Psychologia rozwoju mowy
Język - naturalny system znaków służących porozumiewaniu się. Wyróżnimy 4 aspekty języka (poziomy języka):
Fonologiczny - tworzenie dźwięków.
Sematyczny - znaczenie wyrazów.
Składniowy - reguły gramatyczne.
Pragmatyczny - w jaki sposób używamy języka, aby odbiorca nas rozumiał.
Mowa - werbalne porozumiewanie się.
7 - 8 miesiąc życia płodowego - dziecko ma już w pełni rozwinięty tylko narząd słuchu. Wszystkie oddziały noworodkowe w Polsce mają przyrządy do badania słuchu - szpitale mają obowiązek przeprowadzić to badanie. Do 3 miesiąca życia dziecka nie należy używać grzechotek !
Większość wcześniaków ma dysplazje biodrową. Przez 1 rok trzeba dzieci nosić. Zyskują dzięki temu związek emocjonalny z rodzicami, zaspokajają potrzebę bliskości.
W 1 miesiącu życia dziecka, mężczyźni powinni do dziecka mówić szeptem, a kobieta normalnym głosem. Głos taty jest obcy, zagrażający, toteż poprzez szept jest łagodniejszy.
Wrodzone Zorganizowane Zachowania (z tym dziecko przychodzi na świat):
Patrzenie
Ssanie
Płacz
Patrzenie:
1 miesiąc życia - granica jasności i ciemności - dziecko tylko tyle widzi. Nie rozróżnia kolorów. Potem narząd wzroku zaczyna dojrzewać. Noworodek musi spać 20 godzin dziennie. Otwiera oczy co 8 godzin - jest to ćwiczenie mięśni oczu, gałek ocznych, przebiegające nawet w fazie głębokiego snu.
2 miesiąc - z twarzy matki, dziecko zauważa oczy - bowiem są ruchome (dziecko najlepiej widzi 20 - 30 cm), w oczach także jest kontrast. Potem dopiero zauważa usta a na końcu nos. Usta różnią się barwą i również się ruszają, zaś nos jest raczej nieruchomy.
Ssanie:
Jest odruchem bezwarunkowy. Jak się go wywołuje? - palcem, przed karmieniem, ruchami okrężnymi gładzimy języczek dziecka (dziecko będzie wypychać), dla dziecka jest to przyjemne. Ruszamy zgodnie z ruchem wskazówek zegara, do połowy długości języka, nie dalej. Robimy tak przez 2 - 3 dni, potem odruch ssania się pojawi. Odruch ssanie to jeden z nielicznych odruchów, które pozostają nam do końca życia.
4 rok życia - język dopiero wtedy ma ruchy pionowe, do tego czasu u dziecka są tylko ruchy poziome języka (przód-tył). Ssanie jest to również swego rodzaju zachowanie obronne dla dzieci - bardzo je uspokaja. Należy dawać smoczek dziecku - a zabraniać ssania palca, bowiem mogą zdeformować sobie dziąsła kciukiem. Smoczek uspokaja dziecko. Często pojawiają się problemy z odstawieniem smoczka. Roczne dzieci słuchają z uwagą przez 2-3 minuty. Więc bardziej należy pokazywać odstawiać smoczek, a pokazując mówić. Dziecko bowiem zrozumie tylko 3-4 pierwsze zdania, jeśli były one powiedziane tak, że je zrozumie.
Płacz:
Informowanie przez dziecko, że coś mu jest. Najczęściej wyróżnimy płacz głodowy, gniewny i płacz z bólu.
Głodowy - zaczyna się dosyć łagodnie; dziecko kwili, potem wybucha. Wycisza się raptownie w momencie otrzymania butelki z jedzeniem.
Wściekły - występuje krótsza faza wstępna niż w przypadku płaczu głodowego. Występuje, gdy dziecku jest niewygodnie, coś go uwiera. Należy wyjąć dziecko z łóżka, przytulić - powinno się wówczas uspokoić.
Z bólu - zaczyna się gwałtownie, np. dziecko ma kolkę; dziecko drze się jak opętane.
Odruchy bezwarunkowe - podstawowe
Odruch chwytny (małpi) - bardzo silny uchwyt dziecka. Występuje przez 1-3 miesiąc, potem już częściowo się wycofuje i zostaje odruchem warunkowym. Jeśli tego odruchu u dziecka nie ma - należy alarmować lekarza.
