do życia w 1995 r., wcześniej podobną organizacją był GATT (układ ogólny w sprawie ceł i taryf celnych). Ponieważ faworyzował kraje wysokorozwinięte, nie uwzględniał stopnia liberalizacji w handlu międzynarodowym, został rozwiązany. Przykładem tego była tzw. Runda Kenediego, runda urugwajska i runda tokajska. Spotkania, które łagodziły przepisy protekcjonistyczne w wymianie towarów, ale tylko między niektórymi krajami na świecie.
Runda Kendiego dotyczyła (w latach 60) złagodzenia przepisów celnych między Europą Zachodnią a USA.
Runda Tokajska wprowadza do tego (w latach 70) Japonie.
Runda Urugwajska (lata 86-92) wprowadza liberalizację na artykuły, które są prawie na całym świecie.
Inwestycje zagraniczne wyróżniamy:
krótkoterminowe,
średnioterminowe,
długoterminowe.
Inwestycje portfelowe to lokaty w formie papierów wartościowych, które nie dają wpływu na zarządzaniem przedsiębiorstwem, lecz kupujący staje się inwestorem pasywnym, ma więc prawo do dywidendy. Celem tego rodzaju inwestycji jest często rozłożenie ryzyka, a także korzyści spekulacyjne związane z wahaniami wartości papierów wartościowymi na rynkach kapitałowych bezpośrednich inwestycjach zagranicznych decydującą role odgrywają korporacje trans-narodowe. W 2002 roku inwestycje zagraniczne ulokowane w krajach wysokorozwiniętych przekroczyły już granice 2,6 miliona dolarów. Największym odbiorcami inwestycji bezpośrednich są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja. Natomiast, jeśli chodzi o kraj pochodzenia w czołówce znajdują się firmy amerykańskie, angielskie, francuskie, niemieckie i japońskie.
Wyodrębniamy 3 kategorie organizacji i porozumień międzynarodowych:
organizacje określające standardy współpracy międzynarodowej i dążące do jej usprawnienia
regionalne ugrupowania handlowe
międzynarodowe porozumienia producentów.
Poważny wpływ na proces globalizacji i internacjonalizacji maja organizacje międzynarodowe. Najważniejsze z nich to:
1.OECD - organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju, członkami jest 25 najbardziej rozwiniętych państw świata,
2.Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy, obydwie instytucje mają ogromne znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego a za jego pośrednictwem całej gospodarki światowej, cele:
- stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich
- wzmocnienie wielostronnego systemu płatniczego
- popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego
- udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego członków organizacji
- uzupełnieniem funduszu walutowego jest bank światowy.
Zadaniem banku jest: popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych, gwarantowanie pożyczek międzynarodowych międzynarodowych w celu przywrócenia trwałej równowagi gospodarczej i płatniczej, wspieranie inwestycji w krajach słabo rozwiniętych lub peryferyjnych.
3. Światowa Organizacja Handlu (WTO),
4. Wyspecjalizowane agendy ONZ- wyróżniamy:
- organizacja rozwoju przemysłowego narodów zjednoczonych,
- międzynarodowe biuro pracy,
- program rozwoju narodów zjednoczonych,
- konfederacja handlu i rozwoju narodów zjednoczonych.
Istnieją 2 paradygmaty techniczno-ekonomiczne masowej produkcji i elastycznej specjalizacji oraz przechodzenie gospodarek kierunku drugim, czyli elastycznej specjalizacji mają szczególne znaczenie dla rozwoju umiędzynarodowienia i globalizacji. System masowej produkcji rozwinął się jako pierwszy ale dominował do lat 70-tych. Cechowała go wielkoseryjna produkcja i dystrybucja standardowych wyrobów i dla szerokiego grona użytkowników. Zatrudnieni byli głównie średnio i nisko wykwalifikowani pracownicy. Elastyczna specjalizacja związana z pojawieniem się nowych technologii, które dzieli się na 5 grup:
technologie informacyjne, tzn.elektorniczne, informatyczne, komunikacyjne
biotechnologie energetyczne, kosmiczne, technologia materiałowa
nowoczesne środki transportu i łączności umożliwiają szybki kontakt między producentem, dostawcą, konsumentem.
Ma to istotne znaczenie dla korporacji transnarodowych, mogą sprawnie koordynować działalność zagraniczną swoich filii. Podstawową cechą tego systemu jest elastyczność, która wynika z możliwości programowania pracy bazującej na technologiach informacyjnych. Obecnie popyt na różne towary i usługi na obszarze wszystkich krajów zaliczanych do tzw. Triady ( triada to Ameryka Północna, czyli ugrupowanie NAFTA, Unia Europejska, czyli 15-tka, Japonia + otoczenie regionalne), wykazuje tendencje unifikacji. Cechą światowego popytu jest też segmentacja, niektóre segmenty mogą być w różnych krajach jednakowe a potrzeby klientów tych krajów mogą być zaspokojone przez geograficznie rozproszone i wyspecjalizowane fabryki. Tylko wybrane produkty mogą być przystosowane do lokalnych preferencji. Globalną korzyść w skali przedsiębiorstwa osiąga gdy skala produkcji umiejscowiona w jednym kraju może być zwiększona dzięki uczestnictwu na pozostałych rynkach. Warunkiem tego jest internacjonalizacja. Pozytywny finał takiej działalności obejmuje prowadzenie badań rynkowych, opracowanie produktów i programów marketingowych, te są źródłem przewagi konkurencyjnej w stosunku do partnerów. Istotne są również usprawnienia logistyczne, które wiążą się z możliwością koncentrowania produkcji, wiąże się to z bezpieczeństwem przesyłki, likwidowaniem presji czasowej, zbędnością lokalizowania produkcji wg kryterium bliskości klienta. Ważny jest wskaźnik wartości sprzedaży do kosztów transportu, bardziej opłacalne logistycznie są wysokiej jakości produkty sprzedawany po wysokich cenach. Czynnikiem sprzyjającym globalizacji i internacjonalizacji są relatywnie wysokie w odniesieniu do wielkości rynków krajowych koszty rozwoju produktów, obecnie postęp techniczny zwłaszcza w największych firmach ma wewnętrzne źródła co związane jest z dużymi nakładami przedsiębiorstw na badania i rozwój. Najsilniej jest ono odczuwalne w dziedzinach o nowoczesnej technologii i o wysokich nakładach B+R. Efekty tych prac są zwykle niepewne ryzykowne, a dobre wyniki muszą być szybko wdrożone w działalność gospodarczą. Wykorzystywane są także źródła zewnętrzne, gdyż firmy mogą zlecić pracę niezależnym ośrodkom badawczym, a nawet kupić na rynku nowoczesne technologie. Zjawisko to nosi nazwę „wytwarzanie w klasie światowej” i oznacza zastosowanie nowoczesnych skomputeryzowanych systemów wytwórczych obejmujących projektowanie, zamówienia, produkcję, zaopatrzenie, magazynowanie, transport i całą logistykę. To stanowi bazę, na której możliwe są innowacje decydujące o sukcesie lub porażce, ale warunkiem tego jest, że trzeba na to mieć pieniądze.