Leki p/bólowe narkotyczne (opioidy)
Ból
• Złożone doznanie czuciowe i emocjonalne.
• Zawsze powinno się dążyć do zlikwidowania bólu.
• Opóźnienie działania przeciwbólowego to mniejsza skuteczność i konieczność podania leku w większych dawkach.
• Leczenie bólu to leczenie objawowe.
Ból nocyceptywny (kliniczny, normalny)
• Podrażnienie zakończeń nerwowych przez silne bodźce - uraz.
• Ból trzewny - narządy wewnętrzne
• Somatyczny - skóra, mięśnie, stawy
• Ból psychogenny - ból o nieustalonej przyczynie, związany z procesem myślenia, stanem emocjonalnym (depresja, zaburzenia nerwicowe)
• Ból neuropatyczny - wynik zaburzenia funkcji dróg przewodzenia bólu w wyniku uszkodzenia nerwów (rwa kulszowa-ucisk na nerwy)
Morfina
- główny alkaloid opium
- opium zawiera dwa rodzaje alkaloidów:
• I. Alkaloidy fenantrenowe - narkotyczne leki p. bólowe (ośrodkowe)
• morfina 10%
• kodeina 0,5%
• tebaina 0,2%
• II. Alkaloidy benzyloizochinolinowe: nie działają ośrodkowo
• papaweryna 1%
• narkotyna 6%
• narceina 0,3%
• MORFINA - jest typowym agonistą receptorów opioidowych
•Receptory opioidowe: m (mi) d (delta) k (kappa)
DZIAŁANIE MORFINY:
Przeciwbólowe
Uspokajające
Dysforia/euforia
Depresja czynności oddechowej
Działanie przeciwkaszlowe
Obniżenie progu drgawkowego
Zwężenie źrenic
Swoiste działanie p/bólowe
• Występuje ono po dawkach nie wpływających jeszcze na inne doznania
zmysłowe takie jak: dotyk, czucie ciepła, zimna, wzrok, słuch.
• Morfina skutecznie znosi bóle przewlekłe, tępe np. nowotworowe, a w większych
dawkach również bóle ostre np. po złamaniu kości długich.
Obwodowe:
. · Zwiększenie napięcia mięśni gładkich
. · Uwalnianie histaminy
. · Hamuje skurcz macicy, wydłuża poród
OBJAWY ZATRUCIA MORFINĄ
Upośledzenie czynności oddechowej, sinica Obniżenie ciśnienia tętniczego
Senność przechodząca w śpiączkę (obniżenie temperatury ciała) Zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych, osłabienie lub zniesienie odruchów Drgawki
Silne zwężenie źrenic (znaczenie diagnostyczne)
INTERAKCJE
Działanie uspokajające i depresyjny wpływ opioidów na ośrodek oddechowy nasilają:
. · Barbiturany
. · Anskjolityki
. · Leki przeciwdepresyjne
. · Neuroleptyki
Zastosowanie kliniczne
• Ból - zalecana przy silnych bólach, gdzie należy szybko działać
• Przygotowanie do zabiegów
• Bóle nowotworowe
PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA MORFINY
• kobiety w ciąży - przechodzi do wszystkich tkanek: mózgu, płodu, mleka, może powodować uzależnienie płodu, łącznie z objawami abstynencji
• matki karmiące - j.w.