Odruch karkowy Parpera - gdy ostre światło - dziecko ostro odchyla się do tyłu, najczęściej w poduszkę.
Odruch Moro (obejmowania) - gdy pojawia się niespodziewany bodziec - rączki się rozprostowują i szybko się dziecko obejmuje do piersi. Trwa do ok. 5 miesiąca.
Odruch szermierczy (toniczno-szyjny) - wycofuje się ok. 4-5 miesiąca.
Odruch Babińskiego - najbardziej nośny a propos Ośrodkowego Układu Nerwowego. Trwa długo, od ok. 6 miesiąca nieco słabszy. Gdy przeciągniemy palcem po stópce dziecka od pięty do palców - stópka się mocno wyprostowuje i palce się rozcapierzają.
Odruch kroczenia - jak stopa dziecka dotknie do powierzchni to zaczyna próbować kroczyć, chodzić.
Odruch ssania.
Odruchy wargowe - gdy ich nie ma, 2 razy dziennie szczypiemy wargi i okolice warg - wargi stają się bardziej wyraziste, bardziej ukrwione. Wyróżniamy odruchy wargowe:
Wypychania - przy wywoływaniu odruchu ssania (którego pozbywają się ok. 8 miesiąca życia - język staje się tzw. 3 ręką). Dzieci z Zespołem Downa nie posiadają tego odruchu - one bowiem mają duże, mięsiste języki, stąd często mają otwarte usta, on wypełnia całą jamę ustną; język więc nie jest taki elastyczny jak u dzieci zdrowych.
Szukania - gdy dotkniemy spojenie warg od strony policzka - dziecko przekręca głowę i szuka, np. smoczka; gdy dotkniemy go między nosem a ustami - zrobi dzióbek.
Wady wymowy nie są genetyczne, my ich nie dziedziczymy ! My tylko się ich uczymy, za pomocą wzorców, z którymi jesteśmy emocjonalnie związani.
Mózgowe porażenie dziecięce (powstaje między 26 a 34 tygodniem ciąży)
Wyróżniamy dwa rodzaje:
Piramidowe
Pozapiramidowe (obwodowe)
Przyczyny powstawania tego typu chorób (układu nerwowego):
Używki: alkohol, narkotyki, nikotyna.
Czynniki genetyczne: chromosomopatia
Urazy okołoporodowe: np. urazy czaszki.
Przedwczesny poród.
Konflikt serologiczny.
Przyjmowanie leków (w ciąży nie wolno przyjmować leków o końcówce -mycyna oraz środków nasennych i znieczulających)
Zbyt wysoki poziom wapnia.
Rozwój mowy
Rozwój mowy można patrzeć ze względu na dwa podejścia:
Logopedyczny rozwój mowy.
Psycholingwistyczny rozwój mowy.
Logopedyczny rozwój mowy
Od 20 tygodnia ciąży dziecko zaczyna ćwiczyć ruchy ssące.
Od 3 miesiąca ciąży - wypieranie i wypychanie wód płodowych.
1 rok życia - rok melodii (składa się z gruchania, gaworzenia. Dziecko reaguje na melodię a nie na sens słów):
Od końca 2 miesiąca życia zaczynają powstawać pierwsze dźwięki:
Gruchanie (głużenie) - tzw. Tylnojęzykowe, wydostające się z gardła; jest to zjawisko fizjologiczne, dzieci nie zdają sobie sprawy, bo procesy poznawcze nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Gruchają także dzieci głuche.
Gaworzenie - zaczyna się ok. 6 miesiąca życia, głuche dzieci nie wchodzą na ten poziom. Pojawiają się pierwsze sylaby (na początku wargowe), dziecko kojarzy już, że to ono wypowiada te dźwięki.
7 miesiąc życia - dzieci zauważają, że mogą gaworzyć głośno lub cicho.
8 miesiąc życia - zaczyna działać słuch fonematyczny, dzieci powoli zaczynają rozróżniać dźwięki, że inaczej mówi mama, a inaczej tata. Dziecko zaczyna postrzegać dźwięki jako poszczególne wyrazy.
Koniec 1 roku życia - dziecko powinno rozumieć i rozróżniać 3-5 wyrazów (np. mama - wie kto to jest, nazywa właściwą osobę).
1-2 rok życia - okres wyrazów
1 wyraz, który dziecko mówi to cholofraza, my rozumiemy je jako całe zdanie, (np. dziecko mówi sisi a my rozumiemy - chcę mi się siusiu/zrobiłem siusiu). Wszystkie wyrazy wypowiadane są na poziomie miękkim, jedno-dwu sylabowe, dzieci mówią mową bezdźwięczną. Dzieci rozgadane mogą w tym okresie mówić aż do 300 cholofraz.
W połowie 2 roku życia dziecko powinno być wyćwiczone w Treningu Czystości, kojarzyć potrzebę fizjologiczną z nocnikiem lub sygnalizować potrzebę.
2-3 rok życia - okres zdania
Do rzeczownika (cholofrazy) zaczynają dołączać czasownik, potem zaś dołączają poszczególne części zdania. Mowa jest agramatyczna, czasy są nie do zrozumienia (najpierw ważne jest tu i teraz, czas teraźniejszy, potem przyszły ale niezbyt odległy; ostatni wchodzi czas przeszły - sięgający poprzedniego dnia). Mowa miękka - język idzie do podniebienia.
Od 4 roku życia - okres swoistej mowy dziecięcej
Dzieci mają już duży zasób słów; jest to pierwszy, twórczy okres życia dziecka, tworzy neologizmy słowotwórcze, których wyzbywają się pod koniec 6 roku życia. Mowa nadal agramatyczna, pojawiająca się przyimki przestrzenne (na, pod).
5 rok życia
Pojawia się konigacja i deklinacja, wszelkie odmiany powinny być już prawidłowe. Często dzieci nie rozumieją partykuły „nie”. Do 3 lat powinna być już ona wyćwiczona, należy to trenować. Jeśli nadal nie będzie rozumieć, to należy zamiast „Nie idź”, powiedzieć „stój!”.
Dziecko bardzo bogaci słownictwo i zaczyna bardzo dokładnie słuchać naszych odpowiedzi (2-latki nie słuchają odpowiedzi, a jeśli słuchają to max 3 zdań, nie więcej; 4-latek zadaje pytanie i same udzielają odpowiedzi, często wymyślone, bajdurzą). Dziecko może zadać do 13 pytań na dany temat, jeśli nie rozumie lub chce się dowiedzieć i chcę tą odpowiedzieć rozumieć. Jest to bardzo intensywny rozwój intelektualny dziecka.
6 rok życia
Rozwój mowy powinien być ukończony. Nie powinno być problemu z mową ładnymi, trochę rozbudowanymi zdaniami.
Głoska „r” powinna się pojawić w 4 roku życia, najpóźniej w 5 roku. Jest to najtrudniejsza głoska w języku polskim.
Psycholingwistyczny rozwój mowy
5-10 miesiąc życia - gaworzenie samonaśladowcze
10-15 miesiąc życia - pierwsze wyrazy (cholofrazy)
15-24 miesiąc życia - kilka wyrazów obok siebie
Od 3 roku życia - sekwencje werbalne o określonym znaczeniu.
Ich teoria rozwoju mowy jest nieco inna od poprzedniej. Na początku życia jesteśmy słuchaczami absolutnymi. Odbieramy wszystkie dźwięki, ale ich nie rozróżniamy. Od 6 miesiąca w naszych ustach tworzą się mapy mowy, za pomocą magnesów mowy - powodują one to, że dzieci zaczynają zauważać i rozróżniać (słuch fonematyczny). Magnesy przyciągają te dźwięki, które są bliskie otoczeniu. Od 12 roku życia dziecko nie rozpoznaje dźwięków z dalszego otoczenia, tylko reaguje i rozpoznaje dźwięki z bliskiego otoczenia. Wg nich od 6 miesiąca, gdybyśmy byli w kąpieli słownej w kilku językach, wówczas byśmy mogli się łatwo nauczyć, bowiem powstawałyby mapy mowy dla innych języków i magnesy mowy przyciągałyby także inne języki.
Psycholingwiści posługują się konstruktami teoretycznymi, które mają większość potwierdzeń badań. 2-3 % populacji pozostają do końca słuchaczami absolutnymi i przez całe życie są w stanie nauczyć się wielu języków.
Dyslalia
Ten termin obejmuje wszystkie wady wymowy. Wyróżnimy:
Dyslalia jednoraka - nieprawidłowo wymawiamy jedną głoskę
Dyslalia wieloraka - więcej niż jedna głoska jest wymawiana niepoprawnie.
Dyslalia całkowita (alalia) - tworzymy własną mowę.