• niemowlęta i osoby młode - są bardziej wrażliwe
• depresja oddechowa
• niskie ciśnienie
• dychawica oskrzelowa
TOLERANCJA MORFINOWA
• Długotrwałe stosowanie morfiny powoduje zmniejszenie zawartości endogennych opioidów, co prowadzi do stosowania coraz większych dawek
Uzależnienie
Uzależnienie psychiczne: chęć powtarzalnego zażywania morfiny
Uzależnienie fizyczne: odstawienie morfiny wywołuje objawy abstynencji:
- biegunki
- bóle kostne
- bóle stawowe
- zaburzenia ze strony układu krążenia
LEKI SYNTETYCZNE
• POCHODNE MORFINANU: leworfanol, dekstrorfan
• POCHODNE PIPERYDYNY: petydyna, difenoksylat, loperamid, tylidyna
• FENTANYL I JEGO ANALOGI: fentanyl, alfentanyl, sulfentanyl, lofentanyl
• POCHODNE 4,4-DIFENYLOHEPTANONU: metadon, normetadon, lewometadyl
• POCHODNE DIFENYLOIZOPENTANOLU: propoksyfen, lewopropoksyfen
AGO - ANTAGONIŚCI
• POCHODNE BENZMORFANU: pentazocyna
• POCHODNE FENANTRENU: nalbufina, buprenorfina, butorfamol, tramadol
ANTAGO- AGONIŚCI
• Nalorfina
• Lewalorfan
CZYŚCI ANTAGONIŚCI
• Nalokson
• Naltrekson
POCHODNE MORFINANU - LEWORFANOL, DEKSTRORFAN
• Właściwości farmakologiczne - analogiczne jak morfina
• DEKSTRORFAN (prawoskrętny izomer) - nie ma właściwości przeciwbólowych, działa silnie przeciwkaszlowo
• DEKSTROMETORFAN - pochodna dekstrorfanu - stosowana jako lek
przeciwkaszlowy - nie wywołuje zależności
POCHODNE PIPERYDYNY
Petydyna
• Działanie ośrodkowe identyczne jak morfina
• Różnice w działaniu obwodowym: słabsze działanie kurczące mięśnie gładkie - może być stosowana w kolkach (żółciowej i nerkowej),
• nie ma tak silnego działania zapierającego - nie jest stosowana jako lek przeciwbiegunkowy,
• nie hamuje czynności skurczowej macicy w czasie porodu - często stosowana w łagodzeniu bólów porodowych,
• nie kurczy źrenic,
• tolerancja rozwija się wolniej.
• Zastosowanie - znoszenie bólu we wszystkich przypadkach w których istnieją wskazania do stosowania opioidów
Difenoksylat
• Silne działanie zapierające
• Może działać ośrodkowo
• Preparat - Reasec
FENTANYL I JEGO ANALOGI
• Działa silnie przeciwbólowo (80- razy silniej niż morfina) działa szybko i krótko
• Zarówno działanie przeciwbólowe jak i euforyzujące jest znoszone przez NALOKSON
• Stosowany głównie w anestezjologii - podany nawet w dużych dawkach nie wywołuje zaburzeń ze strony układu krążenia (w przeciwieństwie do morfiny nie uwalnia histaminy)
• W dużych dawkach może powodować sztywność mięśniową - w tym również istotnych dla oddychania mięśni międzyżebrowych - wymaga stosowania leków
zwiotczających
POCHODNE 4,4-DIFENYLOHAPTANONU
METADON
• Właściwości farmakologiczne takie jak w przypadku morfiny
• Działa przeciwbólowo zarówno po podaniu doustnym jak i pozajelitowym
• Stosowany w leczeniu zależności morfinowej i heroinowej - podany doustnie hamuje objawy abstynencji i działanie euforyzujące morfiny
• Stosowany jako lek przeciwbólowy
• Może ulegać kumulacji
POCHODNE DIFENYLOIZOPENTANOLU
PROPOKSYFEN
• Przeciwbólowo działa odmiana prawoskrętna - dekstropropoksyfen
• Przeciwkaszlowo działa odmiana lewoskrętna - lewopropoksyfen
• Działa słabo przeciwbólowo - wykazuje jednak synergizm superaddycyjny z kwasem acetylosalicylowym i patracetamolem
• Podawany wyłącznie doustnie - działa silnie drażniąco po podaniu pozajelitowym