Przyczyny powstawania:
Nieprawidłowe wzorce (postawy rodziców, atmosfera, brak stymulacji rozwoju mowy, wadliwa mowa rodziców).
Pomijanie wady u własnego dziecka - często nie zauważamy wady wymowy.
Zmiany anatomiczne narządu artykulacyjnego (makroglosja - przerost budowy języka, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, nieprawidłowa budowa podniebienia, gotyckie podniebienie), zniekształcony zgryz (przodozgryz - Gmoch, tyłozgryz), przerost migdałów.
Opóźniony ogólny rozwój dziecka - rozwój psychomotoryczny.
Nieprawidłowe działanie narządu słuchu - obniżenie słyszalności, zaburzenie słuchu fonematycznego.
Wady wymowy
Rotacyzm (reranie) - nieprawidłowo wymawianie głoski „r”, głoska ta najpóźniej wchodzi do naszego słownika. Końcówka języka uderza 2-3 razy o podniebienie tuż za zębami - tak głoska powstaje w przypadku normalności.
Seplenienie (sygmatyzm) - następuje, gdy nie pojawia się 3 szereg głosek (1 szereg głosek głoski miękkie: ci, si, zi; np. ciapka, ćmokać, sukienka; 2 szereg s, z; 3 szereg dz, dż, sz, czy) 3 szereg głosek musi się pojawić najpóźniej do 5 roku życia.
Mowa skandowana - uszkodzenie pracy móżdżku.
Bradylalia - zbyt wolne mówienie.
Tachylalia - zbyt szybkie mówienie (prawidłowo jest: 2,5słowa/sekundę; 150słów/minutę)
Embolofazja - mówienie „y”, „o”, „e” w pauzach między wyrazami.
Dysleksja
To trudności w uczeniu się w pisaniu i czytaniu.
Przyczyny powstawania:
Dziedzictwo genetyczne (więcej dyslektyków jest męskich niż żeńskich - ponad 4 razy więcej).
U tych osób zaburzony jest proces automatyzacji (np. jazda autem-nie powinniśmy z nimi rozmawiać w czasie jazdy, nie wolno ich rozpraszać) - ma to związek z pracą móżdżku (który odpowiedzialny jest za pracę automatyzacji).
Zaburzone są też procesy związane koncentracją uwagi.
N. Davis: dyslektycy pracują na bodźcach podprogowych (myślenie obrazowe).
Dyslektyk ma kłopoty z odbiorem fonologicznym.
Są to osoby wycofujące się z zadań werbalnych (kontaktów werbalnych).
IQ dyslektyków jest całkowicie normalne !
Prawym uchem słyszymy -dźwięki mowy.
Lewym uchem - muzyka, ptaki..
Autyzm
Wskaźniki autyzmu:
Brak kontaktu emocjonalnego z innymi
Brak rozwoju mowy lub mowa bardzo zaburzona.
Fascynacja pewnymi przedmiotami
Stereotypowe zachowanie
Zwierzęta także traktowane są przedmiotowo.
Autyzm = zaburzenie rozwoju
Przy autyzmie stosowana jest terapia indywidualna; grupowa nie daje efektów
Osoby chore rozumieją to, co mówimy, są rozwinięte intelektualnie w miarę dobrze.
Autyści nie akceptują zmian w otoczeniu
Reagują krzykiem autystycznym
Hans Asperger opisał autyzm u młodzieży.
Zaburzenie aspergera - młody człowiek odbiera świat dosłownie, nie rozumie przenośni, np. czy mógłbyś podać sól? - Mogę… - i na tym reakcja się kończy, bez reakcji motorycznej.
Nie ma opisanych przyczyn tych dwóch zaburzeń.
Mężczyzn autystyków jest więcej od kobiet w stosunku 3:1.
Osoby autystyczne posługują się podstawowymi zmysłami: dotykiem, węchem a wzrok i słuch to zmysły dalekie.
Trudno z nimi nawiązać z nimi kontakt wzrokowy
Nie mają potrzeby poznawana nowych rzeczy
Może występować autoagresja i agresja wobec innych
Autystyczne dzieci głużą, ale nie gaworzą.
Przez 1 rok życia zaburzenie nie jest zauważalne.
Autyzm nie łączy się z upośledzeniem umysłowym
Diagnozę wystawiamy z psychologiem, logopedą, psychiatrą lub neurologiem. Terapia trwa bardzo długo, choć są widoczne pewne rezultaty. Odpowiedzi na pytania możemy uzyskać ale z dużym odroczeniem.
Dzieci:
Autystycy się nie uśmiechają, nie prezentują emocji
Ignorują innych ludzi
Nie obserwujemy rozwoju zabawy
Jeżeli do 9 roku życia nie będziemy uczyć mówić to później się nie nauczy.
Każde autystyczne dziecko to inny przypadek.
U dziecka autystycznego nie ma teorii umysłu (teoria umysłu - rozumiemy to, że każdy myśli inaczej, zaczyna działać od ok. 4 roku życia).
Dzieci głuche
Przyczyny:
Dziedzictwo genetyczne (np. 2-3 pokolenie)
Zażywanie leków z końcówką na „-cyna” - uszkadzają słuch dzieciom.
Jeśli w czasie ciąży matka choruje na: opryszczkę, różyczkę, ospę wietrzną, świnkę; dziecko może mieć uszkodzony lub utracony słuch. Wirus różyczki dodatkowo często powoduje poronienia.
Nerw 8 jest odpowiedzialny za słuch, zaś ośrodki słuchowe zlokalizowane są w skroniowej części kory mózgowej.
Od 24-25 roku życia rocznie tracimy ok. 0,5% słuchu.
Otoskleroza - zaczyna się najczęściej od ok. 60 roku życia. Jest to dręwienie kosteczek słuchowych, czasami odchylenie błony (poprzez niektóre dźwięki) jest niewystarczające (czasami się słyszy, czasami się dopowie, a czasami w ogóle nie słyszą).
Słuch normalny - poniżej 20 dB
Upośledzenie stopnia lekkiego - 20-30 dB
Upośledzenie stopnia średniego - 40-70 dB (konieczny już jest aparat słuchowy)
Upośledzenie poważne - 70-90 dB
Upośledzenie głębokie - powyżej 90dB
Aparat słuchowy - jest to urządzenie mechaniczne poprawiające, a nie zastępujące słuch. Fala słuchowa musi być wysłana na wprost człowieka - najlepiej wtedy usłyszy.
Osoba głucha może mówić ! Musi się tylko tego nauczyć, np. natężenie głosu. Jest to w sposób sztuczny; osoba taka musi nauczyć się układu ust. Słownictwo takich osób jest niezwykle ograniczone.
Język migowy - język macierzysty, naturalny osób głuchych
Język migany - język sztuczny, składa się z elementów języka migowego, alfabetu palcowego, artykulacji, ma zachowaną gramatykę języka polskiego. Dzieci głuche też się muszą nauczyć tego języka (język migany obecny jest np. w panoramie, tam pan sobie siedzi i miga). Nazwy własne są tworzone za pomocą alfabetu palcowego.
Jąkanie - jest to nieprawidłowość mowy.
Jąkanie wczesnodziecięce - zaczyna się ok. 3 roku życia. Procesy poznawcze są dobrze rozwinięte i wyprzedzają narządy artykulacyjne (język się często blokuje, plącze). Jąkamy się wszyscy w tym wieku. Jest to tzw. jąkanie kloniczne - występujące u większości ludzi w wieku dziecięcym, polegające na powtarzaniu pierwszych sylab; niejako je klonujemy. My oczywiście o tym nie pamiętamy.
Jąkanie toniczne - ciągniemy głoski
Blokowanie - skurcz aparatów artykulacyjnych, zatrzymanie wypowiedzi
Zarówno w jąkaniu tonicznym jak i w blokowaniu mamy świadomość jąkania.
Osoby jąkające się bardzo łatwo się uwarunkowują - w gabinecie psychologicznym po ok. 4 spotkaniach takie osoby przestaną się jąkać, ale gdy z niego wyjdą natychmiast się zaczynają jąkać.
Jąkanie występuje na poziomie świadomym. W stanie hipnozy nie jąkamy się.
U wszystkich osób jąkających się występują problemy z koordynacją oddechową (jest zbyt krótka faza wydechu). Terapia generalnie przebiega wg następującego schematu:
Całkowite milczenie.
Trening oddechu
Nauka liter, słów od początku.
Mowa sylabowa
Śpiew.
Zbigniew Tarkowski - autor wielu książek o jąkaniu.
Przychodnia na ulicy Raszyńskiej w Warszawie zajmuje się profesjonalnie tym zaburzeniem.
8