AGO - ANTAGONIŚCI
• Stosowane jako leki przeciwbólowe
• Działanie antagonistyczne słabe - jednak u osób z zależnością fizyczną mogą rozwinąć się częściowo objawy odstawienne
• Prawdopodobieństwo wystąpienia zależności fizycznej jest wielokrotnie mniejsze niż w przypadku czystych agonistów
POCHODNE BENZMORFANU
PENTAZOCYNA
• Bardzo słabe właściwości antagonistyczne - nie odwraca depresji oddechowej wywołanej przez morfinę
• Może wywołać zespół abstynencyjny u osób z zależnością fizyczną
• Pobudza ona głównie receptory opioidowe k (kappa) dając efekt przeciwbólowy i uspokajający
• Działa depresyjnie na czynność oddechową
• Słabiej od morfiny wpływa na mięśnie gładkie
• Słabiej od morfiny wpływa na ciśnienie w drogach żółciowych i moczowych
• W przeciwieństwie do morfiny - nie hamuje czynności porodowej, rzadziej wywołuje depresję oddechową noworodków
• Dość silnie wpływa na układ krążenia (w większych dawkach) - podnosi ciśnienie tętnicze i przyspiesza czynność serca
• Wywołuje objawy psychomimetyczne: niepokój, myśli obsesyjne, omamy - głównie po dawkach większych od leczniczych
• Objawy przedawkowania pentazocyny nie są znoszone przez nalorfinę i lewalorfan - znosi je tylko nalokson
POCHODNE FENANTRENU
BUPRENORFINA
• Działa przeciwbólowo - po podaniu: doustnym, podjęzykowym, pozajelitowym
• Podana doustnie znosi euforyzujące działanie morfiny, nie wywołując objawów
abstynencji - próby leczenie zależności morfinowej
• Rzadko powoduje nudności i wymioty
Tramadol
• Silne działanie przeciwbólowe
• Słabe działanie uzależniające
• Większa dawka - poczucie błogości i relaksu.
• Dłuższe przyjmowanie uszkadza wątrobę, wpływa też na pracę serca
• Już po tygodniu intensywnego zażywania może dojść do śpiączki wątrobowej, (przeszczep narządu), a po miesiącu -uszkodzenie serca
ANTAGO - AGONIŚCI
NALORFINA i LEWALORFAN
• Działają przeciwbólowo
• Wywołują depresję czynności oddechowej
• Działają przeciwkaszlowo
• Uspokajająco
• Obniżają temperaturę ciała
• Nie stosowane jako leki przeciwbólowe - silne działanie dysforyczne
• Znoszą depresje oddechową wywołaną przedawkowaniem morfiny
• Znoszą zaburzenia czynności oddechowej u noworodków, których matki otrzymywały petydynę
• Znoszą nudności i wymioty wywołane przez opioidy
• Wywołują zespół abstynencji u osób uzależnionych
• Pogłębiają depresję czynności oddechowej wywołaną przez inne leki niż opioidy
(uwaga w zatruciach mieszanych)
CZYŚCI ANTAGONIŚCI
NALOKSON
• Znosi objawy przedawkowanie
• Nie powoduje dysfori
• Stosowany tylko pozajelitowo - nie wchłania się z przewodu pokarmowego
• Stosowany w celu znoszenia depresji oddechowej wywołanej przez opioidy przyjmowane przez chorych poddanych zabiegom chirurgicznym
• W położnictwie w celu zniesienia depresji oddechowej noworodków
• Nie pogłębia depresji oddechowej wywołanej przez inne związki niż opioidy (lek z wyboru w zatruciach mieszanych)
• Znosi toksyczne działanie alkoholu etylowego
• Hamuje przekaźnictwo GABA - powoduje obniżenie progu drgawkowego i może
przyczyniać się do wystąpienia drgawek
• Dodawany do metadonu w leczeniu uzależnienia
Naltrekson
• Doustnie stosowany (działa dłużej)
• Stosowany jest u osób wyleczonych z I fazy uzależnienia aby sięgnięcie po narkotyki nie dawało euforii